Τα «Φεγγαρογνέματα» του Disney που έκαναν διάσημη την Ελούντα

Το 1963 ήταν μία έντονη περίοδος, γεμάτη γεγονότα σε έναν νέο κόσμο που άρχιζε να ξεπερνάει τις πληγές του Β΄Παγκόσμιου Πόλεμου. Στην Αμερική κυνηγούσαν την ευτυχία με κάθε δυνατό τρόπο, από LSD μέχρι διαστημικά προγράμματα της NASA, στην Ουάσινγκτον γινόταν η Πορεία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και στο Ντάλας θα γινόταν η δολοφονία του Τζων Κένεντι. Στην Ελλάδα, ο Καραμανλής είχε έρθει σε ρήξη με το Παλάτι, γίνονταν οι συλλήψεις των ηθικών αυτουργών για τη δολοφονία Λαμπράκη, ο κόσμος γέμιζε ασφυκτικά τους κινηματογράφους παρακολουθώντας ταινίες της Φίνος Φιλμς, μόλις είχε γίνει μόδα το καλοκαίρι στα ελληνικά νησιά, τα πιτσιρίκια (και όχι μόνο) αγόραζαν πιστά κάθε εβδομάδα το περιοδικό "Γέλιο και Χαρά" των εκδόσεων Πεχλιβανίδη που, ανάμεσα σε ιστορίες με τον Μπαγκς Μπάνι, Μικρή Λουλού και άλλων, δημοσίευε και κάποιες ιστορίες του Disney. Το πρώτο τεύχος του Μίκυ Μάους κυκλοφόρησε στην Ελλάδα την 1η Ιουλιου 1966 και το εξέδιδε τότε ο Οργανισμός Τερζόπουλου και έγινε το πιο επιτυχμένο παιδικό περιοδικό ενώ και οι ταινίες παραγωγής Disney σάρωναν σε εισιτήρια.

Ο Walt Disney, η Ελλάδα και η ιστορία της ταινίας «The Moon Spinners» 

Εκείνο το καλοκαίρι, στις 7 Σεπτεμβρίου του 1963, ήρθε στην Ελλάδα και ο Walt Disney, «ο πατέρας του Μίκι Μάους» όπως τον αποκαλούσαν δημοσιεύματα της εποχής, συνοδευόμενος από τη σύζυγό του. Την ίδια ημέρα επισκέφθηκε την Ακρόπολη και το βράδυ παρακολούθησε στο Ηρώδειο τη δεύτερη συναυλία της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Βιέννης υπό τη διεύθυνση του Χέρμπερτ Φον Κάραγιαν. Ο Disney δήλωνε ενθουσιασμένος με την Ελλάδα, έλεγε πόσο πολύ τον είχε γοητεύσει η ελληνική μυθολογία, η μουσική του Μάνου Χατζηδάκι και η προσωπικότητα της Μελίνας Μερκούρη.

Το επόμενο πρωί ο Disney και η κουστωδία του ταξιδεύουν για το Ηράκλειο της Κρήτης όπου ήδη έχει στηθεί, από τον Ιούλιο, το σκηνικό και έχουν ξεκινήσει τα γυρίσματα της νέας ταινίας του Disney στην Ελούντα η οποία, τότε, ήταν ακόμα ένα ήρεμο, μικρό ψαράδικο λιμανάκι – αλλά εκείνη η ταινία, «The Moon Spinners», επρόκειτο να αλλάξει την τύχη του τόπου και να τον κάνει γνωστό σε όλο τον κόσμο. Ένα τεράστιο κινηματογραφικό πλατό είχε στηθεί στο χωριό και εκατοντάδες ηθοποιοί, κομπάρσοι και τεχνικοί είχαν πλημμυρίσει όλη την περιοχή και τον Άγιο Νικόλαο. O Disney και η ομάδα του έμειναν στο πρώτο ξενοδοχείο που έγινε τότε στον Άγιο Νικόλαο, το Minos Beach (η Ελούντα ακόμα, δεν είχε κανένα κατάλυμα) και στο βιβλίο επισκεπτών υπάρχει ακόμα η πασίγνωστη υπογραφή του «μάγου των κινουμένων σκίτσων». 

