Διονύσης Γραμμένος: Μια σπουδαία στιγμή για όλους μας

Η Ελληνική Συμφωνική Ορχήστρα Νέων (ΕΛΣΟΝ) ιδρύθηκε το 2017 από τον Διονύση Γραμμένο και αποτελείται από νέους Έλληνες μουσικούς που ζουν στην ελληνική επικράτεια αλλά και από Έλληνες μουσικούς που ζουν στο εξωτερικό. Βασισμένη στα αντίστοιχα ευρωπαϊκά πρότυπα, η ΕΛΣΟΝ έχει ως βασικό της στόχο τον εντοπισμό, την καθοδήγηση, την εκπαίδευση και την ανάδειξη νέων ταλαντούχων Ελλήνων μουσικών στο συμφωνικό και οπερατικό ρεπερτόριο, υπό την καθοδήγηση διεθνούς φήμης σολίστ και εξαρχόντων των ελληνικών αλλά και μεγάλων ευρωπαϊκών ορχηστρών.

Τέσσερα μόλις χρόνια μετά την ίδρυσή της, η ορχήστρα αναχωρεί για το Βερολίνο για να εμφανιστεί στο Konzerthaus του Βερολίνου, στις 1 Αυγούστου, μετά από πρόσκληση της Young Euro Classic.

Ο ιδρυτής της ορχήστρας και αρχιμουσικός Διονύσης Γραμμένος, έχει διαλέξει την Ηρωική Συμφωνία του Μπετόβεν καθώς και πέντε από τους ελληνικούς χορούς του Νίκου Σκαλκώτα.

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή: πώς αποφάσισες να ιδρύσεις την ΕΛΣΟΝ;
Έπρεπε με κάποιον τρόπο να καλύψουμε το μεγάλο αυτό κενό που υπήρχε στη χώρα μας, σε σχέση με την παράδοση των υπολοίπων ευρωπαϊκών χωρών, ως προς την ορχηστρική εκπαίδευση των νέων μουσικών. Να αποκτήσουμε μια ορχήστρα νέων με εθνικά χαρακτηριστικά, ένα σύνολο με μεγάλη δυναμική στο οποίο να συμμετέχουν οι καλύτεροι νέοι Έλληνες μουσικοί. Μου έλειπε και εμένα πολύ όταν ήμουν ακόμη πιο νέος και ήθελα ο ίδιος να συμμετάσχω σε κάτι αντίστοιχο. Ήταν κάτι παραπάνω από ανάγκη θα έλεγα.

Πόσο σημαντικές ήταν οι βοήθειες που πήρες και από ποιους;
Η πιο σημαντική βοήθεια ήρθε από το Κοινωφελές Ίδρυμα Λάτση, το οποίο είναι και ο Ιδρυτικός Χρηματοδότης της ΕΛΣΟΝ. Ήταν από την πρώτη στιγμή δίπλα μας και παραμένει σταθερά υποστηρικτής μας σε όλη αυτή την προσπάθεια.

Ποιοι ήταν οι πιο σημαντικοί σταθμοί στην πορεία της ορχήστρας;
Οι συνεργασίες της με σπουδαίους σολίστ και αρχιμουσικούς, όπως ο Johannes Debus ο οποίος διηύθυνε την ΕΛΣΟΝ σε μια ηχογράφηση / βιντεοσκόπηση της 1ης Συμφωνίας του Μάλερ, η επιλογή της ορχήστρας μας ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Εθνικών Ορχηστρών Νέων, η μετεγκατάσταση της στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών ως τη νέα του Ορχήστρα in Residence και φυσικά η πρόσκληση του διεθνούς φεστιβάλ Young Euro Classic να δώσουμε μια συναυλία στο Κonzerthaus του Βερολίνου. Aν μπορούσα να προσθέσω κάποια ακόμη θα σημείωνα την Αιγίδα της Α.Ε. της Προέδρου της Δημοκρατίας, Κατερίνας Σακελλαροπούλου για τις φετινές μας επετειακές συναυλίες- αφιέρωμα στα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση και τη συμμετοχή των μουσικών μας σε συναυλίες σε Αθήνα και Ραβένα υπό τη διεύθυνση του Ρικάρντο Μούτι, μέσω της συνεργασίας μας με το Φεστιβάλ Αθηνών & Επιδαύρου.

