«Ταξίδι στο Κέντρο της Μουσικής»: Η Μαρία Ευθυμίου με τον Χρίστο Παπαγεωργίου, τον Λουκά Καρυτινό και την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, στο Μέγαρο Μουσικής
Έχοντας τελειώσει τη συνομιλία με τη Μαρία Ευθυμίου, όχι μόνον έχω ενθουσιασθεί, αλλά αντιλαμβάνομαι τη σημασία του εγχειρήματός τους. Η προετοιμασία μου για τη συζήτηση μαζί της ήταν να ακούσω κάποια από τα μέρη των συμφωνιών που θα παιχθούν στο Μέγαρο Μουσικής στις 3 και 4 Μαρτίου, στην συναυλία-παράσταση «Ταξίδι στο Κέντρο της Μουσικής», και να διαβάσω μερικά από τα συνοδευτικά κείμενα που μου έστειλαν από την Κρατική Ορχήστρα «για να εμπνευσθώ». Όταν ξεκινάμε τη συζήτηση, έχω ήδη μπει στο πνεύμα, γνωρίζοντας πως η συνομιλήτριά μου έχει αυτήν τη μαγική ικανότητα να σου μεταδίδει το πάθος της, τη γνώση, αλλά και τη χαρά ζωής. Μία χαρισματική αφηγήτρια σε ένα εγχείρημα «εντελώς πρωτόγνωρο και για μένα», όπως μου λέει, για παραπάνω από έναν λόγους. Κυρίως, γιατί εδώ είναι στη θέση που και η ίδια μαθαίνει, καθώς οι δύο εκλεκτοί μουσικοί, ο Χρίστος Παπαγεωργίου, γνωστός μας και από τις εκπομπές του στο Τρίτο «Η κυρία με τη στρυχνίνη», και ο Λουκάς Καρυτινός, διευθυντής της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών, άνθρωποι με βαθιά γνώση και αγάπη για την κλασική μουσική, της φωτίζουν έναν μαγικό κόσμο τον οποίον, μετά, οι τρεις τους παρουσιάζουν, με τη συνδρομή της Ορχήστρας, στο κοινό.
«Η ιδέα ήταν του κ. Καρυτινού. Την επεξεργασθήκαμε αρχικά οι δυο μας, με τη συνδρομή του κ. Παπαγεωργίου. Στόχος ήταν να πραγματοποιηθεί σειρά παραστάσεων στις οποίες θα παρουσιάζονταν διάφορα είδη κλασικής μουσικής με έναν τρόπο που τόσο ο μυημένος όσο και ο αμύητος ακροατής –και ανήκω στους δεύτερους!–θα μπορούσε να κατανοήσει όλες τις πτυχές του κάθε είδους. Πέρυσι παρουσιάσθηκε το Συμφωνικό Ποίημα και το Κονσέρτο, τώρα είναι η σειρά της Συμφωνίας, το δε Μάιο θα ακολουθήσει η Σουίτα. Εγώ αναδεικνύω τα ιστορικά στοιχεία που κρίνω ότι συνδυάζονται με το εκάστοτε παρουσιαζόμενο μουσικό είδος, ο κύριος Παπαγεωργίου –πιανίστας, συνθέτης και βαθύτατος γνώστης της κλασικής μουσικής– μιλά για τη δομή της σύνθεσης δίνοντας παραλλήλως βιογραφικά στοιχεία του εκάστοτε συνθέτη, ο δε κ. Καρυτινός παίρνει ενίοτε και αυτός τον λόγο, προσθέτοντας στοιχεία που κρίνει χρήσιμα και απαραίτητα. Ακολουθεί η Ορχήστρα που ερμηνεύει αποσπάσματα έργων δίνοντας υπόσταση στα όσα εμείς εισαγωγικά λέμε».
Οι τρεις τους δηλαδή συνεισφέρουν, ο καθένας από την πλευρά του, συναρμολογώντας προσωπικές ιστορίες, ιστορική συγκυρία, κρυφούς συμβολισμούς και μοτίβα αυτού που φθάνει στα αυτιά μας ως μουσική. Με τις σκηνοθετικές οδηγίες της Κατερίνας Ευαγγελάκου, «που ο δικός της ρόλος είναι σημαντικός καθώς δίνει θεατρικότητα στο όλο εγχείρημα κάνοντάς το παράσταση, ούτως ώστε να έρθει εγγύτερα η κλασική μουσική στο ευρύ κοινό», όπως λέει η κα Ευθυμίου.
