Η Ζέφη Κόλλια μας παρουσιάζει τη βιογραφία της Λώρας, μιας από τις κόρες του Καρλ Μαρξ και της Τζένης φον Βεστφάλεν.
Όταν μια νέα συγγραφέας συνεχίζει την ποιοτική στροφή που είχε γίνει εμφανής στα πιο πρόσφατα έργα της μ’ ένα βιβλίο («Λώρα, η τελευταία των Μαρξ», Μεταίχμιο 2013), που είναι ακόμα πιο καλό απ’ αυτά, τότε πρόκειται για γεγονός άξιο υπογράμμισης και επαίνου. Γιατί είναι αρκετά σπάνιο και παρακινδυνευμένο και μόνο ως εγχείρημα, ειδικά όταν η αλλαγή θέματος ζητάει και αλλαγή ύφους. Στην περίπτωσή μας έγινε, και έγινε καλά.
Ιδού λοιπόν η Ζέφη Κόλλια, μια Πειραιώτισσα συγγραφέας, στο όγδοο βιβλίο με το οποίο καταπιάνεται (συμπεριλαμβάνω συμμετοχές σε συλλογικούς τόμους και μια ωραία μετάφραση ιστοριών του Πόε), που μας παρουσιάζει τη βιογραφία της Λώρας, μιας από τις κόρες του Καρλ Μαρξ και της (κάποτε αριστοκράτισσας) Τζένης φον Βεστφάλεν. Μιλάμε για μια κοπέλα που γεννήθηκε (1845) και έζησε αρχικά στην πατριαρχική (και όχι απλά πατρική) οικογένεια των Μαρξ, και στη συνέχεια στη δική της οικογένεια, παντρεμένη με τον Γάλλο (κι όχι μόνο: επίσης Κουβανό, Ινδιάνο και Εβραίο) επαναστάτη Πολ Λαφάργκ, με τον οποίο αυτοκτόνησαν μαζί (1911). Το βιβλίο όμως δεν ακολουθεί γραμμική αφήγηση, αλλά –σοφά νομίζω– παίζει πολύ με την αναχρονία, τόσο προς τα μπρος όσο και προς τα πίσω. Η δε γλώσσα του ελάχιστες παραχωρήσεις κάνει προς το βικτοριανό ή βικτοριανίζον ρομαντικό ύφος.
Ζέφη, πώς σου ήρθε η ιδέα γι’ αυτό ειδικά το βιβλίο;
Από το γράμμα που άφησε ο Λαφάργκ πριν αυτοκτονήσει. Είχε αποφασίσει να μην αφήσει τον εαυτό του να γεράσει και να καταπέσει. «Υγιής και με σώας τας φρένας αυτοκτονώ προτού με καταβάλει το ανελέητο γήρας... Εδώ και χρόνια έχω αποφασίσει να μην περάσω τα 70... Έχω αποφασίσει τον τρόπο... μια υποδόρια ένεση υδροκυανικού οξέος». Ήταν και γιατρός, ήξερε τι και πώς το έκανε.
Πόσον καιρό σου πήρε να το γράψεις;
Δυόμιση χρόνια, ταξίδια στα σημαντικότερα μέρη όπου έζησε η Λώρα και πολλή μελέτη σε βιβλιοθήκες. Πάρα πολλή. Πώς θα περιέγραφες την αρχή της ιστορίας;
Η Λώρα Μαρξ μεγαλώνει πάρα πολύ φτωχικά, χάνει αδέρφια της από πείνα και αρρώστιες και μετακινείται ακολουθώντας τον πατέρα της από χώρα σε χώρα, καθώς ο Μαρξ κυνηγιέται από διάφορες αστυνομίες της Ευρώπης, μέχρι που βρίσκει αποκούμπι στο Λονδίνο. Βασικός οικονομικός συμπαραστάτης και σύντροφος, ο καλύτερος φίλος του Μαρξ, ο Φρειδερίκος Ένγκελς, που ο πατέρας του έχει εργοστάσιο στο Μάντσεστερ και τα χρήματα δεν του λείπουν. Είναι ο «Θείος Φρεντ», όπως τον αποκαλούν τα παιδιά του Μαρξ… Ναι, που δεν κάνει δικά του παιδιά και κληροδοτεί την περιουσία του στα παιδιά του Μαρξ. Ο Ένγκελς ή «στρατηγός», που συμβάλλει συγγραφικά στο έργο του Μαρξ (για παράδειγμα, μαζί έχουν γράψει το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο»), αλλά και πρακτικά, όπως είπα, στη ζωή των Μαρξ. Παρουσιάζεις την οικογένεια Μαρξ χωρίς εξιδανικεύσεις. Ο «Μαυριτανός» (παρατσούκλι του ίδιου του Μαρξ), όταν είναι να παντρευτεί η Λώρα τον Λαφάργκ, εμφανίζεται σαν ο τελευταίος μικροαστός.
