Αυτή την άνοιξη, στο Θέατρο του Νέου Κόσμου, ο μύθος της Γοργόνας που, κατά το έργο του Χένρικ Ίψεν, θυσιάζει την ουρά της για να ζήσει μαζί με τον άνθρωπο που αγαπάει, μεταμορφώνεται σε ένα αστικό δράμα που ικανοποιεί την ανάγκη μας, σε αυτή τη μοντέρνα ζωή, να ανατρέχουμε στις παλιές ιστορίες αναζητώντας συγκίνηση και ίαση.
Η Ελίντα Βάνγκελ, κόρη φαροφύλακα, παιδί της ανοιχτής θάλασσας, ζει μια καταπιεσμένη ζωή με τον γιατρό σύζυγό της και τις δύο κόρες του, από προηγούμενό γάμο, σε έναν τόπο αποκλεισμένο και ασφυκτικό. Αισθάνεται φυλακισμένη και ονειρεύεται τη θάλασσα. Το καλοκαίρι κολυμπάει καθημερινά στη λίμνη. Μια μέρα χάνει τις αισθήσεις της μέσα στο νερό και ένας ξένος άντρας τη σώζει. Εκείνος εισβάλλει στον οικογενειακό κλοιό και ταράζει τις ισορροπίες.
Ένα ερωτικό τρίο, το σύμπαν της οικογένειας που διαταράσσεται, ο δυτικός τρόπος σκέψης και ο τρόπος που είμαστε εκπαιδευμένοι να είμαστε ελεύθεροι. Πολλά θέματα που θίγονται με κομψή ευλυγισία –σαν μίας γοργόνας στο νερό- και ξεδιπλώνονται με χιούμορ και θεατρική φαντασία σε αυτή τη νέα παράσταση.
Επηρεασμένοι από το μπλε του σκηνικού, αναζητήσαμε μέσα στα νερά των φώτων, μερικές εξηγήσεις, πριν δούμε την παράσταση, από τους δύο σκηνοθέτες που υπογράφουν και τη δραματουργική επεξεργασία του έργου, τον Δημήτρη Αγαρτζίδη και τη Δέσποινα Αναστάσογλου
Ποια στοιχεία κρατήσατε ατόφια από το έργο του Ίψεν και γιατί; Δημήτρης Αγαρτζίδης: Σε ένα περιβάλλον, όπως το σημερινό, που καλλιεργείται ο φόβος σε όλα τα επίπεδα, αναρωτηθήκαμε κατά πόσο μπορεί να είναι κανείς ελεύθερος στη δεδομένη κοινωνικοπολιτική συνθήκη, ακόμη κι αν ζει σε ένα δημοκρατικό περιβάλλον και μπορεί επομένως, θεωρητικά έστω, να συμβάλλει στον τρόπο που ζει. Και μετά ανέκυψε το θέμα της προσωπικής ευθύνης, πόσο αναλαμβάνουμε, δηλαδή, την ευθύνη για τις συνέπειες των επιλογών μας και δεν τις μεταφέρουμε στους άλλους, κατά πόσο συμβάλλουμε δηλαδή, στην καθημερινή μας ευτυχία και δυστυχία. Το κείμενο του Ίψεν μεγεθύνει και σωματοποιεί τις σκέψεις αυτές. Κρατήσαμε, λοιπόν, όλο τον πυρήνα της σκέψης του έργου. Εκεί που, κατά βάση, υπήρξε η πιο μεγάλη επέμβαση ήταν στον χαρακτήρα του Ξένου, ο Ξένος είναι ο παλιός έρωτας της ηρωίδας και την θέτει μπροστά στο δίλημμα «να ακολουθήσω κάτι ασφαλές, έστω κι αν αυτό με πνίγει, ή κάτι που δε γνωρίζω, με ελκύει τρομερά, αλλά και με φοβίζει συγχρόνως; » Στο πρωτότυπο κείμενο ο Ξένος φέρει κάτι ιδανικό και λιγότερο πραγματικό. Εμείς θέλαμε να φωτίσουμε ότι καμιά εκδοχή δεν είναι ιδανική, όλες φέρουν τα αρνητικά και τα θετικά τους, επαφίεται στο κάθε άτομο να αποφασίσει ποιος δρόμος είναι γι’ αυτό ο προτιμότερος, ενώ συνειδητά γνωρίζει ότι ιδανικό δεν υπάρχει.
