Αυτή η συνέντευξη έγινε με αφορμή το No Wall Music, που παρουσιάστηκε στην Πειραιώς 260 του Φεστιβάλ Αθηνών στις 29 Ιουνίου. Πρόκειται για τη συνεργασία του Δημήτρη Μικέλη, Έλληνα που ζει στη Ραμάλλα της Παλαιστίνης, και του Μοχάμεντ Νατζέμ, από τα Ιεροσόλυμα, που ένωσαν τις μουσικές τους και σε συνεργασία και με μουσικούς από διάφορες γωνιές του πλανήτη (Παλαιστίνη, Τυνησία, Σκωτία, Γαλλία) δημιούργησαν ένα μουσικό περιβάλλον που, έχοντας ως αφετηρία την αραβική μουσική αλλά με επιρροές και από άλλα μουσικά είδη, κατευθύνεται προς αυτό που λέει ο τίτλος του: την κατάργηση των «τειχών» στη μουσική.
Ξεκινήσατε από το Μουσικό Λύκειο Παλλήνης. Πόσο βοήθησε το σχολικό αυτό περιβάλλον την εξέλιξή σας; Έχετε εικόνα για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται τώρα το σχολείο αυτό;
Θεωρώ χρέος μου να πω, μιας και μου δίνεται η ευκαιρία, ότι το Μουσικό υπήρξε για μένα το καλούπι που έφτιαξε ό,τι είμαι αυτή τη στιγμή. Αισθάνομαι πολύ τυχερός που βρέθηκα να είμαι ανάμεσα στα πρώτα εκατό παιδιά που τους δόθηκε διαπαιδαγώγηση και καλλιέργεια μέσα από την μουσική, έτσι όπως δεν είχε συμβεί ποτέ μέχρι τότε στην Ελλάδα. Πέραν του μουσικού διδακτικού προγράμματος που ακολουθούσαμε, το οποίο ήταν έτσι και αλλιώς σχεδιασμένο με βάση πολλαπλών μουσικών κατευθύνσεων (δυτική μουσική, Ελληνική και Ανατολική παραδοσιακή μουσική, μοντέρνα ρεύματα), πολύ σημαντικός θεωρώ ήταν και ο τρόπος προσέγγισής των δασκάλων μας οι οποίοι με την αγάπη και την προσοχή τους κατάφεραν να μας εμπνεύσουν και να μας δημιουργήσουν πρότυπα από πολύ νωρίς κιόλας, μαθαίνοντας εμάς τους μαθητές να συνυπάρχουμε σε μια ευγενή κοινωνία, να λειτουργούμε και να δημιουργούμε μαζί ως σύνολο αλλά και ατομικά. Έτσι, το περιβάλλον του σχολείου αυτού πιστεύω οτι κατάφερε να ενθαρρύνει πολλούς από εμάς να προβάλλουμε τις ανησυχίες μας ως νέοι δημιουργοί έχοντας το μουσικό μας μέλλον ήδη προδιαγεγραμμένο. Λείπω αρκετό καιρό από την Ελλάδα, οπότε δεν έχω πλήρη εικόνα για το σημερινό Μουσικό Παλλήνης. Γνωρίζω όμως ότι πολλοί πρώην συμμαθητές μου έχουν αναλάβει να διδάξουν τις νεότερες γενειές και με μεγάλη μου χαρά διαπιστώνω την εμφανή παρουσία και δραστηριότητα νέων καλλιτεχνών με πολύ καλή πορεία στην ελληνική μουσική σκήνη. Γεγονός που σημαίνει ότι η καλή δουλειά συνεχίζεται και τα μουσικά σχολεία στην Ελλάδα καταφέρνουν παρά τα διαφορά προβλήματα να προωθούν και να τροφοδοτούν συνεχώς τον μουσικό χώρο με νέους ταλαντούχους μουσικούς.
