Τζον Λε Καρέ (1931 – 2020): Ιστορίες από τη ζωή του

Όλος ο πλανήτης σήμερα σου μιλά για τον Τζον Λε Καρέ, αναγνώστη. Μέσα από ειδησεογραφικά δελτία, αφιερώματα, δηλώσεις διασήμων, τουίτ και αναρτήσεις, το σύμπαν διαγκωνίζεται να διατρανώσει τη λατρεία του προς το πρόσωπο του συγγραφέα που χάθηκε σε ηλικία 89 ετών στις 12 Δεκεμβρίου. Στο μέλλον, άλλωστε, το όνομά του θα ακούγεται συχνότερα. Φροντίζει για αυτό ο πλούτος του έργου του, το απόσταγμα 25 μυθιστορημάτων τα οποία στέκουν πέρα από τη ζωή και την τέχνη: με την ορμή της αφθαρσίας θα συλλαβίζουν εσαεί την ηδονή της λογοτεχνίας στην ψυχή κάθε αναγνώστη.

Τώρα, ας μιλήσει ο ίδιος. Με τον γνώριμο, γεμάτο ουμανισμό και ταπεινοφροσύνη τρόπο που διαποτίζει τα βιβλία του, έστω και αν στις σελίδες τους κατοικοεδρεύουν χαρακτήρες ρομαντικοί και τρικυμιώδεις: «Όταν κοιτάζω πίσω μου και βλέπω τη ζωή μου από εδώ που βρίσκομαι σήμερα, τη βλέπω ως μια διαδοχική εναλλαγή εργασιών και αποδράσεων, και ευχαριστώ το Θεό που το γράψιμο με κράτησε σχετικά στον σωστό δρόμο και διανοητικά υγιή… Σήμερα, δεν έχω θεό παρά μόνο ένα εσωτερικό τοπίο, και δεν περιμένω τίποτα από το θάνατο πέρα από την εξάλειψη. Βρίσκω σταθερά χαρά στην οικογένειά μου και στους ανθρώπους που με αγαπούν και ανταποδίδω την αγάπη τους. Και καθώς περπατώ στα βράχια της Κορνουάλης, με πλημμυρίζουν κύματα ευγνωμοσύνης για τη ζωή μου». Αυτός είναι ο Τζον Λε Καρέ σε μια αράδα. Οικονομία στο αίσθημα, μετρημένα λόγια, ρωμαλέα στωικότητα. Ντύσου στα μαύρα αν τον πενθείς μαζί μας, αλλά θυμήσου: Οι άντρες δεν κλαίνε.

Τζον Λε Καρέ, το πορτρέτο του καλλιτέχνη σε νεαρή ηλικία

«Ο Γκράχαμ Γκριν λέει ότι η παιδική ηλικία είναι το πιστωτικό υπόλοιπο του συγγραφέα. Αν ισχύει αυτό, τότε γεννήθηκα εκατομμυριούχος». Τίποτε δεν ήταν συμβατικό στη νιότη του καλλιτέχνη που γεννήθηκε ως Ντέιβιντ Τζον Μουρ Κόρνγουελ στις 19 Οκτωβρίου 1931 στο Πουλ του Ντόρσετ. Τυχοδιώκτης, σαγηνευτής, γυναικάς, εξακολουθητικός χρεοκόπος, περιστασιακός τρόφιμος φυλακών και εθισμένος στην πρόκληση οικογενειακών κρίσεων, ο πατέρας του Ρόνι μύησε από τα παιδικάτα του τον νεαρό Κόρνγουελ στην τέχνη της συγκάλυψης. Ενώ η μητέρα του, Όλιβ, το έσκασε αθόρυβα από τη ζωή του όταν ο ίδιος ήταν πέντε ετών και ο αδελφός του Τόνι επτά.

Απογοητευμένος από το βρετανικό σύστημα δημόσιας εκπαίδευσης, βρέθηκε στο πανεπιστήμιο της Βέρνης, όπου σπούδασε ξένες γλώσσες από το 1948 έως το 1949. Η κατεχόμενη Αυστρία ήταν ο τόπος όπου το 1950 εισήχθη στο σύμπαν των μυστικών υπηρεσιών, δουλεύοντας ως συλλέκτης πληροφοριών γερμανόφωνων δραπετών από το Σιδηρούν Παραπέτασμα προς τη δύση, για λογαριασμό του αγγλικού στρατού. Η επιστροφή στην πατρίδα το 1952 τον βρίσκει να μελετά Γερμανική Φιλολογία και Γλώσσα στην Οξφόρδη, μαθήματα τα οποία κατόπιν δίδαξε στο Ίτον, όντας ταυτόχρονα στέλεχος της MI5 και αργότερα της MI6, προτού τοποθετηθεί αρχικά στη βρετανική πρεσβεία στη Βόννη, με την κάλυψη της ιδιότητας του κατώτερου διπλωμάτη και αργότερα στο Αμβούργο.

