Το νέο βιβλίο του Μισέλ Φάις εκκινεί με προμετωπίδα μια φράση από το πουθενά («Παράδεισος των λέξεων, κόλαση των πραγμάτων, δεν έλεγε;»), ένα θραύσμα που υπαγορεύει όχι μόνο την αντιπαράθεση λόγων και έργων, αλλά προικονομεί μια φυγόκεντρη και, σε πρώτη αίσθηση, χαοτική αφήγηση.
Το μυθιστόρημα διαιρείται σε δέκα κεφάλαια. Κάθε κεφάλαιο ανοίγει με ένα απόσπασμα μιας ψυχαναλυτικής συνεδρίας, πάντα ανάμεσα στο ίδιο ψυχαναλυτικό ζεύγος, στο ίδιο πάντα δωμάτιο, τις ίδιες πάντα μέρες, υπό το φως πάντα της ίδιας σκηνογραφίας. Ωστόσο το βλέμμα του συγγραφέα, σε κάθε ένα από τα εννέα κεφάλαια (καθώς στο δέκατο συμβαίνει μια αναπάντεχη αφηγηματική μετατόπιση) ξεγλιστράει από την κλειστότητα και την εγγύτητα του ψυχαναλύειν σε επεισόδια ή σκηνές που εκτυλίσσονται σε απρόσμενα γεωγραφικά μήκη και πλάτη. Μ’ άλλα λόγια η αφήγηση από τον τραυματισμένο μικρόκοσμο της προσωπικής εμπειρίας διανοίγεται στην αγχώδη περιπλάνηση, σε μια δαιδαλώδη οικουμενική πραγματικότητα, αλλά και την αντανάκλασή της σε έναν ανήσυχο, δυσοίονο προβληματισμό.
Όλα τα βιβλία του Φάις, από την «Αυτοβιογραφία ενός βιβλίου» (1994) έως τα «Κτερίσματα» (2012), κουρδίζονται γύρω από τρεις κύριες συνιστώσες: τη θρυμματισμένη και πολυφωνική αφήγηση [ας θυμηθούμε «Το μέλι και η στάχτη του Θεού» (2002) ή τα «Πορφυρά γέλια» (2010)], την εμμονή στην πολλαπλότητα του εαυτού [όπως στο «Aegypius monachus» (2001) ή στο υβριδικό «Η πόλη στα γόνατα» (2002)], αλλά και την εμπλοκή ή διασπορά της συνείδησης στο επιτακτικά δύσκολο παρόν [«Απ’ το ίδιο ποτήρι» (1999) και «Το κίτρινο σκυλί» (2009)].
Αυτές οι τάσεις στο τελευταίο του μυθιστόρημα εμπλουτίζονται με δύο νέα στοιχεία. Εδώ ο συγγραφέας, αφενός, με τη συνειδητή μετάβαση από το δωμάτιο της ψυχανάλυσης στην παγκόσμια σκηνή, αντανακλά το ιδιωτικό στο δημόσιο, το τοπικό στο παγκόσμιο, το εγώ στο εμείς και, αφετέρου, μέσα από θεατρικογενείς σκηνές [κάτι που παγιώνει τη σκηνική επίδραση στο έργο του συγγραφέα από τα «Πορφυρά γέλια» και εντεύθεν, από κοινού και με τα αμιγώς θεατρικά του κείμενα], όπου με ελλειπτικό τρόπο και λοξή παρωδία αποτυπώνει αντανακλάσεις και κυματισμούς ανάμεσα στην άγρυπνη μνήμη και στην ωμή πραγματικότητα.
