Επιστρέφοντας για τρίτη φορά στη σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση με τη νέα του δουλειά «XENOS», ένα έργο με σύγχρονα μηνύματα υπό το πρίσμα των ιστορικών γεγονότων του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, παραδέχεται ότι παρά τον ενθουσιασμό του, είναι τρομοκρατημένος για την αθηναϊκή πρεμιέρα. «Όταν ανεβάζεις στην Αθήνα ή το Λονδίνο είναι καλύτερα να έχεις δοκιμαστεί πρώτα σε μικρότερης εμβέλειας κοινό. Γνωρίζω τη βαρύτητα του αθηναϊκού πολιτισμού και ξέρω πολύ καλά τι σημαίνει να παρουσιάζω τη δουλειά μου εδώ και γι' αυτό είμαι ενθουσιασμένος, όμως στ’ αλήθεια είμαι και τρομοκρατημένος», ομολογεί.
Προσηνής και ταυτόχρονα αποστασιοποιημένος, ο τελευταίος από τους μεγάλους του σύγχρονου χορού μίλησε πολιτικά, ανέδειξε τα ζητήματα που τον απασχολούν σήμερα και άλλοτε με χιούμορ ή ευαισθησία παρουσίασε το έργο του, υπενθυμίζοντάς μας ξανά τι θα πει επαγγελματισμός στην τέχνη. Η καλλιτεχνική του υπόσταση συνοψίζεται μάλλον εύστοχα μέσα από τα δικά του λόγια: «Με έναν παππού μαθηματική διάνοια και μεγαλώνοντας σε ένα πολύ ακαδημαϊκό περιβάλλον, όλοι περίμεναν ότι θα γινόμουν κι εγώ ιδιοφυία. Απέτυχα παταγωδώς, αλλά έμεινε η αγάπη μου για τα φυσικά μοτίβα, τη φυσική αρχιτεκτονική και τον ρυθμό που είναι σαν τα μαθηματικά του χορού. Κι ενώ όταν μιλούσα κανείς δεν με άκουγε, όταν μιλούσε το σώμα μου, πρόσεχαν όλοι».
Ο «XENOS»
Το έρεισμα για τη νέα και πράγματι πολυαναμενόμενη δουλειά του Άκραμ Καν, την τελευταία μάλιστα εμφάνισή του σε παραγωγή μεγάλης διάρκειας, ήταν πολλαπλό. O μύθος του Προμηθέα ενσωματώνεται στο κινητικό αφήγημα, εξερευνάται η έννοια του ξένου και παράλληλα εξυπηρετείται μία μεγάλη προσωπική του ανάγκη, η αποκατάσταση κατά κάποιον τρόπο της ιστορίας. Μέρος για την ακρίβεια της ιστορίας του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, που αποσιωπάται στα σχολικά βιβλία της Βρετανίας. Ο Καν, μέσα από το σώμα ενός ινδού χορευτή που υπέμεινε τη βία του πολέμου υπηρετώντας στα βρετανικά στρατεύματα του πρώτου μεγάλου πολέμου, υπηρετεί και την πρόθεσή του να καταστήσει γνωστές τις ανθρώπινες ιστορίες αυτών των ανθρώπων που οφείλουν να ακουστούν.
Δουλεύοντας με καλλιτέχνες και επιστήμονες από διαφορετικά πεδία, ξεκίνησε από τη μελέτη του μύθου, του Προμηθέα κατά κύριο λόγο, προσεγγίζοντας ή αντιπαραβάλλοντας τη διαμόρφωση του σύγχρονου κόσμου που εμβολίζεται από την επέλαση της ψηφιακής τεχνολογίας. «Ο Προμηθέας έδωσε στον άνθρωπο την τεχνολογία που του απαρνήθηκε ο Δίας, ο θεός. Σήμερα ο άνθρωπος είναι πια θεός, κλωνοποιεί και διαθέτει την τεχνολογία που δυνητικά θα τον καταστήσει αναντικατάστατο. Το έργο δεν αφορά πάντως καθόλου τον μύθο του Προμηθέα, ενσωματώνεται στον ινδό χορευτή που χάνει την ανθρώπινη υπόστασή του στον πόλεμο, όπως ο μυθικός ήρωας θυσιάστηκε για την ανθρωπότητα με συνείδηση του μάταιου της πράξης του, προβλέποντας πρώτος την καταδίκη της. Στο έργο αυτός ο Ινδός είναι ιδωμένος ως ο αιώνιος στρατιώτης. Εκείνος που θυσιάζεται για την ανθρωπότητα», λέει ο Άκραμ Καν.
