10 μικρού μήκους ταινίες από μεγάλους σκηνοθέτες

Οι περισσότεροι σκηνοθέτες που σήμερα θαυμάζουμε για την επιδραστικότητά τους επάνω στην αισθητική του διεθνούς κινηματογράφου, δεν καταπιάστηκαν από την πρώτη στιγμή με ταινίες υψηλού προϋπολογισμού, με εκατοντάδες συντελεστές και ένα απαιτητικό «ανσάμπλ καστ». Οι πιο πολλοί ξεκίνησαν με ανεξάρτητες ταινίες, πειραματικές ως προς την υφή τους και μικρού, συνήθως, μήκους (από 5’ έως 35’), ούτως ώστε είναι διαχειρίσιμες από πλευράς «budget» αλλά και μοντάζ. Ο Μάρτιν Σκορσέζε, ο Τζορτζ Λούκας, ο Τέρι Γκίλιαμ, ο Κρίστοφερ Νόλαν και πολλοί ακόμα, ως φοιτητές, επηρεασμένοι από τις «underground» ταινίες του Άντι Γουόρχολ, του Κένεθ Ανγκερ και της Μάγια Ντέρεν, ξεκίνησαν με μικρότερα πρότζεκτ, συχνά με σουρεαλιστικό ή συμβολικό περιεχόμενο, χωρίς καμία απολύτως χρηματοδότηση. Ορισμένες από τις πρώτες αυτές προσπάθειες των σκηνοθετών, που αργότερα έγιναν διάσημοι, αποτελούν μικρά «διαμαντάκια» και βλέποντάς τις κανείς σήμερα, μπορεί να διακρίνει τα στοιχεία που χαρακτήρισαν το μετέπειτα κινηματογραφικό τους στυλ. Κάθε ένα από αυτά τα 10 παραδείγματα έχει γράψει, με τον δικό του τρόπο, ιστορία του σινεμά.

«The Big Shave» [Μάρτιν Σκορσέζε] (1967) 5’

Ο Μάρτιν Σκορσέζε γύρισε αυτή την ταινία μικρού μήκους λίγο αφότου τελείωσε τις σπουδές του στο New York University, όταν ήταν ακόμα 25 χρονών. Αν και στην ταινία το μόνο που βλέπουμε είναι έναν νεαρό άντρα στο μπάνιο να ξυρίζεται μέχρι που ματώνει, ενώ στο φόντο παίζει το τραγούδι «I Can't Get Started», σκοπός του σκηνοθέτη ήταν να μιλήσει αλληγορικά για την φρίκη του πολέμου στο Βιετνάμ. Η βία, σε συνδυασμό με ένα ποπ σάουντρακ (κάτι το οποίο ο Σκορσέζε δανείστηκε από τον «underground» σκηνοθέτη Κένεθ Άνγκερ) έγινε αργότερα σήμα κατατεθέν του, σε ταινίες όπως το «Mean Streets» (1973) και «Τα Καλά Παιδιά» (1990).

«Electronic Labyrinth: THX 1138 4EB» [Τζορτζ Λούκας] (1967) 15’

Αν και δεν πρόκειται για το σκηνοθετικό του ντεμπούτο, αυτή η μικρού μήκους ταινία υπήρξε κομβική στην καριέρα του Τζορτζ Λούκας καθώς είναι η πρώτη του στο είδος της επιστημονικής φαντασίας. Γυρισμένη όταν ο σκηνοθέτης ήταν ακόμα φοιτητής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, η ταινία λαμβάνει χώρα σε ένα δυστοπικό μέλλον, όπου οι άνθρωποι είναι φυλακισμένοι σε υπόγειες πόλεις και τους απαγορεύεται να ανεβούν στην επιφάνεια της γης. Η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του Λούκας, «THX 1138» (1971), ήταν στην ουσία μια επιστροφή στο ίδιο θέμα, ενώ στοιχεία από αυτή υπάρχουν ακόμα και στο θρυλικό φρανσάιζ του, «Star Wars».

«Story Time» [Τέρι Γκίλιαμ] (1968) 9’

Πριν ακόμα ξεκινήσει την επιτυχημένη συνεργασία του με τους Monty Python, παράγοντας σουρεαλιστικά κινούμενα σχέδια για κωμική σειρά του BBC1 «Monty Python’s Flying Circus», ο Τέρι Γκίλιαμ πειραματιζόταν ήδη με το «stop-motion animation» από τα μέσα της δεκαετίας του 1960. Στην ουσία μία ανθολογία, η ταινία «Story Time» αποτελείται από τρία επεισόδια, το «Don the Cockroach» και το «Albert Einstein Story», που δημιουργήθηκαν για τη σειρά «Comedy Machine» του κωμικού Μάρτι Φέλντμαν, και το «Christmas Card» που δημιουργήθηκε για ένα τηλεοπτικό «Christmas special» του 1968. Ακόμα και σε αυτή την ταινία μικρού μήκους, μπορούμε να διακρίνουμε αφενός τις αναφορές του Γκίλιαμ σε παλαιότερες «avant-garde» ταινίες, όπως εκείνες του Jan Lenica και αφετέρου κάποιες από τις ιδέες του που αναπτύχθηκαν πολύ αργότερα, σε ταινίες όπως το «Brazil» (1965).

