Αναμνήσεις και κουβέντες με τον Ίαν Άντερσον των Jethro Tull

Ανακάλυψα τους Jethro Tull τo 1970, όταν κυκλοφόρησε το «Benefit»: εκείνη τη χρονιά, έβγαινε τουλάχιστον ένα υπέροχο LP την εβδομάδα — το χαρτζιλίκι μου δεν αρκούσε για όλα (χώρια τα δισκάκια 45 στροφών) και το αίτημα για αύξηση του εβδομαδιαίου παιδικού επιδόματος είχε απορριφθεί κάμποσες φορές. Πίστευα πως ήμουν το παιδί με το μικρότερο χαρτζιλίκι στον κόσμο. Αγόρασα το «Aqualung» από τα λεγόμενα «ρέστα»: όταν με έστελναν στο περίπτερο να πάρω εφημερίδες και περιοδικά, κρατούσα τα ρέστα· δραχμές και πενηνταράκια· πολλά πενηνταράκια. Αλλά, καθώς το 1973 το χαρτζιλίκι μου αναβαθμίστηκε επιτέλους σε εφηβικό και αυξήθηκε στο αστρονομικό ποσό των 100 δραχμών εβδομαδιαίως, συν τα «ρέστα» (το ChatGPT μού λέει ότι το κατοστάρικο του 1973 αντιστοιχεί σε σημερινή αγοραστική δύναμη 10-15 ευρώ), απέκτησα με άνεση το «Thick as a Brick» και το «Passion Play».

Έτσι, άρχισα να συμπληρώνω τη δισκογραφία των Jethro Tull και γενικότερα να χτίζω μια θηριώδη δισκοθήκη με βινύλια. Στην πραγματικότητα, το αγαπημένο μου άλμπουμ των Tull το άκουσα πολύ αργότερα: ήταν το πρώτο τους, το «This Was» — αλλά δεν το είπα στον Ίαν Άντερσον, για να μην τον τσαντίσω. Ύστερα, μετά το «Songs from the Wood», εγκατέλειψα τους Tull· η εποχή άλλαξε· αν και άρχισα να ακούω όλο και περισσότερα μπλουζ, Bruce Springsteen και Clash, παρέμεινα αφοσιωμένη στους Pink Floyd, στους Genesis και στους Fleetwood Mac — του το απέκρυψα κι αυτό.

— Παρ’ ολίγο να σας δω στο Παρίσι. Πώς πήγε; Δεν μου αρέσει ιδιαίτερα το Olympia. Πνίγει την ατμόσφαιρα των συναυλιών: μεταξύ άλλων, κάνουν παρατεταμένο διάλειμμα για να δουλέψει το μπαρ. Νιώθεις τη διαφορά ανάμεσα στο γαλλικό κοινό και σ’ εμάς τους Έλληνες;

Η αίσθηση που δίνει το κοινό έχει να κάνει λιγότερο με την εθνικότητα και περισσότερο με τη φύση του χώρου και με το αν παίζουμε σε εσωτερικό ή εξωτερικό χώρο. Όπως και να 'χει, προτιμώ να είναι ήσυχο το κοινό κατά τη διάρκεια της συναυλίας και να δείχνει την εκτίμησή του στο τέλος των κομματιών και, φυσικά, στο τέλος του gig.

— Έχεις επίγνωση της επίδρασης που είχες στην Ελλάδα; Όταν ήμασταν έφηβοι, το να ακούμε Jethro Tull ήταν η επιτομή του cool. Ήταν περισσότερο πόζα παρά ουσία —τότε δεν υπήρχε θέμα ουσίας!— αλλά το prog θεωρούνταν το coolest thing.

Γουάου. Σοβαρά τώρα; Όχι, δεν είχα συνειδητοποιήσει ότι ήμασταν «κουλ». Νομίζω ότι ως επί το πλείστον βρισκόμασταν στην περιφέρεια της κομψότητας και του «καινούργιου». Για τις ΗΠΑ ξέρω ότι γύρω στο 1970 είχαμε ελκύσει την προσοχή και μας έπαιζαν πολύ στο ραδιόφωνο.

— Κι εδώ σας έπαιζαν στο ραδιόφωνο, στις μουσικές εκπομπές που τις ονόμαζαν «ξένου ρεπερτορίου»… Και βεβαίως υπήρχαν πολλά άρθρα στα μουσικά περιοδικά.

