Χρυσοκώνα Μαύρου: «Η Αρχιτεκτονική απαιτεί αφοσίωση»

Το όνομά της έχει συνδεθεί με τις δύο πρόσφατες δουλειές της σε δημοφιλή εστιατόρια της Αθήνας – το Pharaoh στα Εξάρχεια και το Ιώδιο στο Κολωνάκι. Τη ρώτησα πού θα ήθελε να βρεθούμε και μου είπε πως ο Λυκαβηττός ήταν η καθημερινή της απόδραση κατά τη διάρκεια της καραντίνας. Κάπως έτσι αποφασίσαμε ότι θα ήταν το ιδανικό μέρος για τη φωτογράφιση και τη συνέντευξη. Συναντηθήκαμε ένα πρωί που έμοιαζε με αργία. Δεν υπήρχε κίνηση, παντού επικρατούσε ησυχία. Η ίδια εκπέμπει μια αντίστοιχη ηρεμία με τον τρόπο που μιλάει ή εξηγεί με υπομονή διάφορα τεχνικά θέματα αρχιτεκτονικής. Προσπαθώ να φανταστώ πώς λειτουργεί αυτή της η ηρεμία στον απαιτητικό χώρο του εργοταξίου. Της το θέτω ως ερώτημα, μαζί με άλλα.

Είναι κάποιες φορές που επειτα από μια συνέντευξη νιώθεις πως όσα άκουσες ήταν πολύ διαφωτιστικά, όχι μόνο για τον άνθρωπο με το οποίο συνομίλησες, αλλά και για τον χώρο στον οποίο δραστηριοποιείται, για καταστάσεις παγιωμένες με τις οποίες βρίσκεται αντιμέτωπος ή και για μια γενικότερη θέαση των πραγμάτων. Θεωρώ χαρακτηριστική τέτοια περίπτωση τη συζήτησή μου με τη Χρυσοκώνα Μαύρου.

Χρυσοκώνα Μαύρου: αρχιτεκτονική και εστίαση

Πότε περίπου και με ποια αφορμή άρχισες να σκέφτεσαι ότι θα ασχοληθείς με την Αρχιτεκτονική.
Στην αρχή της εφηβείας μου έκλινα προς καλλιτεχνικά επαγγέλματα, με το Σχέδιο Μόδας να είναι το επικρατέστερο. Όταν άρχισα να κατανοώ καλύτερα τη Φυσική, κατέληξα την Αρχιτεκτονική, γιατί μου φαινόταν δημιουργική πρόκληση μια επιστήμη που συνδυάζει την Τέχνη με τη Μηχανική. Δεν μετάνιωσα ποτέ για αυτή μου την επιλογή. 

Ποιες είναι οι μεγαλύτερες δυσκολίες που μπορεί να συναντήσει μια γυναίκα αρχιτέκτονας στον χώρο εργασίας;
Στην ελληνική κοινωνία υπάρχουν παραδοσιακά στερεότυπα που συχνά συνδέουν την ανδρική ταυτότητα με τον ρόλο του ηγέτη. Μεγάλη δυσκολία για μια γυναίκα είναι η αμφισβήτηση της ικανότητάς της να βρίσκεται επικεφαλής και να λαμβάνει τελικές αποφάσεις. Συναντάται κυρίως στο εργοτάξιο, καθώς είναι πεδίο πλήρως ανδροκρατούμενο. Οι σπουδές και η εμπειρία επισκιάζονται από το φύλο και πολλές φορές αισθάνομαι ότι πρέπει να αποδεικνύω ότι γνωρίζω το αντικείμενο συζήτησης με έξτρα προσπάθεια, που δεν θα ζητούσαν από έναν άντρα. Ωστόσο έχω βρεθεί και σε άψογες συνεργασίες, με πλήρη ισότητα και σεβασμό.

Και φυσικά η μητρότητα. Και η Αρχιτεκτονική και ένα παιδί απαιτούν αφοσίωση. Οπότε η γυναίκα καλείται να αντεπεξέλθει ταυτόχρονα σε δύο πολύ απαιτητικούς ρόλους. Θεωρώ ότι ο ένας δεν πρέπει να είναι απαγορευτικός του άλλου, αλλά σίγουρα χρειάζεται τεράστια προσπάθεια και ευελιξία. Πάλι συναντάμε το στερεότυπο ότι η μητέρα πρέπει να μένει πιο κοντά στην οικογένεια, ενώ ο πατέρας μπορεί να συνεχίσει να εξελίσσεται επαγγελματικά. Αν μια νταντά εξασφαλίσει λίγες ελεύθερες ώρες στη γυναίκα, έπεται κοινωνική κατακραυγή του τύπου «το παιδί θα μεγαλώσει με ξένους;». Ευτυχώς οι μπαμπάδες πια βοηθούν περισσότερο και η καλή οργάνωση του χρόνου μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα και οι δύο αυτοί ρόλοι να εξελιχθούν παράλληλα με ισορροπία και εξαιρετικά αποτελέσματα.