Λίγες μέρες πριν, είχε φθάσει από το Λονδίνο στην Αθήνα η 16χρονη ηθοποιός Χέιλι Μιλς, κόρη του γνωστού ηθοποιού Τζον Μιλς και πρωταγωνίστρια της ταινίας, η οποία μετά από δύο μέρες sightseeing κατέβηκε στην Ελούντα όπου θα παρέμενε εφτά εβδομάδες για τα γυρίσματα. 

Η ταινία «The Moon-Spinners» σκηνοθετήθηκε από τον Τζέιμς Νίλσον και το σενάριο στηριζόταν στην ομώνυμη νουβέλα της Βρετανίδας Μέρι Στιούαρτ που μέχρι τα βαθιά της γεράματα (πέθανε τον Μάιο του 2014 σε ηλικία 97 χρόνων) ερχόταν όσο πιο τακτικά μπορούσε στα ελληνικά νησιά και ιδιαίτερα στη λατρεμένη της Κρήτη.

«The Moon Spinners», τα «Φεγγαρογνέματα» και οι άλλοι τίτλοι της ταινίας

Ο τίτλος της ταινίας αναφέρεται σε έναν παλιό μύθο του τόπου, για τις τρεις γυναίκες που γνέθουν στο φως του φεγγαριού. Η απόδοση του τίτλου όμως άλλαζε κατά καιρούς. Οι ντόπιοι την ονόμαζαν «Τα κρόσια του φεγγαριού» από το spinners = κλώστριες, που ήταν και το όνομα του μικρού πανδοχείου του σεναρίου. Όταν δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Μεγάλο Μίκυ» είχε τον τίτλο «Φεγγαρογνέματα». Στις ελληνικές κινηματογραφικές αίθουσες που προβλήθηκε έφερε τον τίτλο «Τα ίχνη οδηγούν στην Κρήτη». Το 1987 που κυκλοφόρησε σε βίντεο είχε τον τίτλο «Τα σμαράγδια της Μεσογείου». Αυτό που μετρούσε όμως πάντα, ήταν ο υπέρτιτλος, η χαρακτηριστική υπογραφή Walt Disney που έκανε επιτυχία κάθε ταινία του. Οι παραγωγές των στούντιο Disney εκείνη την εποχή, εκτός των κλασικών animation, περιελάμβαναν και πολλές «περιπέτειες» οικογενειακής κατανάλωσης με πρωταγωνιστές, συνήθως, παιδιά, έφηβους και ζωάκια. Δεν είναι τυχαίο ότι την επόμενη χρονιά, το 1964, ο Disney γύρισε την βραβευμένη με Όσκαρ «Mary Poppins» με την Τζούλι Άντριους, την επιτομή των feelgood ταινιών.

Τα «Κρόσσια του Φεγγαριού», ταινία η οποία είχε πάει καλά εισπρακτικά, είναι μία σκοτεινή και μυστηριώδης ιστορία που την κάνει ρομαντική το φως του φεγγαριού και η μαγεία του ελληνικού τοπίου. Στα ατού της ταινίας η παρουσία της Ειρήνης Παπά στο καστ, όπως και της μεγάλης ντίβας του βωβού κινηματογράφου Πόλα Νέγκρι της οποίας ήταν και η τελευταία της εμφάνιση. Άλλοι ηθοποιοί ήταν οι Τζόαν Γκρίνγουντ, ο Ελάι Ουάλας, ο Σταύρος Πλυτάς κ.ά. Στην υπόθεση, η 16χρονη Χέιλι ταξιδεύει με τη θεία της σε όλη την Ευρώπη, μια και η θεία είναι ιστορικός μουσικής του BBC και καταγράφει παραδοσιακά τραγούδια σε απομακρυσμένα χωριά. Στην Κρήτη, καταλύουν στο πανδοχείο του τίτλου, το οποίο διευθύνει «μία καλοσυνάτη γυναίκα», η Ειρήνη Παπά και ο νεαρός γιος της. Ο Ελάι Γουάλας υποδύεται τον αδερφό της Ειρήνης Παπά, που είναι μπλεγμένος σε περίεργες υποθέσεις με αστρολόγους και λαθρέμπορους στις οποίες μπλέκεται και η νεαρή πρωταγωνίστρια, ενώ συναντά και τον έρωτα στο πρόσωπο του νεαρού Βρετανού Πίτερ Μακένερι, άδικα μπλεγμένου σε μία ιστορία κλοπής κοσμημάτων. Έρωτας, μυστήριο, κοσμήματα, φεγγάρια, θάλασσες, ελληνικό καλοκαίρι. Τι άλλο θέλεις κανείς από μία ταινία στη δεκαετία του ’60;

