12ο Διεθνές Συνέδριο CoMuseum: Κάνει ο πολιτισμός καλό στην υγεία;

Μπορεί το διάβασμα ως ενασχόληση πέρα από τις σχολικές υποχρεώσεις να βοηθήσει τα παιδιά να αντιμετωπίσουν ζητήματα όπως η απόσπαση προσοχής και τους εφήβους να υιοθετήσουν πιο υγιεινές συνήθειες; Οι τακτικές επισκέψεις σε μουσεία για τους μεγαλύτερους ή το να παρακολουθούν θέατρο και συναυλίες να απομακρύνει το ενδεχόμενο να αναπτύξουν άνοια; Τα τελευταία χρόνια πληθαίνουν οι επιστημονικές έρευνες που συνηγορούν πως η δημιουργικότητα και οι πολιτιστικές δραστηριότητες συμβάλλουν στην καλύτερη υγεία και ευημερία και μουσεία, θέατρα, ορχήστρες και άλλοι πολιτιστικοί οργανισμοί δείχνουν όλο και μεγαλύτερη κινητικότητα στο να προσφέρουν ειδικά σχεδιασμένες δράσεις σε στοχευμένες ομάδες κοινού.

Το ζήτημα δεν θα μπορούσε να βρίσκεται έξω από την ατζέντα του 12^ου Διεθνούς Συνεδρίου CoMuseum καθώς φέτος, κάτω από τον τίτλο «Πολιτισμός, Φροντίδα, Θεραπεία», εστιάζει στον ρόλο της καλλιτεχνικής δημιουργίας και του πολιτιστικού τομέα στην ανάκαμψη της οικονομίας και την ευημερία της κοινωνίας σ’ έναν κόσμο που αρχίζει να βγαίνει από την πανδημία αλλά εξακολουθεί να αντιμετωπίζει αυξανόμενες προκλήσεις με συγκρούσεις, τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης, την οικονομική αστάθεια και την κοινωνική αδικία.

Είκοσι εννέα ομιλητές από την Ελλάδα και το εξωτερικό θα μοιραστούν τη γνώση και τη δράση τους μέσα από ομιλίες, εργαστήρια και masterclass στο Μουσείο Μπενάκη Πειραιώς 138 στις 7 & 8 Δεκεμβρίου αλλά και σε μια διεπιστημονική εκδήλωση στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης στις 9 Δεκεμβρίου. Την εναρκτήρια εισήγηση θα κάνει στις 7 Δεκεμβρίου (στις 12:30) ο Νικόλας Γιατρομανωλάκης, υφυπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, αρμόδιος για θέματα σύγχρονου πολιτισμού, εστιάζοντας στις δημόσιες πολιτικές που αξιοποιούν την επίδραση των τεχνών στην υγεία και στην ευεξία. Πώς προχωρά, όμως, το πρόγραμμα Πολιτιστικής Συνταγογράφησης που έχει εξαγγείλει το ΥΠΠΟΑ;

Τα επόμενα βήματα για την Πολιτιστική Συνταγογράφηση

Σύμφωνα με τον Νικόλα Γιατρομανωλάκη μέσα στις επόμενες εβδομάδες αναμένεται η απόφαση από την ειδική υπηρεσία του Υπουργείου Οικονομικών σχετικά με την χρηματοδότηση της Πολιτιστικής Συνταγογράφησης από το Ταμείο Ανάκαμψης. Παράλληλα συστήνεται, με πρόθεση να ανακοινωθεί έως το τέλος του έτους, η Διυπουργική Ομάδα Εργασίας που προβλέπεται από το Μνημόνιο Συνεργασίας που συνυπέγραψαν πριν από ένα χρόνο το Υπουργείο Πολιτισμού & Αθλητισμού και το Υπουργείο Υγείας και η οποία θα παρακολουθεί το σχετικό πρόγραμμα. Αναμένεται να έχει μονοψήφιο αριθμό μελών και να απαρτίζεται από υπηρεσιακά στελέχη των συμβαλλόμενων Υπουργείων, στελέχη εποπτευόμενων φορέων τους, επαγγελματίες στο χώρο του πολιτισμού και της ψυχικής υγείας καθώς και εκπροσώπους φορέων ασθενών. Μέσα στο ερχόμενο δίμηνο προβλέπεται να δημοσιοποιηθεί και το κάλεσμα προς τους φορείς που ενδιαφέρονται να υποβάλλουν προτάσεις για να συμμετέχουν στο πρόγραμμα ως πάροχοι αντίστοιχων υπηρεσιών. Στόχος είναι έως την περίοδο 2024-25 να έχει ολοκληρωθεί η έρευνα που θα ορίζει το πλαίσιο για την λειτουργία της Πολιτιστικής Συνταγογράφησης (διευκρινίζοντας, μεταξύ άλλων, τους δικαιούχους και τις ιατρικές ειδικότητες που θα συμπεριλαμβάνει).

