To 2011 βρέθηκα για πρώτη φορά στη ζωή μου σε μια εβραϊκή κηδεία. Το τελετουργικό μοιάζει αρκετά με το αντίστοιχο -νεοελληνικό- χριστιανικό. Μια βασική διαφορά: Ο νεκρός οδηγείται στην τελευταία του κατοικία δίχως φέρετρο, τυλιγμένος σ’ ένα λευκό σεντόνι. Όσοι λοιπόν ακολουθούν την πομπή, μπορούν να διακρίνουν το βάρος του φορτίου που κουβαλούν οι νεκροπομποί. Της ύλης, δηλαδή, που κάποτε φιλοξενούσε σκέψεις, αναμνήσεις και μυστικά.
Είχαμε πάει να αποχαιρετήσουμε τον Σάμη Μιζάν του Ελιέζερ, πατέρα της Ρίτας, παιδικής μου φίλης και της Λουίζας (η οποία έχει μεταφράσει εξαιρετικά τον Άμος Οζ, τον Ντάβιντ Γκρόσμαν και άλλους ισραηλινούς συγγραφείς). Παλιά, τα αγόρια της παρέας –ειδικά ο Νίκος- τον φοβόμασταν λίγο. Δεν ήμασταν βέβαιοι γιατί. Αργότερα άλλωστε, όταν τον γνώρισα λίγο καλύτερα, κατάλαβα πως ήταν ένας στιβαρός, μα καλόκαρδος και γενναιόδωρος άνθρωπος. Ήταν συντηρητικών πολιτικών πεποιθήσεων. Λογιστής σε μεγάλη επιχείρηση. Λάτρης του ψαρέματος και της οικογενειακής ζωής. Ικανός στα μαστορέματα. Αυτά.
Ήταν γεννημένος στη Λάρισα το 1925, άρα με κάποιον τρόπο είχε καταφέρει να αποφύγει την τρομερή τύχη των περισσότερων Ελλήνων εβραίων. Πώς ακριβώς, δεν γνώριζα. Στις κόρες του είχε αναφέρει, κάπως ασαφώς, ότι η οικογένειά του είχε βρει καταφύγιο στο βουνό, όπως και αρκετοί ακόμη εβραίοι. Η αλήθεια αποκαλύφθηκε έξι χρόνια έπειτα από τον θάνατό του, τον Μάιο του 2017.
Η Λουίζα και ο Νίκος (σύζυγος πια της Ρίτας) ψάχνοντας σ’ ένα συρτάρι για κάποιες αποδείξεις για την εφορία, ανακάλυψαν ένα συνηθισμένο μπλε τετράδιο και μερικά σκόρπια χαρτιά με τον γραφικό χαρακτήρα του Σάμη. Ήταν οι αναμνήσεις, οι σκέψεις και τα μυστικά του, από την περίοδο της Κατοχής και του Εμφυλίου. Στις σελίδες αυτές αποκαλύπτεται πως ο μετέπειτα συντηρητικός λογιστής ήταν στα δεκαοχτώ του ενεργό, ενεργότατο μέλος του ΕΛΑΣ. Είχε συμμετοχή σε πολύνεκρες μάχες, έπαιρνε σημαντικές αποφάσεις και ζούσε καταστάσεις τις οποίες αργότερα προσπάθησε και κατάφερε να αποσιωπήσει.
Μετά την απελευθέρωση –μετά την Βάρκιζα πιο συγκεκριμένα- έκανε με τα πόδια τη διαδρομή Αθήνα-Λάρισα και αργότερα έζησε για δύο χρόνια τη ζωή του πολιτικού κρατούμενου. Αφέθηκε ελεύθερος με τον νόμο Σοφούλη, την σκαπούλαρε χάρη στην τύχη και την ευφυΐα του από διάφορες κακοτοπιές και μ’ ένα τραγικό γύρισμα της μοίρας βρέθηκε να κάνει τη στρατιωτική του θητεία μαχόμενος ενάντια στους παλαιούς του συντρόφους, σ’ έναν πόλεμο ακόμα πιο σκληρό και βάρβαρο από τον προηγούμενο.
Ήταν ένα έτοιμο βιβλίο. Το κείμενο δεν χρειαζόταν καν ιδιαίτερη επιμέλεια. Ορθογραφικά λάθη δεν υπήρχαν, η σύνταξη ήταν άψογη, τα νοήματα σαφέστατα. Η οικογένεια αμφιταλαντεύτηκε λίγο για το αν έπρεπε να το δημοσιεύσει, ώσπου πήρε την απόφαση να το εμπιστευτεί στις εκδόσεις Διεθνές Βήμα http://www.diethnesvima.com.
«Πού οφείλεται αυτή η σιωπή;» αναρωτιέται η Λουίζα Μιζάν στον πρόλογο του βιβλίου. «Πόσο χάσκουσες και αιμορραγούσες ήταν οι πληγές που δεν επέτρεψαν στον Σάμη Μιζάν και σε τόσους άλλους να αναφερθούν στη συμβολή τους στον αντιστασιακό αγώνα, να περιγράψουν την δράση τους και κυρίως να μεταφέρουν τα συναισθήματά τους;»
Λίγο πριν πεθάνει ο Σάμης Μιζάν είχε κάποιες αναλαμπές, στις οποίες ανέφερε κάποιες φρικιαστικές σκηνές που τον στοίχειωναν. Οι οικείοι του θεώρησαν πως ήταν ένα παραλήρημα. Πιθανότατα όμως να ήταν γεγονότα πραγματικά από εκείνα που υποχρεώθηκαν να ζήσουν, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, πολλοί άνθρωποι της γενιάς του. Και που μετά έπρεπε να τα κουβαλούν σαν βαρύ φορτίο στην υπόλοιπη ζωή τους.
Το βιβλίο, που φέρει τον τίτλο «Ήταν πιο πολύ το ξύπνημα του ανθρώπου» και υπότιτλο «Η προσωπική μαρτυρία του Ελληνοεβραίου Σαμουήλ Μιζάν από το Αντάρτικο και την Κατοχή», είναι ένα σπάνιο ντοκουμέντο. Διαβάζεται απνευστί και αποκαλύπτει ενδιαφέροντα στοιχεία για μια εποχή που ακόμα μας ταλανίζει, αλλά και για το ανεξιχνίαστο μυστήριο που συνιστά κάθε ανθρώπινη ύπαρξη.
19°
