«Καταλαβαίνω, αλλά το παρελθόν, Σεμέλη, δεν είναι τίποτε άλλο παρά το τώρα. Αυτό που είμαστε, αυτό που είσαι τώρα, αποτέλεσμα του παρελθόντος είναι. Σάμπως να μου λες ότι μπορείς να κόψεις το χέρι σου ή το πόδι σου χωρίς να πονέσεις και προπαντός χωρίς να αναρωτηθείς γιατί κουτσαίνεις. Αλήθεια, γιατί μου άνοιξες την πόρτα σου; Γιατί θέλεις να μείνω εδώ; Ποιος είναι ο Μιχάλης; Παρελθόν δεν είμαι;»
Ευθύς εξαρχής θέλω να δηλώσω πως θα αποφύγω να μαρτυρήσω ποιο είναι το θέμα του βιβλίου. Μιλώντας γενικότερα, ας πούμε πως είναι η οικογενειακή αγάπη και οι εκφάνσεις της αλλά και η διαχείριση των τραυμάτων.
Η ιστορία παρακολουθεί τη ζωή του Μιχάλη Νέζου –βασίζεται σε αληθινά γεγονότα– και θα μπορούσε κάλλιστα να έδινε ένα σενάριο για μαυρόασπρη μελό ταινία της Φίνος Φίλμ. Ο πατέρας του πεθαίνει όταν γεννιέται ο αδελφός του, τον οποίο η μάνα του θα δώσει για υιοθεσία. Η ίδια θα εξαναγκάσει τον μικρό Μιχάλη να φύγει από το νησί στην Αθήνα, δίπλα σε άσπλαχνους θείους που θα τον εκμεταλλευτούν, μετά έρχεται μια θετή οικογένεια, το μεροκάματο, ο έρωτας… και έπεται συνέχεια. Μην τρομάζετε. Ο Σαμπάνης δεν γράφει μελό. Περιγράφει τα γεγονότα κρατώντας το «ζουμί» χωρίς να εκβιάζει το συναίσθημα και το βασικότερο οι ήρωές του μιλούν ως κανονικοί άνθρωποι και δεν ψευδολογοτεχνίζουν.
Το βιβλίο ξεκινάει με την επιστροφή στην Αθήνα από τη Μελβούρνη, μετά από σαράντα χρόνια μετανάστευσης του Μιχάλη, προκειμένου να δώσει μόσχευμα για τον αδελφό του. Η επιστροφή του δεν θα είναι «αναίμακτη» καθώς θέματα από το παρελθόν που δικαιολογούν, ίσως, την άτακτη φυγή του θα απαιτήσουν εδώ και τώρα λύση. Σίγουρα δεν είναι πρωτότυπη μια ιστορία αναμέτρησης με το παρελθόν – απεναντίας είναι από τα αγαπημένα θέματα των Ελλήνων συγγραφέων. Όμως η «Σκανταλόπετρα» έχει άσο στο μανίκι της που θυμίζει το χιτσκοκικό κινηματογραφικό τέχνασμα μαγκάφιν (ο μετρ του σασπένς μάς παρέσερνε μέσω πλοκής σε κάτι που τελικά αποδεικνυόταν άνευ αξίας). Στα μισά του βιβλίου καταλαβαίνουμε πως το «μυστικό» δεν είχε να κάνει με ό,τι μέχρι τότε μας έκανε να πιστεύουμε ο συγγραφέας, κι αυτό αναζωπυρώνει το ενδιαφέρον μας. Η αποκάλυψη είναι… αναπάντεχη∙ έχει όμως μεγάλη αξία ο προσεχτικός τρόπος που τη χειρίζεται ο Σαμπάνης. Ίσως γιατί, τελικά, συμφωνεί με μία από τις ηρωίδες του βιβλίου που κάποια στιγμή λέει: «Όπως σου είπα, είμαστε θύματα του “νομίζω” κι εμείς. Δεν θυμάμαι πού το έχω διαβάσει αλλά το έχω… “πραγματικά γεγονότα συμβαίνουν εκεί όπου δεν υπάρχουν άνθρωποι”, λέει κάποιος συγγραφέας κι εγώ το ασπάζομαι απόλυτα. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη αλήθεια».
10°
