Συνομιλήσαμε με τη γέννημα - θρέμμα αθηναία φιλόλογο, λαογράφο και συγγραφέα Ζωή Ρωπαΐτου με αφορμή το νέο της βιβλίο «Ο κόσμος της Ευριπίδου και των πέριξ - Ευριπίδου, Ψυρρή και Γεράνι: ένας περίπατος» που κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Εστία και ανήκει στη σειρά «Μαρτυρίες - Βιογραφίες».
Από ποια εποχή λειτουργεί η Αγορά στην οδό Αθηνάς και πως ήταν στην πρώτη της φάση;
Η Αγορά στην οδό Αθηνάς άρχισε να λειτουργεί το 1886. Επειδή τότε ο πληθυσμός της Αθήνας ήταν γύρω στις 130.000, ο παλμός της ζωής ήταν λιγότερο αγχωτικός. Μεταξύ του Βαρβακείου Λυκείου και της Αγοράς, που ονομάστηκε και αυτή Βαρβάκειος από το σχολείο του Βαρβάκη που προϋπήρχε εκεί, υπήρχε πλατεία που ονομαζόταν επίσης πλατεία Βαρβάκη. Εκεί στάθμευαν ιππήλατες άμαξες. Ο χώρος της Αγοράς επεκτάθηκε από τις παράγκες διαφόρων εμπόρων και από τα εμπορεύματα που διάφοροι μικροπωλητές τοποθετούσαν στο δρόμο. Το «πηγαινέλα» των μαθητών του Βαρβακείου έδινε, πιστεύω, μια επιπλέον πινελιά στην περιοχή. Άλλη ονομασία της Αγοράς ήταν «Νέα Αγορά», για να γίνεται αντιδιαστολή με την παλιά Αγορά που βρισκόταν στην αρχή της οδού Αιόλου και αποτεφρώθηκε το 1884. Η πυρκαγιά της Παλιάς Αγοράς επέσπευσε τα έργα για την ολοκλήρωση της Νέας.
Όσο κι αν μας φαίνεται σήμερα απίστευτο, κάποια στιγμή στα υπέροχα νεοκλασικά της περιοχής κατοικούσαν εύποροι έμποροι και αστικές οικογένειες. Ποια εποχή έγινε αυτό και γιατί τελικά εγκατέλειψαν την περιοχή;
Μετά την απελευθέρωση από τους Οθωμανούς, η νέα πόλη, που άρχισε να επεκτείνεται από την Ευριπίδου και εντεύθεν, φιλοξενούσε κυρίως κατοικίες και μάλιστα της ανώτερης τάξης, επειδή στο σχέδιο του Κλεάνθη η θέση των ανακτόρων ήταν στη σημερινή Ομόνοια. Έτσι πολλοί μεγαλοαστοί άρχισαν να εγκαθίστανται στην Ευριπίδου και βόρεια αυτής προς την Ομόνοια. Αργότερα, όταν τα ανάκτορα ανεγέρθηκαν στο Σύνταγμα, άρχισαν να εγκαθίστανται προς τα εκεί. Τα σπίτια που είχαν στην Ευριπίδου και στην ευρύτερη περιοχή τα κληροδότησαν σε ευαγή ιδρύματα. Κάποιες οικίες, όμως, κατέληξαν να στεγάζουν ξενοδοχεία. Οι υπηρεσίες που παρέχονταν σε αυτά ήταν κακές γιατί δεν είχαν κτιστεί γι' αυτόν τον σκοπό.
9ο Γυμνάσιο Αρρένων
Πού βασίστηκε η έρευνά σας για το βιβλίο; Εκτός από αρχειακό υλικό, κάνατε και συνεντεύξεις με παλιούς κατοίκους και εμπόρους της περιοχής;
Η προσέγγιση των πληροφορητών είναι δύσκολη υπόθεση, ιδιαίτερα όταν είναι επαγγελματίες και προσπαθούν να βγάλουν το ψωμί τους την ώρα που κάποιος θέλει να τους απασχολήσει σε βάρος της επαγγελματικής τους δραστηριότητας. Πρέπει να πεισθούν ότι αυτή η κουβέντα είναι για καλό σκοπό. Όσον αφορά στους συνταξιούχους εμπόρους, μάθαινα από τους εν ενεργεία συναδέλφους τους ή τους γείτονές τους τον τόπο κατοικίας τους και πήγαινα. Πήγα π.χ. στην Εκάλη για να μιλήσω με τον κύριο Γιάννη Πατίστα, ιδρυτή της γνωστής φίρμας καλλυντικών, και στις Αφίδνες για να μιλήσω με τον κύριο Στέφανο Λίτινα που είχε με την οικογένειά του κάβα ποτών στου Ψυρρή από τη δεκαετία του 1920. Χρειάζεται υπομονή.
Μηχανουργοί
Σε κάποιους τοίχους σπιτιών, κυρίως στην οδό Ευριπίδου, είναι ακόμα εμφανή τα σημάδια από σφαίρες από τα Δεκεμβριανά. Συναντήσατε τέτοιες ιστορίες;
Το σπίτι του Ξενόπουλου ήταν Ευριπίδου 42, στον πρώτο όροφο ενός νεοκλασικού που στο ισόγειό του στεγαζόταν το τυροπωλείο του Ζαγγαβιέρου. Το κτίριο αυτό πυρπολήθηκε στα Δεκεμβριανά και ο Ξενόπουλος βγήκε σχεδόν με τα ρούχα που φορούσε. Φυσικά καταστράφηκε η Βιβιλιοθήκη του. Επίσης από πυρπόληση κατά τα Δεκεμβριανά καταστράφηκε και η Βιβλιοθήκη του Βαρβακείου, όπως και η αποθήκη του εκδοτικού οίκου της ΕΣΤΙΑΣ (Ευριπίδου 84).
