Πιθανή πρώτη αστρονομική παρατήρηση υπερκιλονόβας αποκαλύπτει άγνωστους μηχανισμούς αστρικών εκρήξεων και συγχωνεύσεων νετρονίων
Οι αστρονομικές εκρήξεις κάθε είδους αφθονούν στο Σύμπαν. Όταν ένα τεράστιο άστρο πεθαίνει, συχνά εκρήγνυται σε έναν εκτυφλωτικό υπερκαινοφανή (supernova), αφήνοντας πίσω του έναν πυκνό, «νεκρό» πυρήνα, γνωστό ως αστέρα νετρονίων. Όταν δύο τέτοια υπολείμματα συγκρούονται, προκαλούν μια ακόμη πιο σπάνια έκρηξη, την κιλονόβα (kilonova).
Τώρα, οι αστρονόμοι εκτιμούν ότι ίσως έγιναν μάρτυρες ενός μοναδικού συνδυασμού και των δύο φαινομένων: μιας λεγόμενης υπερκιλονόβας (superkilonova). Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στις 15 Δεκεμβρίου στο Astrophysical Journal Letters, ένας υπερκαινοφανής φαίνεται πως δημιούργησε δύο αστέρες νετρονίων, οι οποίοι στη συνέχεια συγχωνεύθηκαν, προκαλώντας μια δεύτερη, διακριτή έκρηξη.
Πως οι αστρονόμοι κατέγραψαν σήματα βαρυτικών κυμάτων από το βαθύ Σύμπαν
Όλα ξεκίνησαν στις 18 Αυγούστου 2025, όταν ανιχνευτές στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ιταλία κατέγραψαν κυματισμούς στον ίδιο τον ιστό του χωροχρόνου: βαρυτικά κύματα. Οι επιστήμονες υποψιάστηκαν ότι προέρχονταν από τη συγχώνευση δύο συμπαγών αντικειμένων.
Στις ΗΠΑ, τα σήματα καταγράφηκαν από το LIGO (Laser Interferometer Gravitational-Wave Observatory), το οποίο διαθέτει δύο ανιχνευτές στην Ουάσινγκτον και τη Λουιζιάνα. Το LIGO έχει ήδη στο ενεργητικό του την ανίχνευση της μεγαλύτερης συγχώνευσης μαύρων τρυπών που έχει καταγραφεί ποτέ, δημιουργώντας μια μαύρη τρύπα 225 φορές μεγαλύτερη από τον Ήλιο.
AT2025ulz: Ένα φως που δεν ταίριαζε σε κανένα πρότυπο
Λίγες ώρες μετά την ανίχνευση των βαρυτικών κυμάτων, τηλεσκόπιο στο Αστεροσκοπείο Palomar του Caltech εντόπισε ένα αμυδρό, κόκκινο αντικείμενο. Ονομάστηκε AT2025ulz και βρισκόταν περίπου 1,3 δισεκατομμύρια έτη φωτός από τη Γη, στην ίδια περιοχή του ουρανού με την πηγή των κυμάτων.
Οι πρώτες παρατηρήσεις έδειξαν ότι το φαινόμενο έμοιαζε με την ιστορική συγχώνευση αστέρων νετρονίων GW170817 του 2017, τη μοναδική επιβεβαιωμένη κιλονόβα μέχρι σήμερα. Το κόκκινο φως αποδίδεται στη δημιουργία βαρέων στοιχείων, όπως ο χρυσός και το ουράνιο, που απορροφούν το μπλε φως.
Ωστόσο, λίγες ημέρες αργότερα, το AT2025ulz άρχισε να φωτίζεται ξανά, να γίνεται μπλε και να εμφανίζει υδρογόνο στο φάσμα του — χαρακτηριστικά που παραπέμπουν σε υπερκαινοφανή.
Διπλή έκρηξη, διπλό επιστημονικό αίνιγμα
«Για περίπου τρεις ημέρες, το φαινόμενο έμοιαζε ακριβώς με την πρώτη κιλονόβα του 2017», δήλωσε η αστρονόμος του Caltech και συν-συγγραφέας της μελέτης, Mansi Kasliwal. «Ύστερα άρχισε να μοιάζει περισσότερο με υπερκαινοφανή. Πολλοί έχασαν το ενδιαφέρον τους. Όχι εμείς».
Τα δεδομένα των βαρυτικών κυμάτων υπέδειξαν ότι τουλάχιστον ένα από τα αντικείμενα που συγχωνεύθηκαν είχε μάζα μικρότερη από αυτή του Ήλιου — κάτι εξαιρετικά σπάνιο για αστέρα νετρονίων. Οι επιστήμονες εξετάζουν σενάρια όπως η διάσπαση ενός ταχέως περιστρεφόμενου άστρου σε δύο πυρήνες ή η ανασύνθεση εκτιναγμένου υλικού σε δεύτερο αστέρα νετρονίων.
Ένα νέο παράθυρο στην πολυμηνυματική αστρονομία
Αν και απαιτούνται περισσότερες παρατηρήσεις για να επιβεβαιωθεί η ύπαρξη υπερκιλονόβων, οι ερευνητές τονίζουν τη σημασία της πολυμηνυματικής αστρονομίας — του συνδυασμού φωτός, βαρυτικών κυμάτων και άλλων σημάτων.
«Η φύση είναι εξαιρετικά δημιουργική», σημειώνει η Kasliwal. «Αν θέλουμε να κατανοήσουμε τα μυστήριά της, πρέπει να έχουμε τα μάτια μας ορθάνοιχτα».
Με πληροφορίες από Smithsonian, Scientific American
14°