Το πιο σημαντικό με τα «Κρόσσια του Φεγγαριού» είναι ο τρόπος που επέδρασε η παραγωγή της ταινίας στις ιστορίες των ανθρώπων και του τόπου, σε μία εποχή που οι νέοι ξενιτεύονταν και μπάρκαραν. Στις 11 Ιουλίου 2014, στο Δημοτικό Κατάστημα της Ελούντας, έγινε ένα αφιέρωμα στα 50 χρόνια από τα γυρίσματα της ταινίας. Εκεί, ο συγγραφέας - διδάκτορας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Μανόλης Μακράκης περιέγραψε με πολύ όμορφο τρόπο την ιστορία και το επιμύθιο εκείνης της μεγάλης παραγωγής: «1960. Στην Ελούντα λειτουργεί από το 1948, ένα μικρό ξενοδοχείο που φέρει ένα μεγάλο όνομα. Μέγαρο ή Νέα Ελούνδα» το οποίο λειτουργεί ο ιδιοκτήτης του Κων/νος Μαυρικάκης. Το 1955-56 το Μέγαρο φιλοξένησε τον Ούγκο Ζηρ διάσημο Σουηδό ζωγράφο καθηγητή της Σχολής Καλών Τεχνών της Στολχόμης (Καθηγητή της Σχολής Γκρέτα Γκάρμπο) και τη σύζυγό του Ήγκρις Ζήρ μεγάλη ζωγράφο, συγγενή του βασιλιά της Σουηδίας Γουσταύου. Στα 1960 φτάνει στο Ηράκλειο μία κυρία από τη Μεγάλη Βρετανία. Ονομάζεται Μαίρη Στιούαρτ και αποζητά ένα ήσυχο μέρος για να ξεκουραστεί και να συγγράψει».

Το Μέγαρο και η γαλήνη του Κόρφου στην Ελούντα είναι το ιδανικό μέρος και η Μις Στιούαρτ μένει σε ένα δωμάτιο επί έξι συνεχόμενους μήνες απολαμβάνοντας την ηρεμία και γράφοντας τα «Φεγγαρογνέματα» τα οποία το 1961-62 δημοσιεύτηκαν σε μεγάλη εφημερίδα του Λονδίνου και το 1962 εκδόθηκαν σε βιβλίο που έγινε μπεστ σέλλερ. Το βιβλίο έφτασε και στα χέρια της Λίλιαν –συζύγου του Disney– ο οποίος εκείνο τον καιρό ετοίμαζε τη «Mary Poppins». Η Λίλιαν πείθει τον Disney ότι το μυθιστόρημα πρέπει να γίνει ταινία, η συγγραφέας δέχεται αλλά θέτει έναν απαράβατο όρο: η ταινία έπρεπε να γυριστεί στη μαγευτική Ελούντα. Και έτσι έγινε, μετατρέποντας το μικρό ψαροχώρι των 200 κατοίκων σε ονειρεμένο καλοκαιρινό τοπίο αλλά και «προκαλώντας την προσοχή της Ελένης Νάκου και του Σωτήρχου, των πρώτων τουριστικών επιχειρηματιών της περιοχής». Ο Disney, μαζί με την Ελούντα επιλέγει και τον Άγιο Νικόλαο, το Χουμεριάκο, το Καλό χωριό, την Κριτσά και τα Φέρμα της Ιεράπετρας. Το «Μέγαρο» φιλοξένησε για κάμποσο διάστημα αρκετούς από τους συντελεστές της ταινίας.