Δεν μπόρεσα ποτέ να καταλάβω πώς μας αντιλαμβάνονταν στην Ελλάδα, διότι, όταν ερχόμασταν για συναυλίες, φτάναμε το βράδυ, κάναμε το gig την επόμενη μέρα και φεύγαμε νωρίς το πρωί για τον επόμενο σταθμό μας. Οπότε, δεν είχα καμία επαφή με άλλους ανθρώπους εκτός από τους εργαζομένους στην παραγωγή και στη σκηνή. Από σένα τα ακούω αυτά.

— Προσθέτω λοιπόν ότι, εκτός του ότι έχω ονομάσει το ένα σκυλάκι μου Τζέθρο, σε ένα βιβλίο μου περιγράφω μια σκηνή όπου ο κεντρικός ήρωας προσπαθεί να χορέψει το «Aqualung». Χέρια που κουνιούνται αδέξια στο κενό με εφηβικό υπαρξιακό άγχος.

Ε, ναι, η μουσική μας δεν γέμιζε ποτέ τις πίστες…

— Πάντως εμείς οι Βoomers και η Jones generation χορεύαμε και χορεύουμε ακόμα, ενώ τα κόκαλά μας τρίζουν σαν τις αλυσίδες του Φαντάσματος του Κάντερβιλ. Ιδιαίτερα εφόσον εδώ και χρόνια ζούμε στο απόλυτο μουσικό τίποτα. Εσύ τι λες; Υπάρχει κάτι που ξεχωρίζει μέσα από την ψηφιακή ομίχλη και τον θόρυβο; Είμαι σίγουρη ότι σου το έχουν ρωτήσει χιλιάδες φορές, αλλά είμαι πραγματικά περίεργη.

Σταμάτησα να ακούω πολύ ποπ και ροκ μουσική στα μέσα της δεκαετίας του ’70, δεν ήθελα να έχω περαιτέρω επιρροές από τους συνομηλίκους μου μουσικούς. Ακούω μόνο μπαρόκ και αναγεννησιακή μουσική· ιδιαίτερα στα αεροπλάνα, για να ελαχιστοποιήσω το άγχος των πτήσεων. Περιστασιακά ακούω επιτυχημένους σύγχρονους καλλιτέχνες όπως ο Ed Sheeran ή η Taylor Swift, απλώς για να ξέρω τι συμβαίνει γύρω μας. Όμως, όλα μού ακούγονται υπερβολικά οικεία· φαίνεται σαν να ανακυκλώνουν μελωδίες και στίχους από τις προηγούμενες γενιές.

— Δικά σου παλιά κομμάτια ακούς;

Πολύ συχνά, επειδή πρέπει να εξασκούμαι στην κιθάρα και στο φλάουτο. Μελετώ παλιότερα τραγούδια για να εντοπίσω τα καλύτερα μέρη τους και να διατηρήσω τα πρότυπά μου σε υψηλό επίπεδο. Επιπλέον, συχνά γίνονται διαδικασίες νέου μιξάζ και πρέπει να τα εξετάζω όλα πολύ προσεκτικά.

— Τι νιώθεις όταν τα ακούς; Σου φαίνεται ποτέ σαν να τα έφτιαξε κάποιος άλλος; Σε στιλ «Ποιος είναι αυτός ο τύπος με το φλάουτο και το ατίθασο ύφος;».

Όχι, όχι. Όλα ακούγονται πολύ αληθινά και η ερμηνεία και το στιλ είναι καταδικά μου! Τα συναισθήματα και οι σκέψεις πίσω από τα τραγούδια είναι αυθεντικό μέρος της προσωπικής μου μουσικής ιστορίας. Για παράδειγμα, το playlist αυτής της περιοδείας, στην οποία περιλαμβάνεται και η Αθήνα, ξεκινά με τρία κομμάτια από το πρώτο κιόλας άλμπουμ των Tull του 1968.

— Το «This Was»…

Ναι! Κυκλοφόρησε τον Οκτώβριο του 1968.

— Ήταν πιο μπλουζ από τα επόμενα άλμπουμ σας… Έχουν παρεξηγηθεί ποτέ οι Jethro Tull με τρόπους που σε διασκέδασαν — ή που σε έκαναν να χτυπάς το κεφάλι σου στη θήκη του φλάουτου;