Τι επίδραση έχει ο πολιτισμός στην υγεία και την ευημερία; Παραδείγματα από τη Βρετανία

Στο συνέδριο θα τοποθετηθούν, μεταξύ άλλων, η εκτελεστική διευθύντρια στον βρετανικό οργανισμό Culture, Health & Wellbeing Alliance CIC, Victoria Hume και η Ερευνήτρια Ποσοτικών Μεθόδων Ανάλυσης στις Κοινωνικές Επιστήμες στο University College του Λονδίνου δρ Karen Mak. Καθώς έχουν επικεντρώσει την έρευνα και την πρακτική τους στις επιπτώσεις που έχει η επαφή με τις τέχνες και τον πολιτισμό στην ψυχοσωματική υγεία και ευζωία των ανθρώπων, τους ζητήσαμε να μοιραστούν την επιστημονική γνώση και την εμπειρία τους.

Δρ Κάρεν Μακ, Ανώτερη Ερευνήτρια, Τμήμα Συμπεριφορικής Επιστήμης και Υγείας, University College του Λονδίνου

Πάνω από 3000 μελέτες έχουν δείξει πώς οι τέχνες, η δημιουργικότητα και οι πολιτιστικές δραστηριότητες (π.χ. οι μουσικές δραστηριότητες, η υποκριτική, η ζωγραφική, η ανάγνωση για ευχαρίστηση, η φωτογραφία, τα μουσεία, η πολιτιστική κληρονομιά, οι συναυλίες) συνδέονται με βελτιώσεις στην υγεία και την ευημερία. Η έρευνα δείχνει ότι αυτές οι δραστηριότητες συνδυάζουν πολλά διαφορετικά συστατικά που γνωρίζουμε ότι είναι ευεργετικά για την υγεία μας, όπως η φαντασία, η αισθητηριακή ενεργοποίηση, η γνωστική διέγερση και η κοινωνική αλληλεπίδραση. Αυτά τα στοιχεία μπορούν να προκαλέσουν ψυχολογικές, φυσιολογικές, κοινωνικές και συμπεριφορικές αντιδράσεις που σχετίζονται με το πώς μπορούμε να προλάβουμε ασθένειες, να διαχειριστούμε και να θεραπεύσουμε καταστάσεις ψυχικής ή σωματικής υγείας και να προωθήσουμε υγιεινές συμπεριφορές σε ομάδες πληθυσμού. Για παράδειγμα, για τα παιδιά και τους εφήβους, το καθημερινό διάβασμα για ευχαρίστηση στην ηλικία των 7 συνδέεται με χαμηλότερα επίπεδα υπερκινητικότητας, απόσπασης προσοχής και καλύτερη φιλοκοινωνική συμπεριφορά, όπως η ενσυναίσθηση στην ηλικία των 11 ετών. Οι έφηβοι ηλικίας 11 έως 21 ετών έχουν επίσης λιγότερα προβλήματα συμπεριφοράς και εμπλέκονται λιγότερο σε αντικοινωνικές και εγκληματικές συμπεριφορές εάν συμμετέχουν περισσότερο σε μια λέσχη βιβλίου, μια ομάδα θεάτρου, ένα συγκρότημα, μια ομάδα cheerleading ή χορού, σε μια ορχήστρα, μια χορωδία ή εφημερίδα. Το διάβασμα για ευχαρίστηση έχει επίσης βρεθεί ότι σχετίζεται με πιο υγιεινές συμπεριφορές στην εφηβεία, συμπεριλαμβανομένης της μεγαλύτερης κατανάλωσης φρούτων στην ηλικία των 14 ετών. Οι εξηγήσεις μπορεί να περιλαμβάνουν την ανάπτυξη των παιδιών στη δημιουργικότητα, την αυτοεκτίμηση και την καλλιτεχνική ικανότητα, η οποία μπορεί να έχει ενεργοποιηθεί κατά την ενασχόληση με τις τέχνες και ως εκ τούτου να επιτρέπει στους νέους να βιώσουν θετικές επιπτώσεις στην υγεία.