Πόσο σημαντική είναι για την ΕΛΣΟΝ η πρόσκληση από την Young Euro Classic να συμμετάσχει στο φεστιβάλ και να εμφανιστεί στο Konzerthaus του Βερολίνου;
Το θεωρώ μια σπουδαία στιγμή για όλους μας. Η Ελλάδα θα παρουσιάσει στο διεθνές κοινό τη δυναμική της μουσικής της νεολαίας.

Γιατί επέλεξες την «Ηρωική» του Μπετόβεν ως κύριο έργο που θα ερμηνεύσει η ορχήστρα στο Βερολίνο;
Είναι, κατά την ταπεινή μου άποψη, ένα έργο σταθμός στην ιστορία της μουσικής. Βρίσκεται στο ξεκίνημα του περάσματος από τον κλασικισμό στο ρομαντισμό. Πολλοί την θεωρούν, όχι άδικα, την πρώτη ρομαντική συμφωνία, αφού σπάει το κατεστημένο της κλασικής φόρμας και ανατρέπει πολλά από τα δεδομένα της έως τότε εποχής. Μια Sinfonia Grande όπως έγραψε ο ίδιος ο Beethoven στην παρτιτούρα του. Έργο εμπνευσμένο από την ηγετική φυσιογνωμία του Ναπολέοντα και το αίσθημα της απελευθέρωσης. Ένα έργο, όχι απλώς ταιριαστό με την ιδέα του επετειακού προγράμματός μας - αφιέρωμα στα 200 χρόνια αλλά και ένα έργο «κεφάλαιο» για το ρεπερτόριο των νέων μουσικών μας.

Ποια είναι τα στοιχεία που θέλεις να τονίσεις από το έργο με την ερμηνεία της ορχήστρας;
Το έργο αυτό για εμένα σκιαγραφεί τον ατρόμητο Ναπολέοντα, τον απελευθερωτή των λαών, όπως ο Μπετόβεν τον έβλεπε. Η ηρωική αύρα που αποπνέει γίνεται αντιληπτή από την πρώτη κιόλας στιγμή του έργου όταν τα δυο πρώτα ακόρντα της συμφωνίας τραβούν την προσοχή του ακροατή σαν να του υποδεικνύουν πως κάτι μοναδικό πρόκειται να ακολουθήσει, κάτι που δεν μοιάζει με όσα γνώριζε έως εκείνη τη στιγμή. Το πρώτο μέρος, στο μυαλό μου, είναι μια διαδοχή από εικόνες στα πεδία μαχών, έντονες συγκρούσεις, καλπασμούς αλόγων και απρόσμενα  βαλς, που φέρνουν στο μυαλό μας μια βιεννέζικη ατμόσφαιρα. Μεγάλες γραμμές που μοιάζουν με τον ήρωα να παρελαύνει μαζί με τον στρατό του μετά τη νίκη από μια νικηφόρα μάχη. Το δεύτερο μέρος είναι, θεωρώ, η νεκρική ακολουθία του ήρωα, αυτή η marcia funebre που μεταφέρει το κλίμα πένθους, θρήνου αλλά και που αποδίδει τον ύστατο φόρο τιμής στον μεγάλο ήρωα. Ήχοι που μοιάζουν με κανονιοβολισμούς ακούγονται από τα μεγάλα tutti της ορχήστρας και το φουγκάτο του Beethoven που ακολουθεί είναι πραγματικά αξεπέραστο. Για εμένα, το υψηλότερο συνθετικό του επίτευγμα. Ειλικρινά δεν ξέρω αν ανώτερη μουσική από αυτά τα μέτρα γράφτηκε ποτέ. Το τρίτο και το τέταρτο μέρος αλλάζουν εντελώς την ατμόσφαιρα του έργου. Το τρίτο συμβολίζει στα μάτια μου την αναγέννηση από τις στάχτες, ενώ το τέταρτο, τον μεγάλο θρίαμβο της νίκης, της ελευθερίας και των ιδεών. Ειδικά αυτό το φινάλε του τέταρτου μέρους θα έλεγα πως είναι ένας ακόμη ύμνος του Μπετόβεν - ένας ύμνος για την ανθρωπότητα και για τη νίκη των ιδεών. Ο ίδιος ξέρετε, έλεγε ότι η Ηρωική είναι το καλύτερο έργο που συνέθεσε ποτέ !