Πόσα χρόνια δραστηριοποιείστε εκτός Ελλάδος; Αν δεν ήταν προσωπικοί οι λόγοι, τι ήταν αυτό που σας ώθησε να φύγετε;
Είμαι έξω 15 χρόνια. 8 χρόνια στην Αμερική και 7 στην Παλαιστίνη. Πρώτα έφτασα στην Βοστώνη για σπουδές και μετά από τα τρία πρώτα χρόνια συνέχισα σπουδές στο New Jersey για άλλα δύο. Τα τρία τελευταία χρόνια της Αμερικής ήμουν στην Νέα Υόρκη. Έπειτα, μεταπήδησα στην Δυτική Όχθη της Παλαιστίνης. Η αλήθεια είναι ότι δεν ήταν προγραμματισμένο να φύγω από την Ελλάδα και ως εκ τούτου δεν έκανα καμία ιδιαιτέρη προετοιμασία. Η αποτυχία μου στις Πανελλαδικές Εξετάσεις (δεν είχα προετοιμαστεί συνειδητά ούτε και γι' αυτές) με έκανε να δοκιμάσω στο εξωτερικό μέσω του Berklee μιας και με ενδιέφερε να αναπτύξω τις γνώσεις μου πάνω στην τζαζ μουσική. Στην αρχή δεν ήξερα αν θα ολοκλήρωνα τις σπουδές μου, πάντα με την ολοκλήρωση μιας χρονιάς αποφάσιζα να συνεχίσω για ακόμα ένα χρόνο και βλέποντας. Έτσι, από χρόνο σε χρόνο τελείωσα και τις σπουδές μου και συνέχισα την πορεία μου έξω μέχρι που πέρασαν 15 χρόνια. Παρέμεινα έξω διότι κάποιες γνώσεις που θα ήθελα να έχω σύμφωνα με τις αναφορές που είχα μπροστά μου δεν θα τις λάμβανα στην Ελλάδα και αντιλήφθηκα ότι η εμπειρία του να ζω μακριά από τον τόπο καταγωγής μου για ορισμένο διάστημα βοηθάει στην καλύτερη κατανόηση του κόσμου γύρω μου και στο τι υπάρχει εκεί έξω, μιας και οι αναφορές πολλαπλασιάζονται και το μυαλό λειτουργεί σε πλατύτερη διάσταση ξεφεύγοντας από κάθε είδους τέλμα.
Και γιατί συγκεκριμένα στην Παλαιστίνη: έχετε δουλέψει πολύ στην Ελλάδα, έχετε σπουδάσει και ζήσει στις ΗΠΑ, μέχρι και σε ταινία του Hollywood έχετε παίξει. Τι είναι αυτό που ορίζει τη διαδρομή σας αυτή;
Η μουσική αναζήτηση. Στην Αμερική η τζαζ, στην Παλαιστίνη η ανατολική μουσική. Η Δύση και η Ανατολή ως δίπολο πάντοτε αλληλοεπιδρούσαν μέσα μου και ποτέ δεν εγκατέλειψα το ένα ή το άλλο και συνεπώς ο τρόπος έκφρασής μου στη μουσική έβγαινε ανάλογα. Έτσι, με βάση αυτή τη λογική, από την Αμερική κιόλας −που είχα πάει για τζαζ σπουδές στο πιάνο− είχα ταυτόχρονα επαφή με Άραβες μουσικούς μέσω των οποίων άρχισα να αντιλαμβάνομαι επίσης και το Παλαιστινιακό ζήτημα. Έτσι, το όλο θέμα απέκτησε και μια πολιτικοκοινωνική χρειά. Η επιθυμία μου να επισκεφτώ μία Αραβική χώρα με σκοπό να αναπτύξω τις γνώσεις μου και τις εμπειρίες μου πάνω στην Αραβική μουσική μεγάλωσε και έτσι αποφάσισα να μεταβώ στην Παλαιστίνη όπου συνάμα λόγω κατοχής, η εκπαίδευση και η πολιτιστικές δραστηριότητες είναι σε μεγάλο βαθμό υποβιβασμένες, και η ζήτηση ξένων μουσικών διδασκάλων από τα ντόπια μουσικά ιδρύματα είναι μεγάλη και έτσι, ευαισθητοποιημένος πλέον, μπορούσα με τη σειρά μου να προσφέρω την εμπειρία και τις γνώσεις που είχα αποκομίσει μέχρι τότε και να συνησφέρω στην καλλιέργεια των παιδιών εκεί.
Μιλήστε μας για τον Simon Shaheen.