Ήδη μετά τα πρώτα κεφάλαια του βιβλίου ο αναγνώστης αναρωτιέται αν κορμός της μυθοπλασίας του Φάις είναι όντως το ημερολόγιο ψυχανάλυσης του κεντρικού πρωταγωνιστή – όπως, πιθανά, και να αναρωτιέται τι πυροδοτεί την έκρηξη εντροπίας του κειμένου. Οι φωνές μπλέκουν, από την Ιαπωνία έως τις ΗΠΑ και από την αφρικανική ενδοχώρα ως τις ακτές της Μεσογείου, οι προσωπικοί προβληματισμοί συναιρούνται και γίνονται ηχώ ο ένας του άλλου, το όνειρο μπλέκεται με την τρέχουσα ειδησεογραφία, οι επιμέρους ήρωες –καθένας στο μικροπεριβάλλον του– μοιάζουν να συνθέτουν ένα κοινό, παρατεταμένο παραμιλητό. Ποιoς, όμως, ο λόγος που ένας μεσήλικας εξετάζει στον καθρέφτη της ψυχανάλυσης το χάος του μέσα εαυτού, την ίδια στιγμή που γύρω του το χάος της κοινωνικοπολιτικής συγκυρίας είναι έτοιμο να τον καταπιεί; Προφανώς η μέριμνα και το άγχος ενός σύγχρονου συγγραφέα για την κρίσιμη καμπή της Ιστορίας με την οποία, συνειδητά ή ερήμην, όλοι αναμετριόμαστε.
Η γλώσσα στο «Από το πουθενά» κατέχει –όπως μας έχει συνηθίσει ο Φάις– αποφασιστικό ρόλο. Στις εμμονικές επαναλήψεις και τα μοτίβα του γκροτέσκ των φυγόκεντρων ιστοριών του κειμένου ενσωματώνονται φοβίες ή ελπίδες, ενθουσιασμός ή απογοήτευση, όνειρα ή εφιάλτες, ανεξαρτήτως του ποιoς είναι κάθε φορά ο ήρωας ή ο τόπος.
Ο συγγραφέας μάς δίνει το κλειδί του μυθιστορήματός του σε μια καταληκτήρια σκηνή: «[...] εισχωρούν σ’ αυτή την κρυφή, ενδιάμεση, παράλληλη ζωή, που εκτυλίσσεται τόσο κοντά και τόσο μακριά από το δωμάτιο της μνήμης, της μνήμης και της σιωπής, της μνήμης, της σιωπής και της διάψευσης, της μνήμης, της σιωπής, της διάψευσης και της αυτοεξαπάτησης, της μνήμης, της σιωπής, της διάψευσης, της αυτοεξαπάτησης και της οργής, της μνήμης, της σιωπής, της διάψευσης, της αυτοεξαπάτησης, της οργής και της ρήξης, της μνήμης, της σιωπής, της διάψευσης, της αυτοεξαπάτησης, της οργής, της ρήξης και της συμφιλίωσης, της μνήμης, της σιωπής, της διάψευσης, της αυτοεξαπάτησης, της οργής, της ρήξης, της συμφιλίωσης και της λαχτάρας, ναι, της λαχτάρας» (σελ. 193).
Info: «Από το πουθενά» (εκδ. Πατάκη, σελ. 216) θα μιλήσουν τη Δευτέρα 14/12 και ώρα 20.30 οι Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, κριτικός λογοτεχνίας και δοκιμιογράφος, Κατερίνα Σχινά, κριτικός λογοτεχνίας και μεταφράστρια, και θα διαβάσουν αποσπάσματα οι ηθοποιοί Αλέξια Καλτσίκη και Αντώνης Μυριαγκός. Στο βιβλιοπωλείο Ιανός, Σταδίου 24
*Ο Άκης Παπαντώνης είναι επικ. καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Κολωνίας. Πεζά του έχουν δημοσιευθεί σε ελληνικά και αγγλόφωνα λογοτενχικά περιοδικά και ανθολογίες, κριτικές του στην «Εφημερίδα των Συντακτών». Για το πρώτο του βιβλίο «Καρυότυπος» (Κίχλη, 2014), τιμήθηκε με το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Πεζογράφου του «Αναγνώστη».
12°