Αφορμή για τη μελέτη της σύγχρονης ιστορίας ήταν, όπως λέει, τα παιδιά του. «Η ιστορία όπως διδάσκεται δεν είναι ακριβής. Ειδικά σε ό,τι αφορά τον πόλεμο, λέγεται πάντα από τους νικητές κι εγώ αισθάνθηκα την ευθύνη απέναντι στα παιδιά μου να δείξω μια πανοραμική άποψη του τι συνέβη στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο με τα αποικιακά στρατεύματα, που η συμβολή τους αποσιωπούταν μέχρι πρόσφατα».
«Όταν σπούδαζα δεν αναφερόταν ποτέ ότι κατά τη διάρκεια του πολέμου υπηρέτησαν στους στρατούς της Ευρώπης πάνω από 4 εκατ. άντρες που δεν ήταν λευκοί. Περίπου 1,5 εκατ. από αυτούς προέρχονταν από την Ινδία και οι ιστορίες τους παρέμειναν στο σκοτάδι. Μόνο πρόσφατα άρχισαν να έρχονται στην επιφάνεια ντοκουμέντα που μαρτυρούσαν την παρουσία αυτών των ανθρώπων που τέθηκαν την υπηρεσία της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, πολέμησαν και πέθαναν στην Ευρώπη, εκτοπισμένοι από τις πατρίδες και τις κουλτούρες τους. Εγώ μελέτησα αρχειακό υλικό, αλλά ακόμα κι αυτό τυγχάνει χειραγώγησης. Το μεγαλύτερο αρχείο είναι το ανθρώπινο σώμα. Οι καταγραφές δεν είναι ποτέ σε θέση να ξεπεράσουν το βίωμα. Αυτή την αίσθηση του βιωμένου δράματος και της δυναμικής του προσπαθεί να αποδώσει το έργο. Η πληροφορία γίνεται γνώση όταν διαπερνά το σώμα κι έτσι οι συλλογικές μνήμες και οι πολλαπλές χρονικότητες περνάνε στο σώμα του ινδού στρατιώτη. Η διαδρομή του θυμίζει τη φθίνουσα πορεία του σώματος, που καταλήγει τραυματισμένο, κατακερματισμένο και παλιό. Όσο κι αν ο λόγος κρύβει πράγματα, το σώμα φανερώνει πάντα την αλήθεια».
Γιατί «Ξένος»; Γιατί ο Άκραμ Καν βλέπει παντού τα συμπτώματα της μαζικής εισροής ανθρώπων, ξένων. Θυμάται ένα άρθρο στο οποίο ένας ινδός καθηγητής ανθρωπολογίας εξηγεί πως διαψεύστηκε επειδή πίστευε ότι η επέτειος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου αφορούσε αποκλειστικά τους λευκούς, μέχρι που έμαθε ότι είχαν υπηρετήσει και μέλη της οικογένειάς του. Αντίστοιχα πολλοί βρέθηκαν προ εκπλήξεως όταν έμαθαν ότι οι πρώτοι κάτοικοι της Μ. Βρετανίας και πολλών ακόμα χωρών της Ευρώπης δεν ήταν λευκοί. Τα συμπτώματα, σύμφωνα με τον ίδιο, θυμίζουν αυτά της γρίπης και είναι πάντα τα ίδια πριν από έναν πόλεμο, είναι η ξενοφοβία και μαζική μετανάστευση. Χωρίς να είναι σίγουρος αν οδηγούμαστε σε πόλεμο, τα συμπτώματα, φοβάται, ότι είναι ήδη εδώ. «Ήθελα λοιπόν να μελετήσω αυτή την έννοια του πολέμου, να βρω τη δημιουργικότητα της βίας, αυτή τη διττή πτυχή που χαρακτηρίζει τον άνθρωπο» καταλήγει.