Ποια είναι τα σημεία του έργου που χρειάστηκε να δουλέψεις πιο πολύ;
Δεν υπάρχει ένα σημείο στο έργο αυτό που να προσπέρασα χωρίς να προσπαθήσω να δω την κάθε του λεπτομέρεια και σίγουρα δεν υπάρχει άλλο έργο που να μελέτησα τόσο όσο η Ηρωική. Έργο που να με ρουφήξει μέσα του με αυτόν τον τρόπο κατά τη διάρκεια της μελέτης. Που να με ταρακουνήσει τόσο πολύ. Είναι έργο που φοβάμαι, πολύ ειλικρινά σου το λέω. Νιώθω πως είναι πολύ μεγαλύτερο από εμένα. Νιώθω πολύ μικρός - εντελώς ασήμαντος μπροστά του. Με συγκλονίζει το ότι έρχομαι σε επαφή με τις ιδέες του Μπετόβεν μελετώντας την παρτιτούρα του. Νιώθω σε κάποιον βαθμό ότι αισθάνομαι την έντονη και ισχυρή φυσιογνωμία του, σαν να συνομιλεί μαζί μου. Είναι πολλά τα σημεία που είναι περίπλοκα στο έργο αυτό και άλλα που είναι «παρεξηγημένα» στην ερμηνεία τους. Ξεκινώντας από την ένδειξη μετρονόμου του Μπετόβεν και το πόσο κοντά σε αυτήν μπορείς να φτάσεις. Το μεγαλύτερο ποσοστό των εκτελέσεων κινείται στην αργή ή έως πολύ αργή εκτέλεση της συμφωνίας, κάτι που απέχει πολύ από αυτό που ο συνθέτης ζητά. Και για να το ζητά σίγουρα έχει κάποιο λόγο πολύ σημαντικότερο από αυτόν που εμείς πιστεύουμε. Το πρώτο μέρος για παράδειγμα δεν πρέπει, θεωρώ ποτέ, να χάνει αυτήν την ροή και τη συνέχεια των φράσεων του διατηρώντας τον παλμό του σε ένα, διατηρώντας πάντα την αίσθηση αυτή του χορού, με όποιο τρόπο και αν η μουσική μεταμορφώνεται. Πολύ δύσκολο. Όπως και το δεύτερο μέρος. Η ένδειξη του είναι σε δυο τέταρτα και όχι σε τέσσερα όγδοα, όπως το 99% των εκτελέσεων υποδεικνύει. Στο συγκεκριμένο αυτό σημείο νιώθω κάπως τυχερός που από μικρό παιδί στην Κέρκυρα παίζουμε μουσική σε επιτάφιους, σε κηδείες και έχουμε αυτή την αίσθηση του βηματισμού και της συνέχειας με έναν αργό ρυθμό, χωρίς να χρειαζόμαστε την υποδιαίρεση, χωρίς να  χρειάζεται να σπάμε τον παλμό της μουσικής. Είναι πολύ δύσκολη συμφωνία, ειλικρινά. Όσο και να με τρομάζει όμως απολαμβάνω το ότι έχω δυνατότητα να έρθω σε επαφή μαζί της. Επίσης, τα δοξάρια των εγχόρδων- έχω περάσει άπειρες ώρες σκεπτόμενος ποια είναι τα ιδανικά δοξάρια για τα έγχορδα, για αυτή την ορχήστρα, για αυτή τη συναυλία. Ξέρετε υπάρχει η διάσημη ιστορία με τον Γκούσταβ Μάλερ, ο οποίος ως μαέστρος της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Βιέννης άλλαζε στην ορχήστρα σε κάθε πρόβα τα δοξάρια σε αυτή τη Συμφωνία, κάτι που τρέλαινε τελείως τους μουσικούς. Τι μας δείχνει όμως αυτό; Ότι ακόμη και ο σπουδαίος Μάλερ αναζητούσε διαρκώς τη χρυσή «φόρμουλα» αυτού του έργου.