Το εργοτάξιο ως χώρος εργασίας έχει πρακτικές δυσκολίες;
Στο εργοτάξιο σπάνια συναντά κανείς γυναίκες, λόγω της φύσης του επαγγέλματος. Το γεγονός αυτό δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για αφιλτράριστη έκφραση σχολίων με οποιοδήποτε περιεχόμενο και σε οποιονδήποτε τόνο. Μπαίνοντας στο πεδίο, μια γυναίκα πρέπει να ενταχθεί σ' αυτό το κλίμα. Να είναι προετοιμασμένη ότι η ευγένεια και η ηρεμία μπορεί και να μη λειτουργήσουν αποτελεσματικά σε κάποιες περιπτώσεις και ότι ενδέχεται να αναγκαστεί να ανεβάσει την ένταση για να ακουστεί. Επίσης τα ρούχα που επιλέγει πρέπει να αντανακλούν τον επαγγελματισμό της, αποφεύγοντας οτιδήποτε τονίζει τη θηλυκότητά της. Τέλος, η γυναίκα καλείται να βρει λύση σε διάφορες πρακτικές ανάγκες, καθώς στο εργοτάξιο οι υποδομές που σχετίζονται με την υγιεινή είναι συχνά αυτοσχέδιες και συνήθως προορίζονται αποκλειστικά για άντρες.

Συνδυάζονται εύκολα οι απαιτήσεις των πελατών με την προσωπική σου αισθητική; Είναι εύκολο να γίνει δεκτή μια πολύ πρωτοποριακή πρόταση;
Το πρώτο βήμα σε κάθε καινούργια συνεργασία είναι να ζητάω από τον εν δυνάμει πελάτη εικόνες από χώρους που του αρέσουν και, σε συνδυασμό με τις δικές μου αναφορές, γίνεται μια συζήτηση περί αισθητικής. Είναι σημαντικό να είμαστε είτε κοντά είτε ανοιχτοί σε καινούργιες προσλαμβάνουσες, καθώς ένα έργο είναι προϊόν αλληλεπίδρασης και διαλόγου και το ιδανικό είναι το τελικό αποτέλεσμα να αντιπροσωπεύει και τις δύο μεριές εξίσου. Όταν υπάρχει διχογνωμία, φυσικά δεν θα επιβάλω μια πρόταση, αλλά δεν θα ακολουθήσω και τυφλά οτιδήποτε ζητήσει ο πελάτης, αν θεωρώ ότι υπάρχει καλύτερη λύση. Θα εξηγήσω τους λόγους για τους οποίους δεν συμφωνώ και θα προτείνω αρκετές εναλλακτικές μέχρι να βρεθεί κοινή προσέγγιση, που θα εκφράζει και τους δύο. Σε μια κατοικία θα είμαι πιο δεκτική στις απόψεις του ιδιοκτήτη, καθώς αυτός θα ζει εκεί καθημερινά, αλλά σ' έναν χώρο που υποδέχεται κοινό είναι σημαντικό το αποτέλεσμα να αντικατοπτρίζει και τη φιλοσοφία του γραφείου μου. Για να γίνει δεκτή μια πολύ πρωτοποριακή πρόταση, απαιτείται ισχυρή τεκμηρίωση από την πλευρά μου και εμπιστοσύνη από τη μεριά του πελάτη.

To Pharaoh, για το οποίο μάλιστα βραβεύτηκες πολύ πρόσφατα στα Βραβεία GRAIL, καθώς και το Ιώδιο είναι δύο εστιατόρια με πολύ ιδιαίτερο και μοναδικό χαρακτήρα και εντελώς διαφορετικά μεταξύ τους. Ποια ήταν η αρχική σου έμπνευση;
Ο χώρος, και στις δύο περιπτώσεις, έπρεπε να έχει σημείο αναφοράς την «κουζίνα» που στεγάζει και να εκφράζει τους διαφορετικούς ιδιοκτήτες. Στο Pharaoh το φαγητό μαγειρεύεται στα ξύλα, τα κρασιά είναι φυσικής οινοποίησης και η μουσική είναι αναλογική. Αυτές οι low-tech και ελάχιστα παρεμβατικές διαδικασίες έδωσαν και την κεντρική ιδέα για τη διαμόρφωση του χώρου. Το κέλυφος διατηρήθηκε όσο πιο ατόφιο γινόταν και οι αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις έγιναν με όσο το δυνατόν πιο ακατέργαστα υλικά.

