Εδώ και δεκαετίες, αναπτύχθηκαν δύο κυρίαρχες τάσεις για τη σχέση του κράτους με την επιχειρηματικότητα.
Η πρώτη έλεγε ότι το κράτος έπρεπε να παίξει ενεργό ρόλο σε επιχειρηματικούς τομείς και επομένως η ίδρυση κρατικών επιχειρήσεων ήρθε να παίξει αυτό το ρόλο. Η ιδεολογία αυτή δείχνει με τον καιρό να έχει ξεπεραστεί αφού -πλην ελαχίστων εξαιρέσεων- το κράτος απέτυχε να ανταγωνιστεί την ιδιωτική πρωτοβουλία, παρόλο που ορισμένες φορές χρησιμοποίησε και αθέμιτα μέσα ανταγωνισμού, όπως για παράδειγμα οι μονοπωλιακές ή άλλου είδους νομοθετικές «διευκολύνσεις». Δεν μπόρεσε όμως και για έναν ακόμα λόγο. Γιατί το πελατοκεντρικό πολιτικό σύστημα υπερ-διόγκωσε τα κόστη λειτουργίας αυτών των επιχειρήσεων, είτε προσλαμβάνοντας υπεράριθμο προσωπικό χωρίς κανένα στρατηγικό σχέδιο ανάπτυξης είτε τοποθετώντας στις διοικήσεις ανίκανα στελέχη, με μοναδικό ‘διαβατήριο’ αυτό της κομματικής χωρίς όρους υποταγής. Έτσι, οι κρατικές επιχειρήσεις κατέρρευσαν οικονομικά, απαξιώθηκαν με τα χρόνια και τις συνέπειες τις βιώνουμε ακόμα και σήμερα.
Μια άλλη ιδεολογική τάση υποστηρίζει τη μη εμπλοκή του κράτους στην επιχειρηματικότητα και την ανάδειξη του ρόλου του μόνο ως ρυθμιστή και ελεγκτή της ελεύθερης αγοράς. Καμία ενεργό συμμετοχή. Υπό προϋποθέσεις, αυτή η προσέγγιση θα μπορούσε να δημιουργήσει μια πιο υγιή και λιγότερη κρατικοδίαιτη οικονομία. Τα αποτελέσματα όμως δε δείχνουν να είναι και πολύ ενθαρυντικά. Το κράτος δεν κατάφερε να ρυθμίσει σημαντικούς κλάδους και αγορές με αποτελεσματικό τρόπο και έτσι ακόμα και σήμερα βιώνουμε μονοπωλιακές και ολιγοπωλιακές περιπτώσεις εις βάρος του πολίτη.
Και στις δύο όμως αυτές ιδεολογίες, αυτό που δεν άλλαζε είναι ότι το Κράτος- και δη το πελατειακό - μέσα από τη χρηματοδότηση, μέσω Εθνικών και Κοινοτικών πόρων και διαφόρων προγραμμάτων, των επιχειρήσεων ήθελε να έχει αποφασιστικό ρόλο και ενεργή εμπλοκή στο ποιες αγορές και το χειρότερος ποιες επιχειρήσεις θα λάμβαναν την χρηματοδότηση. Κάτι που έπρεπε να αυτορυθμίζεται από τις ανάγκες της παγκόσμιας/εγχώριας αγοράς, της προσφοράς και ζήτησης, και να αξιολογείται από ειδικούς, οριοθετείτο από τις ορέξεις διαφόρων κρατικών λειτουργών και πολύ χειρότερα, των εκάστοτε υπουργών. Αντί οι προσφερόμενες δημόσιες χρηματοδοτήσεις να καλύπτουν τις ανάγκες των επιχειρήσεων, οι επιχειρήσεις προσάρμοζαν τα πλάνα τους απλά για να καλύπτονται από τα χρηματοδοτικά προγράμματα. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα όλων η στρατηγική για χρηματοδότηση των Φ/Β πάρκων από τον Αναπτυξιακό Νόμο την περίοδο 2004-2009 που έστρεψε όλη την κοινωνία να συζητά πως μπορεί να αξιοποιήσει ενα κομμάτι γης με σχεδόν καμία προστιθέμενη τότε αξία για την Ελληνική Οικονομία (σχεδόν μηδενικές θέσεις εργασίας και βέβαια τόνωση των εισαγόμενων υλικών για την κατασκευή των πάρκων).