Στην παραλία του Σχίσματος της Ελούντας, στις αρχές του καλοκαιριού, αρχίζει να στήνεται ένα σκηνικό – ψαροχώρι ενώ το γραφείο της παραγωγής εγκαθίσταται «στου Μανώλη του Μαυρικάκη του λεγόμενου Παυλάκη το μαγαζί» όπου ρυθμίζονται λεπτομέρειες και γίνονται προσλήψεις δεκάδων τεχνιτών, μαραγκών, κτιστών, εργατών, κομπάρσων κ.λπ. Σε εποχή μεγάλης ανάγκης για εργασία, η παραγωγή της ταινίας ήταν δώρο Θεού γι’ αυτό και στο γραφείο «στου Παυλάκη» γίνεται κοσμοσυρροή. Όσο για το μεροκάματο, ήταν πολύ καλό: 60 δραχμές οι εργάτες και 80 οι μαστόροι. Εκτός από τις καλές αμοιβές, οι συντελεστές της ταινίας άρχισαν να ξοδεύουν αρκετά χρήματα στην περιοχή. Παλαιός έμπορος του Αγίου Νικολάου έλεγε ότι τα κοσμηματοπωλεία και τα υποτυπώδη τουριστικά της εποχής άδειασαν από εμπόρευμα. Η εφημερίδα Ανατολή στις 9-10 Αυγούστου 1963 στη στήλη Πεννιές γράφει: «Η Ελούντα καθημερινώς συγκεντρώνει πλήθη επισκεπτών που πηγαίνουν εκεί για να κολυμπήσουν και να ιδούν τα κατασκευαζόμενα έργα από την κινηματογραφική εταιρεία του Ντίσνεϋ. Μολονότι τα έργα δεν έχουν προχωρήσει ακόμη, η περιοχή γύρω από την εκκλησία του Σκίσματος έχει αποκτήσει τελείως άλλη νέα μορφή».

Για να χτιστούν τα σπίτια στην παραλία καθώς και η εκκλησία στη σημερινή ταβέρνα «Βριτομάρτυς» χρησιμοποιήθηκαν εκατοντάδες τόνοι ντόπιας γκρίζας πέτρας, 25 τόνοι γύψος, 500 γαλόνια ασβέστης, 200 γαλόνια μπογιά, 2.000 κομμάτια ξύλου, 100 κυβικά άμμος και εκατοντάδες τόνοι μπαμπού, κλήματα και εξωτικά φυτά. Ξαναβάφτηκαν σπίτια, μαγαζιά και καφενεία, επισκευάστηκαν οι Μύλοι στο Κανάλι και κατασκευάστηκε ένα καινούργιος ανεμόμυλος στο Νησί καθώς και ο Θαλασσόμυλος στην πλατεία. Οι μεταφορές και οι επικοινωνίες βελτιώθηκαν. Επίσης συνδέθηκαν τηλεφωνικές γραμμές που δεν υπήρχαν πριν. Μάλιστα, ο διευθυντής κατασκευών Γκάι Γουόκερ, για να προλάβει τις ημερομηνίες, αύξησε το εργατικό δυναμικό με περισσότερους από εκατό Ελουδιανούς εργάτες που δούλευαν ακόμα και τις ώρες της μεσημεριανής σιέστα. Όταν τέλειωσαν τα έργα το Σχίσμα είχε μετατραπεί σε μαγευτικό εξωτικό μέρος και ο Γουώκερ δήλωσε: «Αυτή είναι η μεγαλύτερη δουλειά που έχω ετοιμάσει τα τελευταία 28 χρόνια που είμαι στο επάγγελμα».

Ο λογοτέχνης Νίκος Στρατάκης περιέγραψε αυτό που αντίκρισε ο Disney και μαγεύτηκε, «… μια δημιουργία εμπνευσμένη και αρχιτεκτονημένη σ’ ευφρόσυνες και λαγγεμένες ώρες. Διερωτήθηκε κι’ εκείνος με τη σειρά του πού να βρέθηκε άραγε αυτό το πελώριο γουβαθιασμένο όστρακο να γεμίσει αλμυρό νερό κι εκεί μέσα να καθρεφτίζεται το γαλάζιο το χρώμα και να μεταλλάσει τα βαθιά κι απόμακρα μυστικά τους σε χαϊδευτικό πάφλασμα και να το σκορπά σ’ αφρισμένο γέλιο από τα κοχυλένια χείλη;» Ο Walt Disney, φτάνοντας στην Ελούντα και αντικρίζοντάς την από τη σημερινή πλατεία της Παναγίας στο διάσελο μετά τα Λενικά αναφώνησε: «Δεν έχω δει ωραιότερη γωνιά σ’ ολόκληρο τον πλανήτη». Και όταν έπεσε το βράδυ και ο Walt είδε το λαμπερό φεγγάρι, είπε «Κανένα φεγγάρι δεν έχει ωραιότερα κρόσσια από το Κρητικό, από το φεγγάρι της Ελούντας...»