Ο Σιμόν ειναι ένας μουσικός τεράστιου βεληνεκούς στο είδος του. Η αρτιότητα στο παίξιμό του, η τεχνική, η έκφραση και το βάθος της γνώσης που έχει περί Αραβικής μουσικής τον φέρνουν στην κορυφή σε παγκόσμιο επίπεδο. Έναν τέτοιο μουσικό είχα την τύχη να έχω για δάσκαλο στο αραβικό ούτι. Η διδασκαλία του ήταν ιδιαίτερα απαιτητική και με βοήθησε να βελτιώσω το παίξιμό μου σε πάρα πολύ μεγάλο βαθμό. Υπάρχει ένας μεγάλος κύκλος μουσικών που σχετίζονται με τον Σιμόν, γεγονός που δείχνει την επιρροή του και το σεβασμό που τρέφει γύρω του, μέσα στον οποίο μπόρεσα και μπήκα έχοντας την ευκαιρία να αποκτήσω εμπειρία παιχτικά και να κατανοήσω ένα ιδιαίτερο είδος μουσικής που το αγάπησα σε μεγάλο βαθμό χάρη στον Σιμόν και που δεν είναι και τόσο προσιτό για κάποιον που δεν έχει Αραβική καταγωγή. Όντας Παλαιστίνιος ο ίδιος, Ο Σιμόν υπήρξε και μέρος του λόγου που πήγα στην Παλαιστίνη και μπορώ να πω ότι με βοήθησε ο ίδιος να προσαρμοστώ στο εκεί περιβάλλον εφόσον επισκέφτεται την Παλαιστίνη κάθε χρόνο για συναυλίες εκ των οποίων σε κάποιες συμμετείχα και εγώ. Πέρα από την δεξιοτεχνική υπεροχή, Ο Σιμόν χαίρει σεβασμού επίσης και για τις προσπάθειες που καταβάλλει με σκοπό την προώθηση πολλών Παλαιστίνιων νέων μουσικών είτε οικονομικά με υποτροφίες για το εξωτερικό είτε σε άλλα τεχνικά θέματα που έχουν να κάνουν με τα εμπόδια που δημιουργεί το κατοχικό καθεστώς στην περιοχή.
Νομίζω πως δεν υπάρχει προκαθορισμένο σημείο. Ο καθένας που επιχειρεί την συνύπαρξη ή σμίξη δύο διαφορετικών μουσικών στυλ έχει το δικό του σημείο αναφοράς και το αποδίδει μέσα από το προσωπικό του ύφος. Ιστορικά, παρόλο που οι αναφορές είναι λιγοστές, όλο και περισσότεροι καλλιτέχνες τα τελευταία χρόνια πειραματίζονται και συνειδητά αναζητούν κοινό τόπο μεταξύ διαφορετικών ιδιωμάτων. Πρακτικά και με μουσικούς όρους, μπορώ να πω με σιγουριά πως η σημαντικότερη αφορμή που φέρνει την τζαζ και την ανατολική μουσική κοντά μεταξύ τους είναι ο αυτοσχεδιασμός ο οποίος είναι κυρίαρχο χαρακτηριστικό και στις δύο περιπτώσεις. Ο άπλετος χώρος που παρέχουν η τζαζ και η ανατολική μουσική στην αυθόρμητη ελεύθερη έκφραση δίνει ευκαιρίες για αλληλοδανεισμό στοιχείων εφόσον κάποιος εκτελεστής το επιλέξει στην ανάπτυξη των ιδεών του την ώρα του αυτοσχεδιασμού στο βαθμό που εκείνος επιθυμεί. Με αποτέλεσμα φυσικά τη δημιουργία καινούργιας μουσικής πλατφόρμας.
Ποια είναι τα σχέδια σας για το μέλλον;
Επιστρέφοντας στην Ελλάδα μετά από 15 χρόνια, έχω να δω και να γνωρίσω πολλά πράγματα από την αρχή. Δεν ξέρω πόσο θα πάρει η προσαρμογή μου εδώ, αναγνωρίζω όμως ότι υπάρχουν πολλοί που θα βοηθήσουν με τον οποιονδήποτε τρόπο να εγκλιματιστώ το γρηγορότερο. Υπάρχουν διάφορες ιδέες που έχω στο μυαλό. Βασικά, ό,τι ευδοκιμήσει περισσότερο σύμφωνα πάντα και με την ανταπόκριση από μουσικούς για συνεργασία. Μου αρέσει πολύ να γράφω και να ενορχηστρώνω. Οπότε και η συμμετοχή μου σε κάποιο σχήμα όπου θα μπορώ να εργαστώ με αυτό τον τρόπο θα ήταν ένα ιδανικό ξεκίνημα. Επίσης πέρα από το No Wall Music, το οποίο θα έχει και συνέχεια, θα ήθελα να φέρω κάποια στιγμή στην Ελλάδα ένα συγκρότημα αμιγώς Αραβικής μουσικής με σκοπό την παρουσίαση συνθέσεων σημαντικών συνθετών, όπως για παράδειγμα ο Mohammed Abdel Wahab, Farid Al Atrash, Mahmoud Darwish και ερμηνευτών όπως Um Kulthum, Abdel Karim, Wadi Al Safi μέσα από ένα ρεπερτόριο (όπως συνήθως αναφέρεται με την αραβική ορολογία, Tarab) που είναι πολύ δημοφιλές στο Αραβικό κοινό.