Τελευταία, ίσως ένα από τα θέματα που απασχολούν θετικά τα διεθνή μέσα ενημέρωσης για τη χώρα μας είναι η δυναμική που δείχνουν τα Ελληνικά start ups και ειδικά αυτά στον τομέα της τεχνολογίας. Τελευταίες αναφορές δείχνουν ότι το 2013, είχαμε 144 νέες επιχειρήσεις, από 16 μόλις το 2010. Τα χρήματα που επενδύθηκαν σε αυτές είναι περίπου 42εκ€ από μόλις 500χιλ€ το 2010.
Τι σχέση όμως έχει η εξαιρετική δυναμική και το ευχάριστο νέο της προοπτικής ανάπτυξης νέων επιχειρήσεων τεχνολογίας με το ρόλο του κράτους στη (νέα) επιχειρηματικότητα;
Το κράτος πριν από 3 περίπου χρόνια αποφάσισε να ακολουθήσει έναν διαφορετικό δρόμο σε ό,τι αφορά την εμπλοκή του στην ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας.
Τότε, στην Ειδική Γραμματεία Ψηφιακού Σχεδιασμού στο Υπουργείο Ανάπτυξης, αποφασίσαμε να επενδύσουμε προς μια νέα κατεύθυνση που πολλοί δεν την πίστεψαν, ίσως δεν την πιστεύουν ακόμα και σήμερα. Εν μέσω της βαθύτερης οικονομικής κρίση, αναγνωρίζοντας από τότε τις δυσοίωνες προβλέψεις ανεργίας και γνωρίζοντας πολύ καλά την εξαιρετική ποιότητα ανθρώπινου δυναμικού που διαθέτουμε, ειδικά στον τομέα της Ψηφιακής Οικονομίας, η επιλογή ήταν μονόδρομος. Επένδυση από την πλευρά του κράτους στο ταλέντο, την όρεξη και την τρέλα νέων μορφωμένων για τη δημιουργία μιας νέας γενιάς επιχειρήσεων στη χώρα με στόχο την παγκόσμια οικονομία. Επένδυση, με μία όμως προϋπόθεση, την αναγνώριση ότι δεν μπορεί το κράτος να αξιολογήσει ποιοι θα μπορούσαν να είναι αυτοί που θα το καταφέρουν αυτό. Θα έπρεπε να βρούμε τους ειδικούς.
Η ιδέα λοιπόν ήταν η μόχλευση των χρημάτων του ΕΣΠΑ με ιδιωτικά κεφάλαια και η δημιουργία στη χώρα περίπου 3-4 funds, τα οποία θα τα διαχειρίζονταν αποκλειστικά ιδιώτες επαγγελματίες (fund managers). Αυτοί στη συνέχεια θα είχαν ως στόχο να βρουν και να επενδύσουν, με συμμετοχή του fund στο κεφάλαιο της επιχείρησης (equity), σε αξιόλογες ομάδες με έξυπνες ιδέες για υπηρεσίες και προϊόντα που θα είχαν στόχο την παγκόσμια αγορά. Επενδύθηκαν τότε περίπου 50εκ€ από το ΕΣΠΑ (Ψηφιακή Σύγκλιση), και το EIF(European Investment Fund) προσελήφθη ως ενδιάμεσος διαχειριστής αυτών των κεφαλαίων.