Στο Ιώδιο, η γαστρονομική κατεύθυνση εξαρχής ήταν τα ψαρικά. Η κεντρική ιδέα προέκυψε από την ανάμνηση της απόλυτα φρέσκιας ψαριάς των ψαροντουφεκάδων όταν έβγαιναν στη στεριά, και όσων άλλων δίδασκαν τον τρόπο συλλογής και κατανάλωσης οστράκων και αχινών απευθείας από τα βράχια. Τα χρώματα σε αποχρώσεις του λευκού, του μπλε και του καφέ, ένα ξεχωριστό, ακατέργαστο κομμάτι μάρμαρο που μοιάζει με κοραλλιογενή ύφαλο και οι τραχιές υφές είναι αναφορές σ’  αυτή την εμπειρία στο όριο της ξηράς και της θάλασσας.

Ποια ήταν η αρχιτεκτονική σου «δράση» πριν από το Pharaoh;
Τα πρώτα χρόνια μετά τις σπουδές μου είχα ασχοληθεί περισσότερο με αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς και μελέτες. Πριν από το Pharaoh, δύο ιδιωτικά έργα που θα ξεχώριζα είναι το C-pavilion, ένας χώρος γραφείου μέσα στη φύση για το Tatoi Club, και το διαμέρισμα του εικαστικού Κωνσταντίνου Κακανιά κοντά στην Κυψέλη, που σύντομα θα δημοσιεύσουμε.

Στο παρελθόν έχεις ασχοληθεί με τον σχεδιασμό κοσμημάτων. Πώς προέκυψε κάτι τέτοιο; Συνεχίζεις;
Όταν επέστρεψα από τη Νέα Υόρκη το 2012, που η κρίση ήταν στο απόγειό της και τα αρχιτεκτονικά έργα λίγα, σκέφτηκα να κάνω ένα παράλληλο δημιουργικό project – μια σειρά από 3D printed κοσμήματα. Ο σχεδιασμός μικροαντικειμένων είναι κι αυτός αρχιτεκτονική σύνθεση, σε μικρότερη κλίμακα. Είχα τις απαιτούμενες τεχνικές γνώσεις, καθώς στο master μου και στις συνεργασίες μου με γραφεία στο εξωτερικό χρησιμοποιούσαμε αρκετά 3D printing για την κατασκευή μακέτας. Στην Ελλάδα η τεχνική δεν ήταν ακόμα τόσο διαδεδομένη, οπότε ήταν μια καλή ευκαιρία για πειραματισμό και καινοτομία. Το εγχείρημα πήγε απρόσμενα καλά, τα κοσμήματα μπήκαν σε εξαιρετικά καταστήματα και πωλητήρια μουσείων και έλαβαν αρκετή δημοσιότητα. Το 3D printing έχει περισσότερο νόημα όταν γίνεται για custom αντικείμενα, οπότε σε δεύτερη φάση το project εμπλουτίστηκε με τον σχεδιασμό στεφάνων γάμου. Το 2016, με ένα pop-up show σε ένα κατάστημα στο Soho της Νέας Υόρκης, κάπως ολοκλήρωσε τον κύκλο του.

Η Αθήνα, κυρίως εκτός κέντρου, είναι ένας αρχιτεκτονικός αχταρμάς;
Η εικόνα της Αθήνας, τόσο εντός κέντρου όσο και εκτός, είναι χαοτική. Είναι αποτέλεσμα άναρχου σχεδιασμού και σε ιδιωτικά κτίρια και στον δημόσιο χώρο, για πολλές δεκαετίες. Στην Ελλάδα, ο Νόμος επιτρέπει την κατασκευή κτιρίων και την έκδοση πολεοδομικών αδειών χωρίς τη συμμετοχή αρχιτέκτονα, άρα δεν διασφαλίζει σωστές συνθετικές αρχές. Επιπλέον, παρόλο που διεξάγονται αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί για τον σχεδιασμό του δημόσιου χώρου και τα δημόσια κτίρια, δεν υλοποιούνται πάντα τα πρώτα βραβεία. Κάθε κτίριο, ανεξάρτητα από τα υλικά και τα χαρακτηριστικά της όψης του, οφείλει να ακολουθήσει τους πολεοδομικούς κανονισμούς της εκάστοτε περιοχής (συντελεστή δόμησης, μέγιστη κάλυψη, μέγιστο ύψος κ.λπ.). Αν αυτά τηρούνταν πιστά, θα υπήρχε μια κάποια ομοιομορφία. Δυστυχώς όμως αυθαίρετα παράσιτα έξτρα ορόφων και επεκτάσεων με φτηνά υλικά και χωρίς σχεδιασμό αλλοιώνουν την εικόνα.