Τι είναι αυτό που σας έχει κεντρίσει στην Αραβική κουλτούρα και μουσική;
Η αισθητική στην μουσική τους αντίληψη. Αν και υπάρχουν διάφορα είδη Αραβικής μουσικής, και χωρίς να πω ότι είμαι γνώστης όλων αυτών, κάποια χαρακτηριστικά παραμένουν σταθερά κοινά. Ο τρόπος που εκτείνουν τα διαστήματα ανάμεσα στις νότες, η έντονη παρουσία του αυτοσχεδιασμού στη φωνή και στα όργανα και ο τρόπος με τον οποίο αποδίδουν τις μουσικές φράσεις με βάση τους ανατολίτικους δρόμους (πληθ. maqamaat) είναι μία παράδοση αξιολάτρευτη που ποτέ δεν εκλείπει έστω κι αν είναι κάτι πιο μοντέρνο ή και εμπορικό. Πιστεύω ότι αυτό οφείλεται σε αρκετά μεγάλο βαθμό στο Κοράνι, το οποίο είναι η κυριότερη πηγή των μουσικών στοιχείων που συναντά κανείς στην κοσμική Αραβική μουσική και ακούγεται διαρκώς από παντού όπου κι αν βρίσκεσαι. Είναι δυνατόν και λογικό να υποστηρίξει κανείς ότι για να μάθεις την Αραβική μουσική παράδοση, είναι απαραίτητο να έχεις το Κοράνι ως άκουσμα το οποίο αποδίδεται με την χρήση των maqamaat στην πιο πιστή και ακριβέστερη μορφή τους. Ως προς την κουλτούρα, προτού φτάσω στην Παλαιστίνη, δεν γνώριζα και πολλά πράγματα. Κι εδώ πάλι, δεν μπορώ να πω ότι γνωρίζω όλες τις Αραβικές κουλτούρες διότι αλλάζουν δραματικά από περιοχή σε περιοχή. Άλλο οι Άραβες για παράδειγμα του Κόλπου (Ηaliji) από τους Άραβες του Μάγρεμπ, Βόρεια Αφρική και άλλο οι χώρες του Λεβάντ. (Λίβανος, Παλαιστίνη, Συρία, Ιορδανία). Στο Αραβικό περιβάλλον λοιπόν που εγκαταστάθηκα εγώ και έζησα 7 χρόνια, διαπίστωσα πολλά κοινά χαρακτηριστικά με τη δικιά μας αντίληψη. Η κουλτούρα τους τούς κάνει να είναι πάντα ανοιχτόκαρδοι, έτοιμοι για γλέντι −φαίνεται αυτό εξάλλου και από την ενεργητικότητα της μουσικής τους− με διάθεση να σε γνωρίσουν και να σε φιλοξενήσουν ή να σε προσκαλέσουν επί τόπου, να σε εξυπηρετήσουν και φυσικά να σου δείξουν την περηφάνια τους ως λαός που σέβεται τις παραδόσεις του αλλά και που αντιστέκεται στις κακουχίες και την απομόνωση.
Ποιο είναι το πιο ενδιαφέρον ερέθισμα στο No Wall Music;
Πιστεύω ότι στο No Wall Music, ενδιαφέρον θα μπορούσε να βρει κανείς το αποτέλεσμα συνύπαρξης μουσικών στοιχείων από διάφορα είδη όσο το δυνατόν περισσότερο εναρμονισμένα μεταξύ τους. Ως έδρα εργασίας την Παλαιστίνη, τα όργανα είναι φυσικά ανατολίτικα ως επί το πλείστον και η μουσική αφετηρία είναι η Αραβική, η οποία εν τέλει παραχωρεί άπλετο χώρο για την ανάπτυξη άλλων ειδών μουσικής όπου προσπερνούν σε βαθμό που ξεφεύγει κατά πολύ από εκεί που ξεκινάει. Έτσι δικαιολογείται και ο τίτλος του project, μιας και δεν υπάρχουν περιορισμοί στη μουσική στη δικιά μας αντίληψη. Το No Wall Music, πέρα απο τη μουσική ερμηνεία του τίτλου, επεκτείνεται και σαν έννοια αντίστασης σε κάθε είδος κοινωνικού, πολιτικού και πολιτισμικού περιορισμού και απομόνωσης μιας κοινωνικής ομάδας από μία άλλη, όπως αυτός ο περιορισμός διαφαίνεται στην περίπτωση της Παλαιστίνης. Η δική μας απάντηση σε αυτό το φαινόμενο είναι η δημιουργία μιας ομάδας μουσικών ντόπιων αλλά κι από τον διεθνή χώρο, οι οποίοι συνδέονται μεταξύ τους μέσω της διαχρονικά δοκιμαζόμενης εν λόγω περιοχής. Σκοπός είναι η προσπέραση τέτοιων περιορισμών μέσα από τη μουσική ως ένα από τα πιο ισχυρά εργαλεία μετάδοσης κάποιων ιδεών και κατάρριψης άλλων.
