Ο όρος άτυπο χαρακτηρίζει το ανεπίσημο, το μη δεσμευτικό. Έχουμε ακούσει για άτυπα συμβούλια υπουργών, για μη δεσμευτικές πολιτικές αποφάσεις αλλά δεν έχουμε ακούσει για «άτυπες πόλεις». Οι τρομακτικές αλλαγές που συμβαίνουν σήμερα, με τα εκατομμύρια των ανθρώπων που αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις χώρες τους και να εγκατασταθούν στις ευρωπαϊκές πόλεις, δημιουργούν την ανάγκη για επανασχεδιασμό των πόλεων. Ο όρος «άτυπο» μπαίνει πλέον και στον πολεοδομικό σχεδιασμό και επανακαθορίζει τις πόλεις. Τι είναι όμως άτυπη πόλη;
Το Τμήμα Πολεοδομικού Σχεδιασμού του Πανεπιστημίου του Ντόρτμουντ και η Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ, στο πλαίσιο ερευνητικού προγράμματος που διοργάνωσε το Ινστιτούτο Γκαίτε, συνεργάζονται μεταξύ τους και μας συστήνουν την έννοια της άτυπης πόλης. Δυο πόλεις το Ντόρτμουντ και οι Αχαρνές είναι το αντικείμενο της μελέτης των μεταπτυχιακών φοιτητών για τα άτυπα φαινόμενα των πόλεων. Το Σεπτέμβριο οι έλληνες φοιτητές επισκέφτηκαν το Ντόρτμουντ και τώρα οι γερμανοί φοιτητές επισκέπτονται την Αθήνα.
Όταν οι Έλληνες επισκέφτηκαν τον Ντόρτμουντ δεν είδαν τίποτα άτυπο. «Όλα ήταν νόμιμα και τυπικά» θα πει ο κ. Μωραΐτης Κωνσταντίνος, Καθηγητής της Αρχιτεκτονικής στο ΕΜΠ. Δεν ήταν ανάλογα όμως και αυτά που είδαν οι γερμανοί στις Αχαρνές. Στις Αχαρνές οι γερμανοί βρήκαν την άτυπη πολεοδομία, χωρίς ωστόσο στην Ελλάδα να έχουμε τον όρο. Είδαν όλη τη γκάμα. Από το άτυπο ως το παράνομο. Το γεγονός ότι η Αθήνα είχε και στο παρελθόν να διαχειριστεί προσφυγικές κρίσεις και προκειμένου να στεγαστούν αυτοί οι άνθρωποι, είτε ήταν πρόσφυγες, είτε εσωτερικοί μετανάστες αργότερα, λειτούργησε αυθόρμητα και απρογραμμάτιστα. Άρα η άτυπη πόλη για την Ελλάδα δεν είναι και τόσο άγνωστη έννοια. Για την Γερμανία όμως καθώς και για την υπόλοιπη Ευρώπη το άτυπο γίνεται ζητούμενο για να αντιμετωπιστεί η προσφυγική κρίση και να μην υπάρξουν κοινωνικές συγκρούσεις στις ευρωπαϊκές πόλεις.
Μπορούμε δηλαδή να ισχυριστούμε ότι εκτός από κοιτίδα της Δημοκρατίας είμαστε και κοιτίδα της άτυπης δόμησης; Και ναι και όχι. Ναι γιατί στην Ελλάδα λόγω αδυναμίας του κράτους να αντιμετωπίσει τα προβλήματα αναγκαζόμασταν πάντα να είμαστε εφευρετικοί. Από την άλλη πλευρά όμως δημιουργήσαμε άσχημες πόλεις λόγω της αυθαιρεσίας αλλά και προβλήματα κοινωνικής συνοχής. Αντίθετα στη Γερμανία είχαν ένα πολύ οργανωμένο πολεοδομικό σχεδιασμό που καθόριζε μέχρι που θα μπει και το τελευταίο κεραμίδι. Και η τόσο πολύ οργάνωση όμως «εκ των άνω» έχει τα προβλήματα της, όπως εξηγεί ο Stephan Willinger, από το Τμήμα Πολεοδομικής Ανάπτυξης της Γερμανίας. «Είναι ένα πολύ εύθραυστο σύστημα που πρέπει να αλλάξει. Φέτος αντιμετωπίζουμε το πρόβλημα της εγκατάστασης των προσφύγων. Δεν ήταν υπολογισμένο στον πολεοδομικό σχεδιασμό και τώρα ερχόμαστε να αντιμετωπίσουμε την πραγματικότητα αλλά χωρίς να είμαστε έτοιμοι».
Οι παραδοσιακές αρχές της αστικής ανάπτυξης δεν βρίσκουν πλέον εφαρμογή στο πλαίσιο αυτών των ραγδαίων εξελίξεων. Οι πόλεις λόγω της μετανάστευσης τόσων εκατομμυρίων ανθρώπων θα αλλάξουν και αλλαγές σημαίνει φόβος. Φόβος ότι η ζωή μας θα αλλάξει προς το χειρότερο. Και ο φόβος δημιουργεί ρήξεις. Τη πρόκληση αυτή δεν μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε με πολύπλοκες και χρονοβόρες διαδικασίες. Οι πολεοδόμοι θα πρέπει να γίνουν πιο ευφάνταστοι και πιο ευέλικτοι για να μπορέσουν οι πόλεις να αφομοιώσουν και να ενσωματώσουν τους νεοφερμένους πρόσφυγες. Η απάντηση είναι οι «άτυπες πόλεις». Οι πόλεις που οι πολεοδόμοι θα συνεργάζονται με τους πολίτες για το σχεδιασμό τους.
Η πόλη είναι ένας οργανισμός ενσωμάτωσης και όσο πιο σωστή είναι η ενσωμάτωση των κατοίκων, τόσο πιο ευτυχισμένοι είναι οι άνθρωποι. Οι πόλεις του αύριο θα πρέπει να έχουν ποιότητα για όλους. Αυτό επιτυγχάνεται μόνο όταν όλοι ακούγονται και έχουν λόγο.
14°