Συνήθως –της λέω– τη μουσική δεν την συνδυάζουμε με ιστορίες. Είναι, ωστόσο, ενδιαφέρον να μαθαίνεις, για παράδειγμα, ότι, όταν ο Μάλερ συνέθετε την Πρώτη του Συμφωνία, βίωνε έναν έρωτα για την σοπράνο Γιοχάννα Ρίχτερ, και ότι η ατμόσφαιρα του πρώτου μέρους τής Συμφωνίας παραπέμπει στον μοναχικό περίπατο ενός νέου μιαν ανοιξιάτικη ημέρα στη φύση, με σκοπό να γιατρέψει τις πληγές του από έναν ανεκπλήρωτο έρωτα, ενώ το φινάλε ανοίγει με ένα ηχηρό ξέσπασμα, σαν αστραπή από σκοτεινό σύννεφο. Ο ίδιος ο Μάλερ, όπως διαβάζω, είχε πει πως «είναι απλά η κραυγή μίας πληγωμένης ψυχής», και φαντάζομαι τη φωνή του Χρίστου Παπαγεωργίου να μας τα δείχνει όλα αυτά, πριν η Ορχήστρα ερμηνεύσει το κομμάτι.
«Ο συνθέτης επηρεάζεται από τα γεγονότα της ζωής του, αλλά είναι πολλά όσα συντελούν στη δημιουργία των συνθέσεών του», τονίζει η κα Ευθυμίου. «Ας πούμε, ο 19ος αιώνας, ο σπουδαιότερος αιώνας της παγκόσμιας Ιστορίας – και στην μουσική– είναι γεμάτος με πολλές τάσεις, ανάμεσα στις οποίες και ο Ρομαντισμός. Έτσι μπορούμε να καταλάβουμε και το ρομαντικό πνεύμα της συμφωνίας του Μάλερ, που αναφέρατε. Ωστόσο θα πρέπει κανείς να έχει, παραλλήλως, στον νου του ότι ο Μάλερ ήταν Εβραίος του γερμανικού κόσμου, σε μιαν εποχή που ο εβραϊσμός, ζώντας μέσα στο γενικότερο κλίμα Εθνισμού που συνέπαιρνε χιλιάδες ανθρώπων σε Ευρώπη και Αμερική, αναζητούσε, με το κίνημα του Σιωνισμού, τον δικό του δρόμο για τη δημιουργία εθνικού ανεξάρτητου εβραϊκού κράτους. Κάτι τέτοιο, τόσο δυνατό, δεν μπορούσε να μην είχε παίξει ρόλο στον ψυχισμό του Μάλερ επηρεάζοντας, αναπόφευκτα, και τη μουσική του».
Ο μοναδικός τρόπος που έχει η Μαρία Ευθυμίου να ζωντανεύει την Ιστορία κάνοντας συνδέσεις εδώ ξεδιπλώνεται σε μια εξίσου συναρπαστική εκδοχή. «Η μουσική είναι ένα μαγικό καράβι που σε πάει από μόνο του στο πιο υπέροχο ταξίδι. Αλλά αν γνωρίζεις τα στοιχεία της δομής της μουσικής, της εποχής του συνθέτη, της ατομικής και κοινωνικής του ιστορίας, έχεις πληρέστερη εικόνα και αποκωδικοποιείς βαθύτερα το μουσικό έργο και το κλίμα του. Είναι ένας τρόπος να συνδεθείς με τη μουσική. Κι εσύ άλλωστε άνθρωπος είσαι. Ενσυναισθανόμενος τον συνθέτη, συνομιλείς με τον ίδιο σου τον εαυτό. Γι’ αυτό και από το πρόγραμμα δεν θα μπορούσε να λείπει ο Μπετόβεν, που έχει συγγράψει θρυλικές συμφωνίες, αλλά κι ο Μότσαρτ, ο Ντβόρζακ, ο Μάλερ, ο Τσαϊκόφσκι, ο Έλγκαρ – και βέβαια ο Σοστακόβιτς, που θεωρείται ο Μπετόβεν του 20ού αιώνα. Για ένα είδος, τη Συμφωνία, που, ως μουσική φόρμα ξεκινά τον 17ο αιώνα, ωριμάζει τον 18ο, αλλά εκτινάσσεται στον 19ο, συνεχίζοντας να παράγεται και στον 20ό».
Της ζητάω να μας πει μια ιστορία για έναν από τους συνθέτες που θα παρουσιάσουν. «Ας πούμε για τη Συμφωνία του Νέου Κόσμου που γράφθηκε το 1893, όταν ο Ντβόρζακ είχε κληθεί να δώσει μαθήματα Μουσικής στη Νέα Υόρκη, για αυτό και λέγεται Ραψωδία του Νέου Κόσμου. Ένας συνθέτης της Κεντρικής Ευρώπης, που είχε συντελέσει στη διαμόρφωση της τσεχικής εθνικής ταυτότητας, βρέθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής – μια σπουδαία χώρα που ήδη είλκυε εκατομμύρια μεταναστών, στήνοντας μια οικονομία που επρόκειτο να την εκτινάξει στην κορυφή του κόσμου στον 20όν αιώνα. Και είναι συγκλονιστικό, με τη βοήθεια του κ. Παπαγεωργίου, να συνειδητοποιείς πόσο ενδιαφέρουσα είναι η μουσική που συνέθεσε ο Ντβόρζακ για αυτήν τη Συμφωνία και να προσπαθείς κι εσύ να εντοπίσεις τις επιρροές που δέχθηκε από τους πολλούς πολιτισμούς με τους οποίους ήρθε, αναπόφευκτα, σε επαφή, στη Νέα Υόρκη και στις ΗΠΑ. Δεν είναι τυχαίο ότι είναι τόσο αγαπητή η Συμφωνία αυτή παγκοσμίως. Ίσως γιατί όλοι κάτι βρίσκουμε σε αυτήν».