Ποια περιοχή της Αθήνας θεωρείς ότι έχει σαφή χαρακτήρα, χρώμα και ύφος;
Μόνο η Πλάκα έχει συνοχή σε χρώμα και ύφος, αλλά δυστυχώς δεν είναι μια γειτονιά για να ζει κανείς πια.

Και ποια περιοχή της Ελλάδας γενικότερα;
Κυρίως οι περιοχές που διατήρησαν τα παραδοσιακά τους στοιχεία: Πήλιο, Μάνη, νησιά των Κυκλάδων, τα ιστορικά κέντρα της Κρήτης, το Καστελόριζο κ.λπ. Αυτές οι περιοχές ακολουθούν συγκεκριμένα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά, επειδή επιβάλλονται από τις κατά τόπους Αρχαιολογίες.

Γιατί λες πως δεν μπορεί να ζήσει κάποιος μόνιμα στην Πλάκα;
Οι γειτονιές γύρω από την Ακρόπολη και το ευρύτερο κέντρο της Αθήνας έχουν μετατραπεί σε πεδίο real estate με κύρια χρήση τον τουρισμό. Η μόνιμη κατοίκηση στοιχίζει πολύ και η προσωρινή διαμονή σε μεγάλη έκταση δημιουργεί ζώνες εστίασης, άρα και αυξημένο θόρυβο. Ας υποθέσουμε πως όσοι εργάζεστε στον χώρο σου μπορούσατε να συνεννοηθείτε ώστε να προστατευτούν κάποια στοιχεία της Αθήνας. Ποιο στοιχείο θα πρότεινες να μείνει απαράλλακτο ή ακόμα και να τονιστεί και ποιο να εκλείψει τελείως; Καταρχάς θα πρότεινα να διασφαλιστεί ότι η Αθήνα δεν θα χάσει τη σύνδεσή της με το παρελθόν της. Μέσα στον πολεοδομικό ιστό υπάρχουν κτίρια που πρέπει να χαρτογραφηθούν στο σύνολό τους και να δοθούν οικονομικά κίνητρα για να αποκατασταθούν. Πέρα από τα προφανή, αρχαία και νεοκλασικά κτίρια, μέσα σε αυτή τη «θάλασσα του μπετόν», όπως την έχει αποκαλέσει ο Δημήτρης Φιλιππίδης, υπάρχουν εξαιρετικά παραδείγματα του προηγούμενου αιώνα, σχεδιασμένα από σημαντικούς Έλληνες αρχιτέκτονες, που αποτελούν αδιάσπαστο κομμάτι της ιστορίας της πόλης.

Σε επίπεδο βιοκλιματικής προσέγγισης είναι σημαντικό να προστατευτεί και να αναδειχθεί το αστικό πράσινο με σωστό σχεδιασμό, που να ανταποκρίνεται στο κλίμα και τα αποθέματα νερού της Αθήνας. Η φύτευση στα βατά δώματα, τα ρετιρέ και τα μπαλκόνια των κτιρίων θα βοηθούσε στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης που διανύουμε και κάθε χρόνο βιώνουμε όλο και χειρότερα. Μακάρι να μπορούσαμε να εξαλείψουμε τις αυθαίρετες κατασκευές και να ενθαρρύνουμε τη χρήση μορφών και υλικών που είναι σε αρμονία με τον τόπο, το κλίμα και την ιστορία της Αθήνας.

Ποια είναι τα αγαπημένα σου υλικά;
Προτιμώ τα φυσικά υλικά γενικά. Τα ακανόνιστα μοτίβα τους δίνουν ζωντάνια στον χώρο. Επίσης λατρεύω το μπετόν, με οποιαδήποτε σύσταση και σε οποιαδήποτε μορφή του. Αποφεύγω το πλαστικό και τα υλικά που έρχονται από μακριά, για λόγους βιωσιμότητας. Τα τοπικά υλικά, πέρα από το ενεργειακό αποτύπωμα ενός έργου, πάντα το συνδέουν πιο ισχυρά με το περιβάλλον του.

Ποιες είναι οι κορυφαίες επιθυμίες σου για το επαγγελματικό σου μέλλον;
Θα ήθελα στο μέλλον να ασχοληθώ περισσότερο με χώρους τέχνης και πολιτισμού. Κορυφαία επιθυμία μου είναι να σχεδιάσω ένα μουσείο, Σύγχρονης Τέχνης κατά προτίμηση.