Ποια είναι η συμβολική σημασία της προσθήκης Ελληνικών Χορών του Σκαλκώτα; Ποιοι είναι οι Χοροί που θα ακουστούν;
Αν και 5 οι χοροί που θα παρουσιάσουμε, δεν είναι οι γνωστοί 5, από τους 36, που ερμηνεύονται κάθε φορά. Είναι μια επιλογή από χορούς που προέρχονται από πόλεις και περιοχές που αποτέλεσαν σταθμούς για την Επανάσταση του 1821. Πελοποννησιακός, Αρκαδικός, Ζαλλόγου, Μεσολογγίτικος ενώ την πεντάδα κλείνει ο εντυπωσιακός Μαζωχτός. Συνδέουμε τους χορούς αυτούς του Σκαλκώτα, του μεγάλου Έλληνα συνθέτη που έζησε και δημιούργησε στο Βερολίνο, με την «Ηρωική» του Μπετόβεν, αφιερώνοντας τις συναυλίες μας στους Ήρωες της Ελληνικής Επανάστασης. Ειλικρινά δεν μπορούσα να φανταστώ για φέτος κάποιον καλύτερο συνδυασμό έργων, δεδομένου ότι η Ελληνική Συμφωνική Ορχήστρα Νέων εμφανίζεται στο Konzerthaus του Βερολίνου.

Ποια είναι τα σχέδια που έχεις για την ορχήστρα στο άμεσο μέλλον;
Με ενδιαφέρει πολύ να εντοπίζουμε κάθε χρόνο ποια νέα ταλέντα υπάρχουν στην χώρα μας και σε ποιες περιοχές. Η όλη ιδέα της ΕΛΣΟΝ και ο προγραμματισμός της στηρίζεται στο πώς θα αναδείξει το ταλέντο αυτών των μουσικών και πώς θα τους προσφέρει πολύτιμα εφόδια και συναυλιακές εμπειρίες που θα πάρουν μαζί τους ως επαγγελματίες μουσικοί.

Πού θα ήθελες να τη δεις να φτάνει σε βάθος χρόνου; 
Θα μεγαλώσουμε και άλλο αριθμητικά, ήδη από την επόμενη σεζόν, θα ταξιδέψουμε ξανά στο εξωτερικό ενώ θα δοκιμάσουμε, και θα δοκιμαστούμε, σε ένα ακόμη μεγαλύτερο και πιο απαιτητικό ρεπερτόριο. Το βάθος χρόνου θα έρθει όταν οι μουσικοί μας γίνουν οι επόμενοι επαγγελματίες μουσικοί των ορχηστρών της χώρας μας, με την ελπίδα πάντα, ότι θα κουβαλούν και τον ήχο αυτό μαζί τους και θα φέρνουν την «κουλτούρα» και τις εμπειρίες τους σε όποια ορχήστρα και αν βρεθούν. Εκεί ίσως κάτι δούμε να αλλάζει για όλους μας.