Ο Άκραμ Καν, μπαγκλαντεσιανής καταγωγής και μεγαλωμένος στο Ουίμπλετον του Λονδίνου, δεν αισθάνεται ξένος, αρκεί να είναι δημιουργικός. «Όταν συνεργάζομαι με ανθρώπους που θαυμάζω, όταν εργάζομαι ως καλλιτέχνης, τότε αισθάνομαι σπίτι μου. Υπάρχει μεγαλύτερος ανθρωπισμός στην τέχνη, γι' αυτό πρέπει να προστατεύσουμε τον πολιτισμό και τις τέχνες. Είναι απόλυτα συνυφασμένα με το είδος μας, απορροφούν τους μύθους της ανθρωπότητας».
«Ο άνθρωπος που βιώνει τον πόλεμο και στιγματίζεται από την αγριότητα που εγγράφεται μέσα του, επιστρέφει μισός άνθρωπος. Οι παππούδες μας δεν μιλούν για τα χρόνια του πολέμου γιατί φέρουν ανείπωτα τραύματα κι έτσι οι νεότεροι καταλήγουμε να μη γνωρίζουμε τι συνέβη πραγματικά. Τα γεγονότα περνάνε κατά κάποιον τρόπο στη σφαίρα της μυθολογίας. Αυτές οι ιστορίες πρέπει όμως να ακουστούν» εξηγεί ο Άκραμ Καν.
Επί σκηνής
Στο όριο μεταξύ Ανατολής και Δύσης, παρελθόντος και παρόντος, μυθολογίας και τεχνολογίας, ο XENOS βρίσκεται εκεί που η ανθρωπότητα εξακολουθεί να βρίσκεται σε απορία και σύγχυση. Ισορροπώντας μεταξύ του κλασικού ινδικού κατάκ και του σύγχρονου χορού, ο Άκραμ Καν συνεργάζεται με μια δημιουργική ομάδα πολλών αστέρων και επιλέγει τη σκηνή της Στέγης για την παγκόσμια πρεμιέρα του.
«Η συνεργασία μου με τον Τζόρνταν Τάναχιλ, τον διεθνούς φήμης νέο καναδό θεατρικό συγγραφέα, ήταν εξαιρετική. Ζήτησε να έχουμε όσο το δυνατόν λιγότερη πρόζα και τον εμπιστεύτηκα αμέσως γιατί, όταν το λέει αυτό ένας συγγραφέας, μόνο καλό μπορεί να είναι».
«Η πρωταρχική δομή είναι λοιπόν η κίνηση. Οι λέξεις παρεμβάλλονται με ποιητική χρήση και στον ενδιάμεσο χώρο λέμε την ιστορία μας».
«Δεν ήθελα να χορεύω πάρα πολύ και αν δεν με πίεζε ο διευθυντής προβών της ομάδας, που είναι αδυσώπητος μαζί μου και έβγαλε όλες τις καρέκλες από το χώρο ώστε να μην μπορώ να κάθομαι, θα χόρευα ακόμα λιγότερο».
«Τα σκοινιά που χρησιμοποιώ συμβολίζουν τα καλώδια των ασυρμάτων που χρησιμοποιούνταν στα χαρακώματα για να την επικοινωνία των στρατευμάτων και με τα οποία ασχολούνταν κυρίως οι Ινδοί. Λειτουργούν ως γέφυρα που ενώνει τα νοήματα, από τον Προμηθέα Δεσμώτη περνάμε στους ασυρμάτους του πολέμου».
Για τελευταία φορά...