Ο καθένας που ακούει τη μουσική μας έχει τη δική του ερμηνεία γι’ αυτά που γράφω και γι’ αυτά που παίζουμε. Προσπαθώ να τους δώσω τα εύσημα που τους αξίζουν για την προσωπική τους άποψη, ακόμα κι όταν αυτή διαφέρει ριζικά από τη δική μου. Φαντάζομαι ότι ο τρόπος με τον οποίο προσλαμβάνω εγώ ένα κομμάτι του Χέντελ δεν είναι ίδιος με τον τρόπο του ίδιου του Χέντελ ή ότι η κατανόησή μου για μια μελωδία μπίμποπ του Τσάρλι Πάρκερ ίσως δεν ταυτίζεται με αυτό που θα ήθελε να μεταδώσει ο μεγάλος τζαζίστας. Το ίδιο ισχύει και για τις σπουδαίες εικαστικές τέχνες, ακόμη και για τις κινηματογραφικές ταινίες. Όλοι έχουμε τα δικά μας μάτια και τα δικά μας αυτιά κι έχουμε δικαίωμα στη γνώμη μας. Ακόμα κι όταν είναι εντελώς ανοησία.

— Και συχνά είναι. Θυμάμαι πώς ο Robert Christgau καραδοκούσε να βγάλετε καινούργιο δίσκο για να σας βρίσει. Ο Lester Bangs επίσης. Νομίζω ότι οι Άγγλοι κριτικοί σάς καταλάβαιναν καλύτερα. Θυμάμαι επίσης τον δικό μας Γιάννη Πετρίδη να επαινεί το «Thick as a Brick» —δικαίως— σε μια ραδιοφωνική εκπομπή το 1973, μια καταπληκτική χρονιά για τη μουσική.

Κάποιοι κριτικοί ήταν ευγενικοί, κάποιοι δεν ήταν. Το πιο πρόσφατο άλμπουμ φάνηκε να τυγχάνει γενικής αποδοχής, αλλά όσα γράφουν οι κριτικοί και οι θέσεις στα charts δεν είναι και τόσο σημαντικά για μένα. Όσο διασκεδάζω και διατηρώ το πάθος για τις δημιουργικές μου προσπάθειες, είμαι ικανοποιημένος.

— Έχεις γράψει ποτέ ένα κομμάτι ή ακόμα κι ένα ολόκληρο άλμπουμ που αργότερα θεώρησες ότι παραήταν έξυπνο για να γίνει εμπορικό; Σκέφτομαι το «Passion Play», για παράδειγμα. Yπήρξαν στιγμές που σκέφτηκες ότι το κοινό δεν θα καταλάβαινε τίποτα; Κατά καιρούς το χιούμορ των Tull δεν γινόταν κατανοητό — και οι αναφορές σας ήταν υπερβολικά εξεζητημένες.

Το «Passion Play» ήταν ένα άλμπουμ που θα μπορούσε να είχε ωφεληθεί από το μοντάζ και τη μείωση των πυκνών στρωμάτων των μουσικών μερών και της ενορχήστρωσης. Θα το έφτιαχνα διαφορετικά αν το ηχογραφούσα σήμερα. Αλλά δεν θα το κάνω, διότι δεν θέλω να σας ταλαιπωρήσω περισσότερο απ’ όσο σας έχω ήδη ταλαιπωρήσει.

— Τα τελευταία χρόνια κατακλυζόμαστε από περιεχόμενο· αυτό είναι που μας ταλαιπωρεί. Το ότι πρόκειται κυρίως για αποσπάσματα, λίστες αναπαραγωγής και shuffles. Πιστεύεις ότι ακόμα τα άλμπουμ έχουν πραγματικό καλλιτεχνικό βάρος; Κανείς δεν τρέχει να αγοράσει ένα καινούργιο LP.

Κι όμως, κάποιοι έσπευσαν να αγοράσουν το τελευταίο άλμπουμ, «Curious Ruminant», την εβδομάδα κυκλοφορίας του. Διαφορετικά δεν θα είχε μπει στην πρώτη δεκάδα αρκετών εθνικών charts —τουλάχιστον αυτά μαθαίνω από τη δισκογραφική εταιρεία.

— Nαι, ναι, έχει άριστες κριτικές, και ευτυχώς ο Christgau έχει σιωπήσει. Προς το παρόν δηλαδή. Ίαν, έχεις δει μουσικές εποχές να έρχονται και να παρέρχονται, όπως τις έχω δει κι εγώ, ως ακροάτρια. Αν μπορούσες να ζήσεις μια εποχή πέρα από τη βιολογική σου ζωή, ποια θα ήταν αυτή;

Ίσως το τέλος της δεκαετίας του 1930, κατά την άνθηση της μπλουζ στις ΗΠΑ ή στις βασιλικές Αυλές της Ευρώπης, όταν δημιουργήθηκαν μεγάλα μουσικά έργα: Χέντελ, Μπαχ, Μότσαρτ, Μπετόβεν.