Αποδέχτηκε τη γερμανική κουλτούρα σε μια εποχή κατά την οποία καθετί γερμανικό ήταν συνώνυμο με το απόλυτο κακό, διέσχισε τις ισοπεδωμένες πόλεις του Ρουρ, κοιμήθηκε σε κρεβάτια εκστρατείας σε υπόγεια του Βερολίνου, οσφράνθηκε τη δυσοσμία του θανάτου στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Νταχάου και του Μπέργκεν – Μπέλσεν, προπάντων εμβαπτίστηκε στο έργο του Γκαίτε και του Σίλερ, του Τόμας Μαν και του Έρμαν Έσσε, μέσα από σελίδες που έθρεψαν την αγάπη του για την κλασική γραμματεία και τον λυρισμό. Η άκρως απόρρητη κάλυψή του χάθηκε το 1964, ως αποτέλεσμα της χιονοστιβάδας πληροφοριών που διοχέτευσε στην Κα Γκε Μπε ο διαβόητος διπλός πράκτορας Κιμ Φίλμπι, στο σημείο αυτό ωστόσο, ο Ντέιβιντ Τζον Μουρ Κόρνγουελ είχε ήδη υιοθετήσει το καλλιτεχνικό ψευδώνυμο Λε Καρέ, είχε εκδώσει ένα χλιαρής υποδοχής μυθιστόρημα μυστηρίου («Ο ποιοτικός φόνος»), είχε συστήσει στο αναγνωστικό κοινό τον μυθικό Τζόρτζ Σμάιλι («Η τελευταία κλήση»), ενώ επιπλέον πρόλαβε να κυκλοφορήσει το έργο – σταθμό για τη λογοτεχνία του σασπένς και ουσιαστικά αφετηρία του κατασκοπικού υβριδίου, «Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο».

Όλες οι αρετές της πρόζας του, όλοι οι μεγάλοι προβληματισμοί του λεκαρικού έργου περιέχονται εδώ και προσωποποιούνται στη φιγούρα του Άλεκ Λίμας, που τόσο πειστικά ενσαρκώθηκε στο σινεμά από τον Ρίτσαρντ Μπάρτον: ο αμείλικτος οπορτουνισμός των υπερδυνάμεων, η ηθική απαξία του ψυχροπολεμικού εγχειρήματος, η απαράλλαχτη ομοιότητα καπιταλιστικών και κομμουνιστικών μεθόδων, η κατάρρευση του ούτως ή άλλως εύθραυστου αξιακού συστήματος των κατασκόπων, η στυγνή αδιαφορία απέναντι σε αθώους, η γκρίζα, καφκική, υδροκεφαλική γραφειοκρατία που συντρίβει το ιδεαλιστικό πνεύμα, η προφανής ματαιότητα των πάντων. Προπάντων, «Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο», ένα μυθιστόρημα που μισήθηκε από τα ενεργά στελέχη των μυστικών υπηρεσιών για την αμείλικτη αληθοφάνειά του, έδειξε το πραγματικό, αφτιασίδωτο πρόσωπο του κόσμου των πρακτόρων: Υπαινικτικό, βρόμικο, μοναχικό, λαβυρινθώδες, γεμάτο διπροσωπία και τριπλοτετραπλές μπλόφες.

Μεταψυχροπολεμικός Τζον Λε Καρέ, στις καλύτερες στιγμές του

«Αν είσαι αρκετά τυχερός για να κάνεις μια επιτυχία νωρίς ως συγγραφέας, όπως συνέβη σ’ εμένα με το βιβλίο μου “Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο”, σε όλη την υπόλοιπη ζωή σου υπάρχει ένα πριν και ένα μετά από αυτό το ορόσημο». Γεγονός είναι το «μετά» φέρθηκε στοργικά στον αστείρευτο συγγραφέα. Η «Τριλογία του Κάρλα», με τα «Και ο κλήρος έπεσε στον Σμάιλι», «Οι άνθρωποι του Σμάιλι» και ο «Εντιμότατος μαθητής» τον εξύψωσαν στις υψηλότερες κλίμακες της λογοτεχνίας και χάρισαν μοναδικές διασκευές στη μικρή και τη μεγάλη οθόνη, με την ερμηνεία του Άλεκ Γκίνες στη σειρά του BBC από το 1979 να δεσπόζει σε σχέση με την κινηματογραφική μεταφορά του Τόμας Άλφρεντσον, με το περίβλεπτο καστ.