«Δημιουργώντας τον Ξένο είχα απόλυτη συνείδηση ότι αυτό θα ήταν το τελευταίο μου solo σε μία παράσταση σύγχρονου χορού. Δουλεύοντας τη Ζιζέλ με τους χορευτές του Εθνικού Μπαλέτου της Αγγλίας, συνειδητοποίησα ότι το σώμα μου δεν μπορεί να εμπλακεί πια σε αυτό το κεφάλαιο του χορού. Είμαι απολύτως εντάξει με αυτό, έχω επίγνωση ότι πρόκειται για ένα παλιό σώμα και αποφάσισα να σταματήσω κάπου εδώ» λέει ο Καν προσπαθώντας να εξηγήσει πώς οδηγήθηκε σε αυτή την απόφαση και πώς αυτή τον επηρέασε στην τελευταία μεγάλης διάρκειας παραγωγή του.
Η πιο πολιτική και προσωπική δουλειά του, σύμφωνα με την Κάτια Αρφαρά
«Βρισκόμαστε χωρίς πυξίδα στο μεταίχμιο μια εποχής όπου κυριαρχεί η απουσία του μύθου. Όλοι οι μύθοι του παρελθόντος (του κυρίαρχου αρσενικού, του καπιταλισμού κ.ο.κ.) καταρρίπτονται και σε συνδυασμό με την ταχύτητα της ψηφιακής εποχής, ό,τι νέο περνάει πολύ γρήγορα στο παρελθόν. Παράλληλα, τα σώματά μας περνάνε σε αχρηστία λόγω της τεχνολογίας, η εξυπνάδα θεωρείται πιο σημαντική από τη σοφία, η πληροφορία γίνεται πιο σημαντική από τη γνώση».
«Το πρώτο που πρέπει να καταρρίψουμε είναι ο μύθος του κυρίαρχου αρσενικού, που ήδη σταδιακά συμβαίνει στο Χόλιγουντ, αλλά είναι δύσκολο να εξουδετερωθεί γιατί τα γεγονότα λέγονται μέχρι σήμερα από τη σκοπιά του νικητή ή του κυρίαρχου. Γι' αυτό έφταιγε η Μαρία Μαγδαληνή για τον Χριστιανισμό και στη μυθολογία όλα τα προβλήματα ξεκίνησαν από την Πανδώρα. Όσο αντιφατικό κι αν είναι να το λέω μετά από αυτά, η Τερέζα Μέι παραμένει σίγουρα πρόβλημα σε κάθε περίπτωση».
«Κληροδοτούμε στους νέους έναν απαίσιο κόσμο. Πρέπει λοιπόν να αδράξουν αυτή την ευκαιρία και να επανεξετάσουν τον τρόπο που βλέπουμε τον εαυτό μας και τον άλλο. Αν ενισχύουμε διαρκώς τον φόβο για το άγνωστο, θα υπάρχει πάντα ξενοφοβία. Κατεξοχήν παραδείγματα η Βρετανία του Brexit και η Αμερική του Τραμπ. Η γενιά μας είναι σε πανικό».
«Αυτή τη στιγμή ζούμε στον πλανήτη του εγώ, που στα αγγλικά ταυτίζεται με το i, του iPad, του iPhone και ούτω καθεξής. Παλαιότερα δεν υπήρχε μόνο αυτό, υπήρχε το εγώ και ίσως ο θεός, κι εκεί ανάμεσα γινόταν διάλογος. Ερχόμενος στην Αθήνα διάβασα ένα άρθρο για τη λειψυδρία που κατέτασσε το Λονδίνο στην 9η θέση των απειλούμενων περιοχών του πλανήτη. Αισθάνομαι λοιπόν περισσότερο από ποτέ την ανάγκη ανάπτυξης ενός συνεργατικού μοτίβου μεταξύ των ανθρώπων. Πρέπει να εξουδετερώσουμε τον τρόπο που ζούμε και σκεφτόμαστε, διαφορετικά θα βρεθούμε σε αδιέξοδο. Ίσως ένα καλό παράδειγμα να είναι οι Πυγμαίοι αυτόχθονες που διαφυλάσσουν στις κοινωνίες τους τις αρχές της συλλογικότητας, της ανοικτότητας και είναι σημαντικό που εξακολουθούν να υπάρχουν».
23°
©Jean Louis Fernandez