— Ακούς ποτέ ηχώ του εαυτού σου σε συγκροτήματα όπως οι Gryphon, Gentle Giant, Camel, Mostly Autumn ή Spock's Beard — ή ακόμα και σε σχήματα tribute; Το τελευταίο πρέπει να είναι μάλλον κολακευτικό, εκτός αν παίζουν τα κομμάτια των Jethro Tull λίγο παράφωνα. Μια φορά είχα δει στη Βοστόνη τους Minstrels in the Gallery.

Έχω ακούσει πολλούς ανθρώπους να λένε ότι επηρεάστηκαν από τη μουσική μου κάποια στιγμή — όπως ο Sting, ο Bob Geldof, ο Eddie Vedder των Pearl Jam, μέλη των Red Hot Chili Peppers· ακόμη και οι Metallica. Αλλά ίσως είναι απλώς ευγενικοί μαζί μου. Την επιρροή δεν την ακούς απαραιτήτως στη μουσική τους· η επιρροή μπορεί και πρέπει να είναι, στην καλύτερη περίπτωση, ανεπαίσθητη.

— Και πολλοί άλλοι έχουν αναγνωρίσει επιρροές. Ο Joe Bonamassa, οι Iron Maiden… Α propos, υπάρχει κάποιο riff ή μοτίβο που έχει αναδυθεί από τόσο βαθιά μέσα σου ώστε να νιώθεις ότι το εφηύρες; Δεν μιλάω για τους στίχους — ή τη σιλουέτα στο ένα πόδι, ή τα γουρλωμένα μάτια... Μιλάω για τη μουσική.

Πιθανώς τα ορχηστρικά riff από το «Aqualung» ή το «Locomotive Breath», που έχουν κάτι από την απήχηση των εναρκτήριων μέτρων της «5ης Συμφωνίας» του Μπετόβεν. Όπως και τα riff των Cream, των Zeppelin και ιδιαίτερα του «Smoke On The Water» των Deep Purple.

— Μια και μιλάμε γι’ αυτό, έχεις χτίσει μια ολόκληρη περσόνα γύρω από το φλάουτο. Γιατί όχι κιθάρα; Ή μπάσο; Ή ντραμς; Τα ντραμς είναι πολύ πιο φωτογενή· η κιθάρα λιγότερο.

Ξεκίνησα ως κιθαρίστας, όπως πολλοί από εμάς. Αλλά υπήρχαν ήδη πάρα πολλοί σπουδαίοι κιθαρίστες, όπως ο Eric Clapton, o Jeff Beck, o Jimmy Page και ο Ritchie Blackmore. Ευτυχώς, κανείς από αυτούς δεν ήταν πολύ καλός στο φλάουτο. Πάντως, συνέχισα να χρησιμοποιώ την ακουστική κιθάρα για μεγάλο μέρος της σύνθεσης κομματιών μου μέχρι σήμερα. Και να παίζω μερικές φορές ακουστική κιθάρα σε δίσκους. Όπως η κιθάρα, το φλάουτο γίνεται περίφημο φαλλικό σύμβολο — ανάλογα με το πώς χρησιμοποιείς το καθένα από αυτά τα όργανα.

— Υπάρχουν τραγούδια των Tull από τα οποία έχεις αποσυνδεθεί; Σαν να έχουν αποκτήσει τη δική τους ζωή;

Ίσως μερικές φορές, ναι, αλλά όταν τα ακούω ξανά και ξανά με προσοχή, η σύνδεση επανέρχεται καταιγιστικά και με καλό τρόπο.

— Παρακολουθείς όσα συμβαίνουν στον κόσμο; Έχεις γράψει για την κοινωνική τύφλωση, πιστεύεις ότι έχουμε φτάσει στο αποκορύφωμά της;

Κάθε πρωί, διαβάζω περίπου έξι εθνικές εφημερίδες διαφορετικών πολιτικών αποχρώσεων και ρίχνω μια ματιά στις «Jerusalem Post» και «The Kyiv Independent». Και αρκετά συχνά τους ξαναρίχνω μια ματιά το βράδυ, για να ενημερώνομαι για τα γεγονότα. Όμως, γνωρίζω πολλούς ανθρώπους που δεν παρακολουθούν τίποτα και δεν διαβάζουν ποτέ ειδήσεις. Είναι απλώς τεμπέληδες ή τους έχει καταβάλει η θλίψη από τις τραγωδίες που κάνουν τις εφημερίδες να πουλάνε φύλλα; Δεν ξέρω.