Είστε ικανοποιημένη από την εικόνα που έχει σήμερα η οδός Ευριπίδου, η οδός Αθηνάς και οι γύρω δρόμοι;
Φοβάμαι τις αλλαγές σε αυτές τις περιοχές. Το γιατί θα το βρείτε στη σελίδα 313 του βιβλίου, όπου παρατίθεται άρθρο του Δημήτρη Φιλίππίδη με τίτλο «Τα πάθη της οδού Αθηνάς». Πιστεύω, δηλαδή, ότι πρέπει να διατηρηθεί ο χαρακτήρας αυτής της περιοχής. Δηλαδή η Ευριπίδου να κρατηθεί ως ο δρόμος του χονδρεμπορίου των τροφίμων, γιατί αυτό ήταν ανέκαθεν. Η Αθηνάς να κρατήσει τον χαρακτήρα της ως δρόμος με εργαλεία, ανδρικά ενδύματα και παπούτσια, ένας «ανδρικός δρόμος» ας μου επιτραπεί η έκφραση. Η Πολυκλείτου, δρόμος με είδη ραπτικής κλπ. Πρέπει όμως να τηρούνται οι νόμοι. Σε αυτό το σημείο υπάρχει χαλαρότητα εκ μέρους της Πολιτείας.
Από πού προέκυψε η αγάπη σας και το ενδιαφέρον σας για τις γειτονιές αυτές;
Είμαι γεννημένη στο Γκάζι, όπως οι γονείς και οι παππούδες μου. Τότε, στην εποχή του παππού μου, λεγόταν Γκαζοχώρι. Από εκεί με τους γονείς μου με τα πόδια πηγαίναμε στην πλατεία Κουμουνδούρου και μετά στην Ευριπίδου, Πολυκλείτου κ.λπ. για ψώνια. Αυτές οι βόλτες ήταν η μαγιά για να ζυμωθεί το βιβλίο. Αλλά ποτέ δεν έπαψα να πηγαίνω εκεί.
Εκτός από ενδιαφέροντα στοιχεία, το βιβλίο σας παρουσιάζει και σπάνιο φωτογραφικό υλικό που ταξιδεύει τον αναγνώστη στο παρελθόν με τον καλύτερο τρόπο. Ήταν εύκολο να το βρείτε;
Οι πληροφορητές μου, με πολλή αγάπη με προμήθευαν με φωτογραφίες και ένας φίλος μου ερευνητής και συλλέκτης, ο κύριος Μπαγέρης, μου βρήκε πολλές με πολύ αγώνα και πολύ ψάξιμο σε γνωστά του παλαιοβιβλιοπωλεία, τα οποία έχουν φωτογραφίες σε χαρτόκουτα που τα έψαχνε μόνος του με τις ώρες.
Έκθεση Πλεκτικής και Ραπτικής του τομέα «Εργατριών» στο Μέγαρο των Σχολών. Οι φωτογραφίες είναι προσφορά του υποδιευθυντού της Διπλαρείου Σχολής
Έχετε καταπιαστεί με πολλά θέματα και έχετε εκδώσει πολλά βιβλία. Ξέρω ότι δεν θα είναι εύκολο να επιλέξετε, αλλά ποια έρευνα από αυτές ήταν πιο γοητευτική και πιο ενδιαφέρουσα για εσάς;
Κάθε φορά που κάνω μία έρευνα είμαι παθιασμένη με το θέμα. Μετά παθιάζομαι με το επόμενο θέμα. Τώρα, επειδή χρονικά είμαι πιο κοντά στο βιβλίο της Ευριπίδου έχω ακόμα ψυχικούς κραδασμούς για το θέμα αυτό. Θυμάμαι όμως ότι και για τον Ελαιώνα είχα πολύ παθιαστεί. Τι τα θέλετε; Δεν μπορώ να ασχοληθώ με ένα θέμα αν δεν το αγαπώ ήδη. Πάντα υπάρχει ένα συναισθηματικό υπόβαθρο. Αλλιώς δεν μπορώ να δουλέψω.
Ζωή Ρωπαΐτου
Από την ίδια συγγραφέα κυκλοφορούν τα βιβλία από τις εκδόσεις Φιλιππότη: Τα μπαρμπέρικα (2012), Από την άμαξα στο ταξί (2009), Ο ελαιώνας της Αθήνας (2006), Τουφ-Βοτανικός, Γκαζοχώρι (2004).
Κεντρική φωτογραφία: Εκτεθειμένα προϊόντα στην οδό Αθηνάς από το εργαστήριο λευκοσιδηρουργίας του Γιώργου Τερρίκογλου (μεσαίος). Περίοδος Κατοχής. Ευγενής παραχώρηση.
17°
Από πού προέκυψε η αγάπη σας και το ενδιαφέρον σας για τις γειτονιές αυτές;