Ναι, ενδιαφέρεται πολύ να μάθει ποιος είναι αυτός που θέλει να παντρευτεί την κόρη του, τι εισοδήματα έχει, αν θα είναι ευτυχισμένο το παιδί του, και γράφει τη μνημειώδεις φράσεις στον Λαφάργκ: «Σταματήστε να πολιορκείτε την κόρη μου με αυτό τον τρόπο. Ξέρετε πολύ καλά πως δεν έχει δοθεί καμία υπόσχεση γάμου... Αν είστε ανίκανος να αγαπάτε την κόρη μου με τον τρόπο που αρμόζει στο γεωγραφικό πλάτος του Λονδίνου, θα ήταν προτιμότερο να την αγαπάτε εξ αποστάσεως». Ή το άλλο, από το γράμμα της κυρίας Μαρξ στον Ένγκελς: «Θα ήθελα ο αγαπητός μου Καρλ να ασχοληθεί και λίγο με την απόκτηση του κεφαλαίου, εκτός από τη συγγραφή του»…
Βέβαια, γιατί και τα συγγραφικά δικαιώματα και οι δημοσιογραφικές αμοιβές του Μαρξ άφηναν ελάχιστα χρήματα στην οικογένεια. Γενικά προσπάθησα να δώσω και τα μικρά θέματα και την ιδιωτική ζωή των σπουδαίων ανθρώπων χωρίς αποκρύψεις. Ο Λαφάργκ λοιπόν, επαναστάτης ήδη ο ίδιος, φυγάς από την Κούβα μετά την επανάσταση των μαύρων σκλάβων, γνωρίζει τη Λώρα και την ερωτεύεται στο σπίτι των Μαρξ. Και μπαίνουν μαζί, πλέον, στο επαναστατικό κίνημα.
Ακριβώς. Παρακολουθώντας τη ζωή της Λώρας αρχικά με τον πατέρα της και στη συνέχεια με τον άντρα της, βλέπουμε την ευρωπαϊκή Αριστερά στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, την ίδρυση και στη συνέχεια τη διάλυση της Πρώτης Διεθνούς, τις μεγάλες εξεγέρσεις του 1848, την Κομμούνα του Παρισιού το 1871, τη ρώσικη επανάσταση του 1905, τις διαφορές μεταξύ αναρχικών και κομμουνιστών... Αλλά και των κομμουνιστών μεταξύ τους και των αναρχικών μεταξύ τους. Επίσης τη δυσπιστία του Μαρξ απέναντι στους Σλάβους επαναστάτες.
Α, ναι. Ο Μαρξ τόνιζε πόσο διαφορετικοί ήταν οι Ρώσοι από τους Δυτικούς. Ήταν άσπονδοι φίλοι με τον Μπακούνιν, ήταν γνωστοί με τον Λένιν και την Κρούπσκαγια. Στο βιβλίο υπάρχουν πορτρέτα, αλλού σύντομα κι αλλού πιο εκτεταμένα, όλων αυτών των φυσιογνωμιών του επαναστατικού κινήματος, αλλά και άλλων φυσιογνωμιών του επαναστατικού κινήματος κατά το 19ο αιώνα: ο Μπλανκί, ο Προυντόν, οι φεμινίστριες, ο Κάουτσκι, ο Ζωρές. Αλλά και οι χώρες όπου κινήθηκαν όλοι αυτοί οι επαγγελματίες επαναστάτες: η Πρωσία και μετά η Γερμανία, το Βέλγιο, η Γαλλία, η Βρετανία, η Ελβετία, η Ισπανία, η Ρωσία. Παρατηρώ ότι μικρά μέρη του βιβλίου είναι πεζογραφική πόζα.
Μικρά, αλλά σημαντικά. Το μεγαλύτερο μέρος είναι εξιστόρηση και αναπαράσταση εποχής Πολύ πειστικά, πρέπει να πω. Λοιπόν, ο Ένγκελς πεθαίνει και αφήνει κληρονομιά στη Λώρα και στο Λαφάργκ. Αυτοί αποκτούν ένα όμορφο αριστοκρατικό σπίτι στη γαλλική Ντραβέιγ...
Όπου ζουν μέχρι την αυτοκτονία τους, ενώ έχουν χάσει το μοναδικό παιδί τους από αρρώστια. Συνεχίσουν την επαναστατική τους δράση, ο Λαφάργκ μπαινοβγαίνει στη φυλακή, ελαύνονται πάντα από το όνειρο της επανάστασης των εργατών. Μέχρι που αυτοκτονούν, αν και η Λώρα έχει μόλις αγοράσει ένα καινούργιο καπέλο.
Εδώ τελειώνει η συνέντευξη. Αυτό που η Ζέφη Κόλλια δεν είπε, από σεμνότητα βέβαια, είναι ότι το βιβλίο διαθέτει επαρκή «ντεσού», πράγμα όχι αυτονόητο: βιογραφικό ευρετήριο, χρονολόγιο και διαφωτιστικές επισημειώσεις. Μια τίμια προσπάθεια, ένα καλό βιβλίο.
20°