Γιατί πιστεύετε ότι η Γοργόνα είναι ένα πλάσμα που συνεχίζει να επιστρέφει στις σύγχρονες μυθολογίες και μάλιστα με τόσες πολλές διαφορετικές εκδοχές; Δέσποινα Αναστάσογλου: Όλοι οι μύθοι αντικατοπτρίζουν και μετασχηματίζουν ανθρώπινους φόβους , αγωνίες και προσδοκίες βαθιά ριζωμένες στην ανθρώπινη φύση, ενώ ταυτόχρονα φέρουν κάτι μυστηριακό και μυστικό για όλα αυτά που μας περιβάλλουν, αλλά δεν μπορούμε να τα εξηγήσουμε, δεν μπορούμε να τα βάλουμε σε λέξεις. Επειδή συνδέονται με αρχετυπικά αισθήματα, όσο κι αν αλλάζουν οι εποχές, οι άνθρωποι έχουν την ανάγκη να ταυτίζονται με τους μύθους, γιατί τους θυμίζουν ότι είναι ευάλωτοι και ταυτόχρονα δυνατοί. Έτσι κι ο μύθος της Γοργόνας συνεχίζει να απασχολεί και να συναντάται σε άπειρες παραλλαγές και αποτέλεσε μια βασική πηγή έμπνευσης για τον Ίψεν στην Κυρά της Θάλασσας.
Η άλλη πλευρά της: η Γοργόνα σαν τέρας ενυπάρχει καθόλου σαν στοιχείο της παράστασης; Δημήτρης Αγαρτζίδης: Η Ελίντα, η βασική ηρωίδα ως άλλη Γοργόνα περιγράφεται ως ένα πλάσμα που ελκύει τους άλλους, αλλά και τους τρομάζει. Ο φόβος είναι ένα συναίσθημα κυρίαρχο στο κείμενο, γιατί ορίζει το πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορεί κάποιος να είναι ελεύθερος. Αν πατήσω στην περιοχή που φοβάμαι μπορεί να χαθώ, αλλά μπορεί και να ελευθερωθώ. Κανείς δεν είναι απόλυτα καλός, ούτε απόλυτα κακός, είμαστε όλοι όλα. Το ίδιο και η Γοργόνα στην παράσταση.
Η θάλασσα που κατά την παράστασή σας είναι «ένα μέρος όπου μπορούμε να νιώσουμε ελεύθεροι από ό,τι μας κρατάει αιχμαλώτους στην καθημερινή δυσκολία» πιστεύετε ότι έχει την ίδια σημασία και για την ελληνική ψυχοσύνθεση; Κι αν ναι, πώς κρίνετε τους σημερινούς έλληνες και τις δεσμεύσεις τους; Είμαστε λαός που «φοβόμαστε να κολυμπήσουμε»;
Δέσποινα Αναστάσογλου: Αυτό που αισθάνομαι είναι ότι ο φόβος μας καλλιεργείται και είναι λογικό, γιατί, αν κάποιος είναι φοβισμένος δε θα σηκώσει κεφάλι, θα κάθεται ήσυχος, φοβούμενος ότι, αν αντιδράσει κάτι χειρότερο θα του συμβεί. Νομίζω σε αυτή τη φορτισμένη εποχή δεν έχουμε την καθαρότητα σκέψης που δίνει η απόσταση, αφού είμαστε μέσα στη δίνη. Και σίγουρα υπάρχει ένα πλαίσιο έξω από το οποίο δεν μπορούμε να φύγουμε. Σε αυτό το δεδομένο πλαίσιο όμως ο καθένας μπορεί να ορίσει τον εαυτό του και να αναλάβει την ευθύνη του εαυτού του σε σχέση με τον ίδιο και το περιβάλλον του. Αυτό μπορεί να του χαρίσει ενός είδους ελευθερία.
Σκηνοθετικά και σκηνογραφικά πώς αποδίδετε τα στοιχεία της γοργόνας και της θάλασσας επί σκηνής;
Δημήτρης Αγαρτζίδης: Τόσο σκηνοθετικά, όσο και στην όψη της παράστασης θέλαμε να παίξουμε με τη διττή όψη των πραγμάτων, των σχέσεων και των ανθρώπων. Τίποτα δεν είναι αυτό που φαίνεται και αυτό που φαντασιωνόμαστε μπορεί να είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από αυτό που πραγματικά επιθυμούμε. Παίξαμε με την κυριολεξία και το χιούμορ. Έτσι οι ήρωες ζουν σε ένα σπίτι που μοιάζει με θάλασσα, μιλούν για παραμύθια με θαλάσσια τέρατα, παριστάνουν τις γοργόνες, αλλά επιλέγουν τελικά την ασφαλή μικρή τους πραγματικότητα, όπως οι περισσότεροι από εμάς.
Τι μας είπε για τα ιστορικά γεγονότα και τη σχέση τους με το σήμερα, τους ακίνητους ταξιδιώτες και την παράσταση «Ματαρόα στον ορίζοντα» στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ
13°