Φριτς Λανγκ, Σίντνεϊ Πόλακ, Φράνσις Φορντ Κόπολα, Στάνλεϊ Κιούμπρικ, ήταν ορισμένοι μονάχα από τους σκηνοθέτες που φλέρταραν ή καταπιάστηκαν με τη βιβλιογραφία του Λε Καρέ, ο οποίος, στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου βρέθηκε στο απόγειο της μαστοριάς του: Το κενό που δημιουργήθηκε (ή οι ευκαιρίες που προέκυψαν, αν προτιμάτε) στις συναλλαγές των έκνομων οικονομικοπολιτικών κονσόρτιουμ μετά την πτώση του Παραπετάσματος έδωσαν αφηγηματική τροφή σε ένα σώμα έργου το οποίο εξαπλώθηκε σε κάθε κουκίδα του παγκόσμιου χάρτη δίχως τους μανιχαϊστικούς περιορισμούς του δίπολου Ανατολή – Δύση.

Όπλα, ναρκωτικά, λαθρεμπόριο, ανθρώπινη δουλεία, πόλεμος, διπλωματία, γεωπολιτική, καταστολή εγκλήματος εναντίον αντικατασκοπείας στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, αναλώσιμοι ιδεαλιστές στρατευμένοι σε λάθος σκοπούς, κομπιναδόροι υψηλού προφίλ με αστείρευτο στοκ δολιότητας, αρτίστες της συσκότισης τοποθετημένοι στα στρατηγικότερα επίπεδα εξουσίας, πρόσωπα μεγαλειώδη, πρόσωπα προδομένα, πρόσωπα αχρεία, σύσσωμος ο μαρτυρικός θίασος των πρωταγωνιστών του συγγραφέα δεν άφησε πέτρα ασήκωτη στο ορατό ή σκιώδες θέατρο συρράξεων των καιρών μας. Ενδεκάτη Σεπτεμβρίου, Πόλεμος του Κόλπου, Brexit, Ρουάντα, Νιγηρία, Αφγανιστάν, η πένα του ταξίδεψε οπουδήποτε σημειώθηκε αδικοπραξία στο όνομα της πολιτικοοικονομικοβιομηχανικής ελίτ και κατέθεσε διαφωτιστικές σελίδες, άρτιας αισθητικής απόλαυσης, συμπαγείς σαν ατσάλι, που θα διαβάζονται ξανά και ξανά ως τα χαράματα από τις λεγεώνες των παθιασμένων αναγνωστών του. Όπως λακωνικά το διατύπωσε ο ίδιος, «Πολεμούμε τους πολέμους που κληρονομούμε». Ο Τζον Λε Καρέ μεγάλωσε έξι γενιές βιβλιόφιλων. Η λεπταίσθητη, βαθιά ανθρώπινη φωνή του θα μας λείψει στους πολέμους που έρχονται.

(Τηλεοπτική συνέντευξη του Τζον Λε Καρέ στον Ανταίο Χρυσοστομίδη και τη Μικέλα Χαρτουλάρη για την εκπομπή της ΕΤ1, «Οι κεραίες της εποχής μας»)

---

* Τα βιβλία του Τζον Λε Καρέ στις εκδόσεις Bell: «Ένας έντιμος άνθρωπος», «Η κληρονομιά των κατασκόπων», «Η μικρή τυμπανίστρια», «Μια ευαίσθητη αλήθεια», καθώς και το αυτοβιογραφικό «Η σήραγγα των περιστεριών», το οποίο ανατυπώνεται.

*Τα βιβλία του Τζον Λε Καρέ στις εκδόσεις Kαστανιώτη: «Μια μικρή γερμανική πόλη», «Η ώρα των κατασκόπων», «Ο ποιοτικός φόνος», «Τελευταία κλήση», «Κι ο κλήρος έπεσε στον Σμάιλι», «Οι άνθρωποι του Σμάιλι», «Ο εντιμότατος μαθητής».