Η επιλογή του EIF είχε συγκεκριμένο στόχο. Το EIF με την εξαιρετική εμπειρία του ανέλαβε, στο Λουξεμβούργο, τη διαδικασία της εξεύρεσης και της αξιολόγησης των διαχειριστών κεφαλαίων, μακριά από την ελληνική γραφειοκρατία αλλά και την πολιτική επιρροή υπουργικών γραφείων, προκηρύσσοντας έναν πραγματικά διεθνή διαγωνισμό από εκεί για την προσέλκυση ιδιωτικών κεφαλαίων και διαχειριστών αυτών. Η διαδικασία αυτή όντως είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία 4 funds (2 Seed και 2 Early Stage funds) , γνωστών σήμερα και ως Jeremie Funds, και την προσέλκυση περίπου 20εκ€ ιδιωτικών κεφαλαίων εν μέσω βαθιάς κρίσης το 2011. Κι όμως, ιδιώτες επενδυτές έβαλαν χρήματα σε 4 ομάδες διαχειριστών κεφαλαίων για να επενδύσουν σε νέες εταιρείες τεχνολογίας στην Ελλάδα της χρεοκοπίας!
Για κάθε μια επένδυση που γίνεται από αυτά τα funds σήμερα, το κράτος, λόγω της συμμετοχής του στο σύνολο του fund, συμμετέχει σημαντικά στο μετοχικό κεφάλαιο των νέων επιχειρήσεων αυτών. Είναι λοιπόν μέτοχος όμως χωρίς να παρεμβαίνει στη λειτουργία των επιχειρήσεων αυτών. Η διαχείριση των συνολικών κεφαλαίων (κράτους και ιδιωτών επενδυτών), η επιλογή των επενδύσεων αλλά και η καθημερινή παρακολούθηση της πορείας των επιχειρήσεων γίνεται αποκλειστικά από τους fund managers χωρίς την παρέμβαση και την επιρροή από το κράτος και τους πολιτικούς μας. Είναι, βέβαια, προφανές ότι αυτό αποτελεί ένα μοντέλο που δεν αρέσει πολύ στο πολιτικό μας σύστημα, που έχει μάθει διαχρονικά και να επιλέγει τους «προνομιούχους» πελάτες του και να φροντίζει το χρήμα να καταλήγει εκεί που αυτό επιθυμεί.
Προφανής στόχος για τους fund managers είναι να αναπτυχθούν σε τέτοιο βαθμό οι επιχειρήσεις ώστε να αποδώσουν κέρδη στο fund. Κέρδη όμως στο fund, σημαίνει και κέρδη για τους ιδιώτες επενδυτές αλλά και για το Κράτος! Τα άμεσα οφέλη για το κράτος, εάν μία από αυτές τις επιχειρήσεις γίνει μια παγκόσμια ηγέτιδα στον κλάδο της ή έστω εάν εξελιχθεί σε μία δυναμική και κερδοφόρα επιχείρηση, είναι προφανή.
Όταν κλείσει η επενδυτική περίοδος για το fund, θα γίνει και ο οριστικός απολογισμός της δημόσιας επένδυσης. Η απόδοση επί του επενδεδυμένου κεφαλαίου από τα διαρθρωτικά ταμεία ξαναγυρίζει στο κράτος και έτσι αυτά μπορούν να ξανατοποθετηθούν για τον επόμενο γύρο επενδύσεων ή θα μπορούσαν κάλλιστα να δημιουργήσουν ένα ταμείο διαγενεακής ενίσχυσης επιχειρηματικότητας για τις επόμενες γενιές επιχειρηματιών στη χώρα μας.