«Coffee and Cigarettes» [Τζιμ Τζάρμους] (1986) 6’

Ο Τζιμ Τζάρμους, πάντοτε εναλλακτικός και με ένα ιδιόρρυθμο χιούμορ, είχε ήδη εδραιωθεί ως ένας από τους σημαντικότερους «indie» σκηνοθέτες της γενιάς του με τις ταινίες του «Πέρα από τον Παράδεισο» (1984) και «Στην παγίδα του νόμου» (1986) όταν αποφάσισε να γυρίσει την μικρού μήκους ταινία «Coffee and Cigarettes» σαν σκετσάκι για το σόου «Saturday Night Live». Με πρωταγωνιστές τους κωμικούς Ρομπέρτο Μπενίνι και Στίβεν Ράιτ, η ταινία ακολουθεί τη συζήτηση μεταξύ δύο αγνώστων, καθώς πίνουν καφέ και καπνίζουν τσιγάρα, σε ένα καφέ μάλλον κάπου στο Γκρίνουιτς Βίλατζ της Νέας Υόρκης. Ο χαρακτήρας του Ράιτ αναλύει διάφορες ιδέες του σχετικά με τον καφέ, ενώ ο χαρακτήρας του Μπενίνι (που δεν μιλάει Αγγλικά) ακούει με θαυμασμό. 17 χρόνια μετά, ο Τζάρμους συμπεριέλαβε αυτήν και δύο ακόμα ταινίες του με το ίδιο θέμα στην ανθολογία του «Coffee and Cigarettes» (2003), όπου πρωταγωνιστούν και άλλοι διάσημοι ηθοποιοί, όπως ο Μπιλ Μάρεϊ και η Κέιτ Μπλάνσετ.

«Woton's Wake» [Μπράιαν Ντε Πάλμα] (1962) 20’

Από φοιτητής ακόμα, ο Μπράιαν Ντε Πάλμα φαίνεται πως είχε μια κλίση προς τις ταινίες τρόμου και σασπένς. Αυτή η μικρού μήκους προσπάθεια δεν είναι, βέβαια, αντιπροσωπευτική της σκηνοθετικής του δεξιότητας, σε ταινίες όπως το «Sisters» (1972) ή την «Carrie» (1976), όμως θυμίζει λίγο το «Phantom of Paradise» (1974), χάρη στα έντονα κωμικά της στοιχεία. Οι αναφορές του Ντε Πάλμα εδώ καλύπτουν ένα τεράστιο εύρος, από την «Έβδομη Σφραγίδα» (1957) του Μπέργκμαν, μέχρι τον «King Kong» (1933), ενώ ο κεντρικός αντι-ήρωας μοιάζει πολύ με τον Έρικ από το «Φάντασμα της Όπερας» (1925).

«The Grandmother» [Ντέιβιντ Λιντς] (1970) 33’

Ο Ντέιβιντ Λιντς ξεκίνησε τις σπουδές του στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Πενσυλβάνια και στις πρώτες, μικρού μήκους ταινίες του, είναι ολοφάνερο πως η εκπαίδευσή του είχε τη βάση της στα εικαστικά. Η ταινία «The Grandmother» είναι η τρίτη που σκηνοθέτησε, μετά από το «Six Figures Getting Sick (Six Times)» (1966) και το «Alphabet» (1968), και εδώ είχε μια μικρή χρηματοδότηση από το American Film Institute. Η ταινία αυτή μοιάζει με εφιάλτη (κάτι το οποίο αργότερα έγινε σήμα κατατεθέν του σκηνοθέτη), μπερδεύοντας το animation με πραγματικούς ηθοποιούς, σε μια ιστορία όπου ένα αγόρι φυτεύει μια γιαγιά στο πατάρι του σπιτιού του, για να ξεφύγει από τους κακοποιητικούς γονείς του. Οι φαν του Λιντς μπορούν να διακρίνουν εδώ στοιχεία που αργότερα εμφανίζονται σε ταινίες του, όπως το «Mulholland Dr.» (2001) και το «Inland Empire» (2006).