Τα οφέλη για την υγεία που παρατηρούνται στους νέους επεκτείνονται και στους ενήλικες. Για παράδειγμα, μια μελέτη διαπιστώνει ότι η παρακολούθηση πολιτιστικών εκδηλώσεων συμβάλλει στη βελτίωση της ικανοποίησης από τη ζωή και στη μείωση της ψυχικής δυσφορίας, ενώ η συμμετοχή σε καλλιτεχνικές δραστηριότητες ενισχύει επιπλέον την ικανότητα των ανθρώπων να αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας στην καθημερινή ζωή («ψυχική λειτουργία»). Αυτά τα αποτελέσματα μπορεί να διαρκέσουν έως και τρία χρόνια. Επιπλέον, μελέτες έχουν βρει επίσης μια σχέση «δόσης-απόκρισης» μεταξύ της δέσμευσης και των οφελών ευημερίας, που σημαίνει ότι τα οφέλη μεγαλώνουν όσο υψηλότερα είναι τα επίπεδα δέσμευσης.

Έρευνα που εξέτασε τον ρόλο των τεχνών σε σχέση με τη γνωστική εξασθένηση και την άνοια σε ηλικιωμένους διαπίστωσε ότι η επίσκεψη σε εκθέσεις, γκαλερί τέχνης, μουσεία, παραστάσεις θεάτρου και όπερας ή συναυλίες θα μπορούσε να έχει οφέλη για τις γνωστικές λειτουργίες τους. Παρακολουθώντας επί μια δεκαετία άτομα άνω των 50 ετών που επισκέπτονταν μουσεία κάθε λίγους μήνες ή περισσότερο βρέθηκε ότι είναι λιγότερο πιθανό να αναπτύξουν άνοια. 

Victoria Hume, Εκτελεστική διευθύντρια στην Culture, Health & Wellbeing Alliance CIC

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο πολιτισμός και η δημιουργικότητα μπορούν να υποστηρίξουν την υγεία και την ευημερία μας. Η έρευνα καθιστά σαφείς τις επιπτώσεις σε ένα τεράστιο φάσμα καταστάσεων από την ψυχική υγεία έως τις χρόνιες ασθένειες. Αλλά τα κοινά νήματα είναι η αντιπροσώπευση και η κοινότητα. Η δημιουργικότητα και ο πολιτισμός μας βοηθούν να πάρουμε τον έλεγχο της ζωής και των ιστοριών μας και χτίζουν μια κοινότητα που μπορεί να μας υποστηρίξει.

Το πραγματικό ερώτημα είναι: ποιος λαμβάνει τα οφέλη; Αν ξεκινήσουμε αντιλαμβανόμενοι ποιος δεν είναι καλά στην κοινωνία μας, μπορούμε να δούμε πολύ καθαρά ποιος μπορεί να ασκήσει τη φαντασία του και ποιος όχι. Το Institute of Health Equity μας λέει ότι για να δημιουργήσουν υγιείς κοινωνίες, οι κυβερνήσεις πρέπει «να επιτρέψουν σε όλα τα παιδιά, τους νέους και τους ενήλικες να μεγιστοποιήσουν τις δυνατότητές τους και να έχουν τον έλεγχο της ζωής τους».

Xαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το Our Earth Your Choice (H γης μας Η επιλογή σου). Έχοντας την έδρα του στο Wakefield στη βόρεια Αγγλία, το συγκεκριμένο διετές έργο απευθυνόταν σε παιδιά και νέους με στόχο να αναπτύξουν από κοινού ένα παιχνίδι για υπολογιστές που επικεντρώνεται στην κλιματική αλλαγή. Στο Wakefield βρίσκονται μερικές από τις πιο υποβαθμισμένες περιοχές στην Αγγλία. Οι νέοι που συμμετείχαν είχαν σοβαρό άγχος και φόβο για την κλιματική αλλαγή και μια αίσθηση ότι είναι ανίσχυροι και πως δεν ακούγεται η φωνή τους. Η συνεργασία για τη δημιουργία του παιχνιδιού έχει επηρεάσει βαθιά το αίσθημα εμπιστοσύνης και την ψυχική τους υγεία. Τους έχει προσφέρει νέες δεξιότητες και μια πλατφόρμα για να δράσουν ως ακτιβιστές για το κλίμα.

Στην Culture, Health & Wellbeing Alliance (Συμμαχία Πολιτισμού, Υγείας και Ευημερίας) συνεργαζόμαστε με 6.000 μέλη για να υποστηρίξουμε έξυπνες επενδύσεις στη δημιουργική υγεία στην Αγγλία και να αναπτύξουμε δίκτυα και πόρους. Αυτή τη στιγμή, για παράδειγμα, χτίζουμε ένα «πλαίσιο ποιότητας» με τα μέλη μας – έναν τρόπο να κατανοήσουμε πώς φαίνεται το «καλό» στη δημιουργική υγεία. Ελπίζουμε ότι αυτός θα είναι ένας μηχανισμός για την οικοδόμηση της εμπιστοσύνης των επαγγελματιών, αλλά και για την υποστήριξη της συνεργασίας.

Είναι αυτή η συνεργασία που επιτρέπει στους εργαζόμενους στον πολιτισμό και τις τέχνες να φέρουν την αλλαγή στις κοινότητές τους. Η Greater Manchester Combined Authority – GMCA (η Συνδυαστική Αρχή της Περιφέρειας του Μάντσεστερ), για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού ηγήθηκε μιας συνεργασίας με οργανισμούς υγείας, περίθαλψης, της κοινότητας και καλλιτεχνικούς για να παραδοθούν 55.000 δημιουργικά πακέτα στους πιο ευάλωτους ηλικιωμένους και νεότερους κατοίκους της περιοχής. Η GMCA έχει ξεκινήσει μια στρατηγική για τη Δημιουργική Υγεία, χρησιμοποιώντας τον πολιτισμό ως έναν πυλώνα του έργου της για την αντιμετώπιση των ανισοτήτων στον τομέα της υγείας. Κάτι που συνάδει με τις συστάσεις του έργου Πολιτισμός για την υγεία, που συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή με εταίρους σε όλη την Ευρώπη.

Και σε εθνικό επίπεδο, στην Ουαλία, ο νόμος για την ευημερία των μελλοντικών γενεών υποστηρίζει ανάλογες διατομεακές δράσεις. Η επίσημη συνεργασία της Ουαλικής Εθνικής Συνομοσπονδίας Υπηρεσιών Υγείας με το Συμβούλιο Τεχνών της Ουαλίας μπαίνει στον τέταρτο χρόνο της. Το τελευταίο, μάλιστα, με τη σειρά του έχει υποστηρίξει τις τέχνες και ρόλους συντονιστή υγείας σε καθένα από τα Ουαλικά Συμβούλια Υγείας. Ο συντονισμός σε όλη την περιοχή δημιουργεί ευκαιρίες για ελεύθερους επαγγελματίες καλλιτέχνες και μικρούς οργανισμούς να δημιουργήσουν έργα όπως το Our Earth Your Choice και να επιδράσουν στην οικοδόμηση μιας πιο υγιούς κοινωνίας.

INFO:
12o Διεθνές Συνέδριο CoMuseum: Πολιτισμός, Φροντίδα και Θεραπεία
Μουσείο Μπενάκη Πειραιώς 138, Συνέδριο: Τετάρτη 7 Δεκεμβρίου, 12:00-19:00. Εργαστήρια: Πέμπτη 8 Δεκεμβρίου, 10:00-18:00. Δωρεάν συμμετοχή με απαραίτητη εγγραφή.
Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, διεπιστημονική εκδήλωση: Παρασκευή 9 Δεκεμβρίου, μόνο με προσκλήσεις
thecomuseum.org