Μέσα από αυτή τη διαδικασία, δημιουργήθηκε μια win-win συνθήκη για όλους που αφορά τις επενδύσεις της νέας εποχής στη (νέα) καινοτομική επιχειρηματικότητα. Το κράτος επενδύει χρήματα, με μια νέα μορφή (equity), και όχι δίνοντας απλώς μια ακόμα επιδότηση. Με αυτό τον τρόπο καταφέρνει και μοχλεύει με μεγαλύτερη ευκολία ιδιωτικά κεφάλαια στην πραγματική οικονομία, τα κεφάλαια αυτά τα διαχειρίζονται άνθρωποι με εμπειρία σε αυτό τον τομέα όπου είναι αυτοί που αξιολογούν τα επιχειρηματικά σχέδια, το πελατειακό κράτος δεν παρεμβαίνει, ο επιχειρηματίας βρίσκει διέξοδο στο μεγάλο πρόβλημα της χρηματοδότησης (ειδικά στα πρώτα στάδια ανάπτυξης του, με ένα εγχώριο τραπεζικό σύστημα που προσπαθεί να σταθεί στα πόδια του) και άμεσες θέσεις εργασίας έντασης γνώσης δημιουργούνται στη χώρα. Το έμμεσο αλλά εξαιρετικά σημαντικό κέρδος πέρα απο την πιθανή απόδοση του fund είναι η προώθηση με υγιή τρόπο του οικοσυστήματος της ανερχόμενης δυναμικής Ελληνικής νέας επιχειρηματικότητας.
Το οικοσύστημα της νέας επιχειρηματικότητας και της τεχνολογικής καινοτομίας μέσα από αυτή την προσπάθεια του κράτους που ξεκίνησε το 2010 αναπτύσσεται σήμερα με γοργούς ρυθμούς. Ολοένα και περισσότερα start ups θα ξεπηδούν, ολοένα και περισσότερα και μεγαλύτερα funds θα δημιουργούνται, ολοένα και περισσότεροι ιδιώτες επενδυτές (και από το εξωτερικό) θα πείθονται να βάλουν τα χρήματα τους σε αυτό που έχουμε καλύτερο από τις περισσότερες χώρες του κόσμου, το ανθρώπινο δυναμικό μας.
Ο ρόλος του κράτους στη νέα οικονομία οφείλει να είναι και αυτός καινοτόμος.
Να βρει τρόπους πως μεσοπρόθεσμα θα αλλάξει την έννοια της επιχειρηματικότητας και θα ορίσει την νέα οικονομία σε αυτή την σχεδόν κατεστραμμένη οικονομικά χώρα σήμερα. Αυτή η στρατηγική μόχλευσης ιδιωτικών και δημόσιων πόρων που ακολουθήθηκε τότε μόνο για τις εταιρείες τεχνολογίας, λόγω του περιορισμού του προγράμματος Ψηφιακής Σύγκλισης, οφείλει να εξαπλωθεί άμεσα και σε άλλους τομείς δυναμικούς τομείς της οικονομίας μας. Δεν χρειάζεται να περιορισθεί μόνο σε startups αλλά να επεκταθεί το μοντέλο αυτό και σε μεγαλύτερες και πιο ώριμες επενδύσεις. Όσο μεγαλύτερες οι επενδύσεις-ειδικά αυτές που αφορούν ένταση γνώσης και όχι κεφαλαίου- τόσο πιο βραχυπρόθεσμος γίνεται ο ορίζοντας για άμεση ανακούφιση της Ελληνικής οικονομίας αλλά και του μεγάλου προβλήματος που ακούει στο όνομα, ανεργία.
Αυτό όμως δεν αρκεί. Οφείλουν να προχωρήσουν άμεσα οι μεταρρυθμίσεις για να κάνουμε ειλικρινά ένα φιλικό περιβάλλον τόσο για τους επενδυτές όσο και για τη λειτουργία αυτών των επιχειρήσεων. Η εξασφάλιση χρηματοδότησης δε θα αρκέσει για πολύ για να κρατήσει επενδυτές και επιχειρηματίες στη χώρα αν δεν αισθανθούν ότι όλα τα άλλα εμπόδια φεύγουν από τη μέση. Υπάρχει λοιπόν ένα στρατηγικό πλαίσιο ανάπτυξης. Το ερώτημα είναι αν μπορούν και θέλουν να το εφαρμόσουν. Ή μάλλον –και για να είμαστε πιο αισιόδοξοι – ποιος θα το εφαρμόσει!
19°