«Transfer» [Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ] (1966) 7’

Επηρεασμένος από το έργο του Φρόυντ και τις ταινίες και τα βιβλία που καταβρόχθιζε από πολύ μικρή ηλικία, ο Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ, όντας ακόμα φοιτητής στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο, γύρισε μια σειρά από ταινίες μικρού μήκους που φλερτάρουν με τα είδη της «avant-garde», του τρόμου και της επιστημονικής φαντασίας. Η πρώτη από αυτές είναι το «Transfer», ο τίτλος του οποίου είναι δανεισμένος από την έννοια της «μεταβίβασης» (transference) στην ψυχοθεραπεία, που ακολουθεί έναν ψυχίατρο και έναν ασθενή του, στη μέση ενός χωραφιού. Ο ασθενής αποκαλύπτει πως πολλά από αυτά που έχει πει στον ψυχίατρο είναι ψέματα, για να τον κάνει να ασχοληθεί μαζί του, καθώς πιστεύει πως η μοναδική ουσιαστική σχέση στη ζωή του είναι εκείνη με τον γιατρό του. Αν και σίγουρα δεν πρόκειται για ένα από τα αριστουργήματα του Καναδού σκηνοθέτη, η σύντομη αυτή ταινία εμπεριέχει όλες τις εμμονές που αγάπησαν οι φαν του στις επόμενες ταινίες του.

«Video Days» [Σπάικ Τζονς] (1991) 24’

Λίγες ταινίες μικρού μήκους έχουν εξασφαλίσει μια τόσο περίοπτη θέση στην ποπ κουλτούρα, όσο το σκηνοθετικό ντεμπούτο του Σπάικ Τζονς, «Video Days». Εν μέρει, αυτό συνέβη επειδή ταυτίστηκε με την ανερχόμενη τότε κουλτούρα του σκέιτ στην Αμερική, που ήταν για τα παιδιά της δεκαετίας του 1990 ότι και το σερφ για εκείνα της δεκαετίας του 1960. Μάλιστα, σε μία σκηνή της καλτ ταινίας του Λάρι Κλαρκ, «Kids» (1995), που εστιάζει συγκεκριμένα στην κουλτούρα των νέων εκείνης της εποχής, οι χαρακτήρες φαίνεται να βλέπουν το «Video Days» στην τηλεόραση. Όπως και πολλές μετέπειτα ταινίες και βίντεο του σκηνοθέτη του «Being John Malkovich» (1999), η ταινία αυτή έχει σουρεαλιστική πλοκή και ένα απίθανο σάουντρακ.

«Doodlebug» [Κρίστοφερ Νόλαν] (1997) 3’

Ακόμα και αν πρόκειται για μία φοιτητική προσπάθεια, η 3λεπτη ταινία του Κρίστοφερ Νόλαν «Doodlebug» διαθέτει αρκετά από τα αφηγηματικά στοιχεία που χαρακτήρισαν την μετέπειτα κινηματογραφική του καριέρα. Επηρεασμένος από τα γραπτά του Φραντς Κάφκα και από «avant-garde» ταινίες των προηγούμενων δεκαετιών, η ταινία (γυρισμένη σε ασπρόμαυρο φιλμ 16 χιλιοστών) παρακολουθεί έναν χαρακτήρα που κυνηγάει να σκοτώσει ένα μικροσκοπικό πλάσμα, το οποίο μοιάζει με έντομο, μέσα στο βρόμικο διαμέρισμά του. Λίγο πριν το συνθλίψει, ανακαλύπτουμε ότι το «έντομο» είναι στην πραγματικότητα μια μικροσκοπική εκδοχή του ίδιου και μόλις το σκοτώνει με το παπούτσι του, ένα μεγαλύτερο παπούτσι έρχεται να πλακώσει τον ίδιο. Η ιδέα της ύπαρξης παράλληλων μικρόκοσμων και μακρόκοσμων επιστρέφει σε μεταγενέστερες, πολύ πιο φιλόδοξες ταινίες του, όπως το «Inception» (2010) και το «Interstellar» (2014).

«Day of the Fight» [Στάνλεϊ Κιούμπρικ] (1951) 16’

Έχοντας ξεκινήσει την καριέρα του ως φωτογράφος, ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ έδινε πάντα ιδιαίτερη έμφαση στην αισθητική των ταινιών του. Το «Day of the Fight» είναι η πρώτη του ταινία μικρού μήκους, την οποία εμπνεύστηκε από ένα φωτογραφικό αφιέρωμα που είχε τραβήξει δύο χρόνια νωρίτερα για το περιοδικό Look. Η ταινία ακολουθεί τον Ιρλανδό μποξέρ Γουόλτερ Καρτιέ (που τότε βρισκόταν στο απόγειο της καριέρας του), στις 17 Απριλίου του 1950, την ημέρα δηλαδή που επρόκειτο να αντιμετωπίσει τον μποξέρ Μπόμπι Τζέιμς. Γυρισμένη σε ασπρόμαυρο φιλμ 35 χιλιοστών, η ταινία διαθέτει την ίδια νουάρ αισθητική που χαρακτήρισε ολόκληρη την πρώτη κινηματογραφική περίοδο του Κιούμπρικ στην Αμερική. Αν και μόλις 16λεπτη σε διάρκεια, η ταινία παραμένει μέχρι και σήμερα μία από τις πιο σημαντικές ταινίες με θέμα το μποξ, ενώ δεν θα μπορούσαμε να φανταστούμε την ταινία του Μάρτιν Σκορσέζε, «Οργισμένο Είδωλο» (1980), χωρίς την ύπαρξη της ταινίας αυτής του Κιούμπρικ.