Στην ομιλία του για την ταινία, ο Μανόλης Μακράκης ανέφερε και την αφήγηση του Γιώργη Σφυράκη ο οποίος εργάστηκε τότε ως κτίστης: «Εχτίζαμε στη μπαλεία το μόλο και τα σπίθια. Μεροκάματο επαίρναμε εξήντα με ογδόντα δραχμές. Στο μαγαζί μου εκάμανε απ’ οξω Καλύβα, εστέλιωσα τραπέζα και πήρανε μια σκηνή. Επεράσαμε λεβεντιά! Τα γύψινα τα φτιάξανε Εγγλέζοι. Θυμούμαι ότι μας ενεμαζώνανε όλους, άλλη ήκανε τη νύφη, άλλος τον γαμπρό. Εμείς εκλουθούσαμε κι ετραγουδούσαμε το σκοπό τση νύφης. Δουλέψανε μαστόροι, χτίστες, μαραγκοί, αργάτες και κομπάρσοι. Στη Κακή Σκάλα εχτίσανε έναν ανεμόμυλο που ήπεσε η πρωταγωνίστρια… Αυτοί αναδείξανε τον τόπο. Από τοτεσάς εξεκίνησε ο τουρισμός στην Ελούντα…». Και όχι μόνο αυτό αλλά και αρκετές κοπέλες της παραγωγής αγάπησαν τον τόπο, απαρνήθηκαν για πάντα ό,τι είχαν και δεν είχαν στον δικό τους τόπο και δημιούργησαν στην Ελούντα οικογένειες. Κάποιοι μάλιστα απ’ αυτούς, δύο στον αριθμό, βάπτισαν τα παιδιά τους με το όνομα Ελούντα. Όσο για τον Άγιο Νικόλαο, ένας μικρός δρόμος ονομάστηκε Οδός Ντίσνεϊ. 

Την επόμενη χρονιά, με το αρ. 584/1964 Βασιλικό Διάταγμα η Ελούντα χαρακτηρίστηκε τουριστική περιοχή. Και ένα χρόνο μετά την προβολή της ταινίας, το 1965, η Ελένη Νάκου αγοράζει 30 στρέμματα γης στη θέση Τραχήλι. Τότε θεωρήθηκε τρελή. Ήταν όμως η απαρχή της τουριστικής αξιοποίησης της Ελούντας. Η Ελένη Νάκου θα δημιουργήσει το 1968 με τα αδέρφια Γιώργο και Σπύρο Κοκοτό, που είχαν εντωμεταξύ έρθει στον Άγιο Νικόλαο για μια επέκταση του «Μίνως Μπιτς».

Και οι ταινίες άρχισαν να έρχονται. Το 1964 ο Μιχάλης Κακογιάννης γυρίζει (στα Χανιά) τον «Αλέξη Ζορμπά» με τον Άντονι Κουίν, ενώ τα επόμενα χρόνια επρόκειτο να ανακαλύψουν την Ελούντα άλλοι Έλληνες κινηματογραφιστές όπως ο Ντίνος Δημόπουλος το 1969 με τη «Νεράιδα και το παλικάρι» και ο Κρητικός σκηνοθέτης Γιάννης Σμαραγδής το 1982 με το «Τραγούδι της επιστροφής». Θα ακολουθούσε το 1975 η παραγωγή του BBC «Ποιος πληρώνει τον βαρκάρη» με την πασίγνωστη, εξαίσια μουσική του Γεραπετρίτη Γιάννη Μαρκόπουλου. Ο «Βαρκάρης» προκάλεσε κύματα τουριστών από τη Βρετανία προς την Ελούντα και τον Άγιο Νικόλαο. Και βέβαια η συγγραφή από τη Βικτώρια Χίσλοπ του μυθιστορήματος «Το Νησί», που γύρισε σε σίριαλ ο επίσης Κρητικός, εξαιρετικός σκηνοθέτης Θοδωρής Παπαδουλάκης.  

(Ευχαριστούμε την κυρία Πόπη Ραφαηλάκη για τη βοήθειά της)