Ένας πατριάρχης από τα βουνά της Καβυλίας, ήρωας στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, αλλά στιγματισμένος ως αρκί¹, που εγκαταλείπει εσπευσμένα την Αλγερία για τη Γαλλία· ο μεγαλύτερος γιος του, Χαμίντ, που ενσωματώνεται σταδιακά στη γαλλική κοινωνία, καλλιεργώντας μυστικά τον φόβο για την Αλγερία των παιδικών του χρόνων· η εγγονή του, Ναϊμά, μια σύγχρονη Γαλλίδα κοντά στα τριάντα, που «για να έχει την αίσθηση ότι υπάρχει πραγματικά», επανεπινοεί, ξανά και ξανά, τον εαυτό της. Τρία πρόσωπα, τρεις διαφορετικές αφηγήσεις, τρία μαθήματα στην «τέχνη της απώλειας».
«Έγινα Jayah» –ζώο που απομακρύνεται από το κοπάδι, μετανάστης που κόβει τους δεσμούς του με την κοινότητα– μονολογεί ο άλλοτε εύπορος ηλικιωμένος Καβύλιος, που εντελώς τυχαία βρέθηκε σε λάθος στρατόπεδο στον πόλεμο της Αλγερίας για ανεξαρτησία, και τώρα αυτοεξόριστος στη Γαλλία, χαμένος σ’ έναν «κόσμο-παγίδα», εκπατρισμένος, ξεριζωμένος, παραπαίει αδιάκοπα ανάμεσα στην οδύνη και τη λύτρωση. «Οι ρίζες μου είναι στη Γαλλία», δηλώνει ο γιος του καθώς απομακρύνεται ραγδαία από τα πατρογονικά ήθη και τις οικογενειακές επιταγές. «Τις μετατόπισα μαζί μου. Έχεις δει κανένα δέντρο να μεγαλώνει χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από τις δικές του; Εγώ εδώ μεγάλωσα, άρα εδώ είναι και οι ρίζες μου». Πάνω σ’ αυτή την αντίθεση χτίζει το σπουδαίο μυθιστόρημά της η Αλίς Ζενιτέρ, σαν μια στοχαστική κατάδυση σ’ ένα ταξίδι που δεν τελειώνει ποτέ, αφού κάθε σταθμός είναι και μια απώλεια, κάθε άφιξη κι ένας μετεωρισμός στο άγνωστο.
Με μητέρα Γαλλίδα από τη Νορμανδία και πατέρα από την Αλγερία, η Αλίς Ζενιτέρ θέλησε να ανασκάψει την κληροδοτημένη από τον πατέρα της σιωπή, όπως και η νεαρή της ηρωίδα. Αλλά δεν έγραψε ένα μυθιστόρημα σε πρώτο πρόσωπο. Έστησε μια πολυπρόσωπη ιστορία ξεριζωμού, παρακολουθώντας τη διαδρομή μιας οικογένειας που ταλαντεύεται ανάμεσα στην πεποίθηση ότι η ζωή «είναι φτιαγμένη από πεπρωμένα που δεν ανατρέπονται» και την ελπίδα ότι ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να συγκροτήσει, όπως ο ίδιος το θέλει, τον εαυτό του.
Στο βιβλίο της, η παλιά γενιά γλείφει τα τραύματά της κρατώντας αμετάδοτες (από ντροπή; από φόβο; από ανάγκη να ξεχάσει;) τις ιστορίες της, και η νέα επιζητεί την αυτονομία και τον αυτοκαθορισμό της, με το να ορίζει ως ηθική της ταυτότητας την προσπάθεια να τη διατηρήσει αέναα ανοιχτή. Γιατί «μια πατρίδα δεν περνάει στο αίμα, δεν είναι καταχωνιασμένη στα χρωμοσώματά μας», λέει η Ζενιτέρ. Και παρότι αναπόφευκτα θα νιώθουμε κάποια δόνηση πατώντας τα χώματά της (όπως η Ναϊμά, που επισκέπτεται τη γενέτειρα του παππού της στο τρίτο μέρος του βιβλίου, αναζητώντας απαντήσεις για την καταγωγή της), είναι απελευθερωτικό να συνειδητοποιούμε ότι μπορούμε «να καταγόμαστε από μια χώρα χωρίς να της ανήκουμε».
Από τη βιβλικά γαλήνια Καβυλία στον άγριο πόλεμο της ανεξαρτησίας, από τον προσφυγικό καταυλισμό του Ριβζάλτ όπου θα σταθμεύσει η οικογένεια στο ταξίδι της προς τη Γαλλία σ’ έναν οικισμό «αρκί» στο Ζουκ της Νότιας Γαλλίας και από εκεί σ’ ένα μικρό διαμέρισμα στο Φλερ της Νορμανδίας, όπου οι εκπατρισμένοι «δεν ζουν, απλώς κατοικούν», η Ζενιτέρ παρακολουθεί με ευαισθησία αυτές τις υπαγορευμένες από τον αδήριτο ρυθμό της ιστορίας συνεχείς μεταβάσεις, μιλώντας με γενναιότητα και ήρεμη δύναμη για την ενοχή και την καταισχύνη, τον φόβο και τη σιωπή, την αποδοχή του παρελθόντος, την αποκήρυξη του μίσους, και τη σημασία, τέλος, που έχει το να χάνεις χωρίς να ξεχνάς.
¹ Αρκί (Harki) ονομάστηκαν οι Αλγερίνοι που επέλεξαν να πολεμήσουν στο πλευρό των Γάλλων και μετά τη συμφωνία του Εβιάν, με την οποία επισφραγίσθηκε η ανεξαρτησία της Αλγερίας τον Μάρτιο του 1962, εγκαταλείφθηκαν από τις γαλλικές αρχές και σφαγιάσθηκαν κατά χιλιάδες από το στρατιωτικό σκέλος του FLN του Μετώπου Εθνικής Απελευθέρωσης.
11°