Για ποιο λόγο είναι οικείο στο ελληνικό αυτί το μουσικό αποτέλεσμα;
Ο ελληνικός χώρος είναι ένα σημείο στον πλανήτη όπου οι αλληλοεπιδράσεις μεταξύ πολιτισμών και κουλτούρων ποτέ δεν έπαψαν να συμβαίνουν. Η δική μας κουλτούρα, θέλω να πιστεύω, είναι εξωστρεφής και η αφομίωση στοίχειων από Δύση και Ανατολή, σε συνδυασμό με το τι έχουμε περάσει εμείς ως λαός στις υπόλοιπες κουλτούρες διαχρονικά, μπορεί να κάνει το ελληνικό αυτί να αποδεχτεί διάπλατα κάθε λογής μουσικά ερεθίσματα. Και σε αυτήν την περίπτωση εκφράζεται η έννοια ότι τείχη στην μουσική δεν υπάρχουν και ότι σκοπός μας είναι να τα προσπεράσουμε.
Παγκοσμιοποίηση και μουσική: σε τι μας έχει βοηθήσει και σε τι ενδεχομένως έχει επέμβει αρνητικά στην ποιότητα της μουσικής παραγωγής;
Χμμ! Δύσκολη και σοβαρή ερώτηση. Χωρίς να πω οτι είμαι απολύτως έτοιμος να απαντήσω, διότι σίγουρα υπάρχουν απόψεις αντίθετες μεταξύ τους αλλά το ίδιο ισχυρές που πείθουν ταυτόχρονα. Αυτό που σκέφτομαι πρώτα απ' όλα είναι η τεχνολογία που έχει βοηθήσει στην προώθηση και διάδοση μουσικής όλων των ειδών από πηγές ευρείας χρήσεως όπως τα youtube, vimeo, soundcloud, myspace και άλλα "ιντερνετικά στέκια". Αυτές οι συνθήκες προκαλούν, νομίζω, ένα φαινόμενο με παγκόσμιες διαστάσεις και συνέπειες είτε θετικές είτε αρνητικές. Παραδέχομαι πλήρως ότι με αυτά τα μέσα δικτύωσης έχω τη δυνατότητα να έχω πρόσβαση σε ακούσματα για τα οποία πιθανότατα θα είχα άγνοια αν δεν υπήρχαν. Επίσης, μπορώ να ανεβάζω τις ιδέες μου αυτές που θεωρώ εγώ καλές και άξιες παρακολούθησης είτε είναι από CD που έχει εκδοθεί ήδη είτε ανεκδοτο υλικό σε ένα περιβάλλον όπου υπάρχουν και μπαίνουν εκεί από παντού στον κόσμο. Τώρα πια, επιτρέψτε μου να προχωρήσω λίγο παραπέρα, ούτε καν επίσημη καλλιτεχνική ιστοσελίδα δεν είναι τελείως απαραίτητο να έχεις για την προβολή σου ως επαγελματίας. Τα μέσα αυτά σού παρέχουν τη δημιουργία ενός λογαριασμού έχοντας ένα profile που διαθέτει τις περισσότερες δυνατότητες προβολής όπως σε μια ιστοσελίδα χωρίς επιβάρυνση για τη διατήρηση του λογαριασμού αυτού. Το καλό είναι ότι έχεις την ελευθερία να ψάξεις, να βρεις και να επιλέξεις πιο play από αυτά που υπάρχουν εκεί πέρα θα πατήσεις. Δεν είναι όπως η τηλεόραση που η σχέση μας με αυτήν είναι περισσότερο παθητική με την έννοια πως βλέπουμε ό,τι μας "σερβίρουν". Τώρα, αυτό το φαινόμενο εύκολης πρόσβασης σε στοιχεία άπειρης ποικιλίας βοηθάει δυστυχώς και στην γιγάντωση της εμπορικής πλευράς ή αμφιβόλου ποιότητας μουσικής παραγωγής. Ο σκοπός για μένα πάντως είναι η αβίαστη δυνατότητα αναζήτησης ακουσμάτων που βοηθούν εμένα τουλάχιστον στην έμπνευση και έλξη για ανακάλυψη νέων δρόμων έκφρασης.
16°