— Έχεις γίνει απαισιόδοξος; Πιστεύεις ότι ο δεσποτισμός, ο φανατισμός, το doomscrolling βρίσκονται σε άνοδο; Ή μήπως είναι οι influencers του TikTok και οι ψευτοπροφήτες που προειδοποιούν για τη συντέλεια;

Δεν συμμετέχω στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αν και τα χρησιμοποιώ όταν συντρέχουν επαγγελματικοί λόγοι. Προτιμώ την άμεση επικοινωνία με φίλους, συγγενείς ή θαυμαστές. Προτιμώ να σηκώσω το τηλέφωνο ή να στείλω ένα καλογραμμένο email. Είμαι συνήθως αισιόδοξος, παρά την αρνητικότητα και τα σενάρια καταστροφής που απορρέουν από τις ενέργειες του Τραμπ, του Πούτιν και άλλων αυταρχικών επίδοξων δικτατόρων.

— Σε ρωτώ επειδή είναι η πρώτη φορά στη ζωή μου που με παρασύρει η γενική ανησυχία για τη δημοκρατία, για το κλίμα…

Πιθανότατα θα ένιωθες το ίδιο κατά την άνοδο του ναζισμού στη Γερμανία ή τη με τη ρωμαϊκή εισβολή στη Βρετανία το 43 μ.Χ. Ή κατά τη διάρκεια της επιδημίας της Μαύρης Πανώλης ή την καταστροφή της Πομπηίας. Κάθε εποχή έχει τις δικές της συμφορές, είτε ανθρωπογενείς είτε «φυσικές», κι εύκολα βυθιζόμαστε σε κατάσταση απελπισίας. Αλλά οι γαλανοί ουρανοί επιστρέφουν και η διάθεση φωτίζεται. Κι αυτό, παρά τους αρνητές της κλιματικής αλλαγής.

— Έχεις γράψει για παλιούς θεούς, παρακμάζουσες αυτοκρατορίες, αγροτική παρακμή... Στο τρέχον πολιτικό κλίμα, ειδικά μετά το Brexit, κάποιοι από τους παλιότερους στίχους σου έχουν γίνει απροσδόκητα επίκαιροι.

Περιστασιακά με επισκέπτονται με φαινομενικές προφητείες και ικανότητες μαντείας. Ο Νοστράδαμος με φλάουτο...

— Έδειχνες πάντοτε μια ιδιαίτερη έγνοια για τον χρόνο — όχι μόνο μουσικά, αλλά και στιχουργικά. Υπάρχει κάποια περίοδος της βρετανικής ιστορίας που σε έλκει ιδιαίτερα ως δημιουργό; Κάτι που σε καλεί συνεχώς;

Στην περίοδο της Αναγέννησης υπήρξε μια πρωτοφανής καλλιτεχνική άνθηση στην Ευρώπη και θα ήθελα να ήμουν μέρος της. Υπό τον όρο να λειτουργούσαν και τα ντους· και να είχαν εφευρεθεί τα αντιβιοτικά και η κατάψυξη.

— Ποια θα έλεγες ότι είναι η καλύτερη δουλειά σου και ποια η χειρότερη; Παραδέχεσαι την αποτυχία όταν συμβαίνει;

Δεν μπορώ να ξεχωρίσω ποιο είναι το αγαπημένο μου ανάμεσα στα παιδιά μου, στα εγγόνια μου ή στις γάτες μου. Όχι, δεν μπορώ. Η αποτυχία είναι προσωπική υπόθεση και το μόνο που προσφέρει είναι να επηρεάζει μελλοντικές προσπάθειες βελτίωσης. Αποτυγχάνω σε κάποια προσπάθεια μερικές φορές μέσα στην ίδια μέρα και δεν δυσκολεύομαι να το αναγνωρίσω. Σήμερα το πρωί ξέχασα να αδειάσω το πλυντήριο πιάτων, οπότε η μέρα ξεκίνησε στραβά.

— Σε έχω δει να παίζεις αρκετές φορές. Θυμάμαι μια συναυλία στην Αθήνα, όταν έφυγες από τη σκηνή με φορείο — Too Old to Rock 'n' Roll, Too Young to Die. Αυτό ήταν πριν από 40 χρόνια σχεδόν. Κι όμως είσαι εδώ. Είμαστε εδώ μέχρι σήμερα.

Μέχρι στιγμής, όλα καλά. Αλλά η μελωδία τελειώνει υπερβολικά νωρίς για όλους μας. Ποιος το έγραψε αυτό; Οι Jethro Tull στο «Life Is A Long Song».

Yep. The tune ends too soon for us all.