Οι ιστορίες, η αφήγηση, είναι ο καλύτερος τρόπος να απολαμβάνουμε κάτι και να το θυμόμαστε. Καταλαβαίνω ακριβώς τι εννοεί ο κ. Καρυτινός λέγοντας ότι το εγχείρημά τους χρειάζεται πολλούς, πάνω και κάτω από την σκηνή, γιατί η δύναμή του κρύβεται στη διαδραστικότητα. Δικό του ήταν το όραμα που οδήγησε σε αυτόν τον σημαντικό κύκλο παραστάσεων-συναυλιών προκειμένου να ανοίξει η κλασική μουσική σε περισσότερους ανθρώπους. Η αποκαλούμενη ΜεγάληΜουσική δεν είναι μόνον για λίγους και εκλεκτούς καιδεν χρειάζονται ειδικά εφόδια για να την απολαύσεις. Το «Ταξίδι στο Κέντρο της Μουσικής» είναι ένα ανοιχτό κάλεσμα, σε μυημένους και μη, και η Μαρία Ευθυμίου μοιάζει ιδανική πρέσβειρα λόγω της απήχησης και της αγάπης που της έχει ο κόσμος, αλλά και της αυθεντικότητάς της που δημιουργεί αυτήν τη σχέση εμπιστοσύνης.
«Αυτή τη φορά, εγώ έχω το μεγάλο προνόμιο να είμαι η πρώτη που μαθαίνει!» μου λέει, «σε μια μαγική διαδικασία που μου αποκαλύπτεται ο κόσμος της μουσικής! Και πόσο υπέροχα προκύπτουν νέες ιδέες στις πρόβες, όταν ξεκινάμε τη συζήτηση με τον κ. Παπαγεωργίου! Είναι πανέμορφη, σχεδόν ηδονική πνευματική διαδικασία! Που γίνεται πλουσιότερη όταν έρχεται ο κ. Καρυτινός να συμμετάσχει στην πρόβα μαζί μας. Τι να σας πω, όλο αυτό το αισθάνομαι σαν ένα πνευματικό πανηγύρι, ιδιαίτερα μάλιστα καθώς και οι τρεις εμπιστευόμασθε και χαιρόμασθε ο ένας τον άλλον, με αποτέλεσμα να προκύπτει κάτι όμορφο και ουσιαστικό. Ευγνωμονώ τη ζωή που μου έδωσε την δυνατότητα να ζήσω όλο αυτό!».
Σίγουρα, το ότι οι ίδιοι χαίρεστε τόσο είναι κάτι που μεταφέρεται και στο κοινό, της λέω κλείνοντας τη συνομιλία μου μαζί της. «Μάλλον έτσι εξηγείται και η απήχηση που είχαν οι προηγούμενες παραστάσεις», μου απαντάει, «που ήταν και είναι αλλόκοτη». Μου κάνει εντύπωση η λέξη που χρησιμοποιεί. Εννοεί προφανώς τη μεγάλη συμμετοχή του κοινού και πώς αυτό αγκάλιασε το εγχείρημά τους μια και εισιτήρια εξαντλούνται αμέσως, όπως και τώρα. Για αυτό οι συντελεστές του Μεγάρου έβαλαν –εκτός από την Παρασκευή 3 Μαρτίου, για την οποία τα εισιτήρια έχουν προ πολλού εξαντληθεί– και μια δεύτερη ημέρα παράστασης, το Σάββατο 4 Μαρτίου, για να μπορέσουμε όσο το δυνατόν περισσότεροι να συμμετάσχουμε σε αυτήν την εμπειρία μύησης, γνώσης και απόλαυσης της μουσικής. Ανυπομονούμε!
Στιγμιότυπο από την περσινή συναυλία του κύκλου «Ταξίδι στο Κέντρο της Μουσικής». Η Μαρία Ευθυμίου επί τω έργω, ο Χρίστος Παγεωργίου ερμηνεύει ζωντανά αποσπάσματα και ο Λουκάς Καρυτινός λίγο πριν ανέβει στο πόντιουμ.
