Bασίλης Καρακατσάνης: Η Σκύρος με κάνει ευτυχισμένο και καλύτερο άνθρωπο

Γεννήθηκα τον Νοέμβριο του 1957 στην Αθήνα. Μεγάλωσα στου Μακρυγιάννη, απέναντι από την Ακρόπολη, και πήγα στο 70ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών (στου Μπούρα), στην οδό Καλλισπέρη. Κλασικό παιδί της πόλης, με την επαφή μου με την εξοχή ή τη φύση καλύτερα, να περιορίζεται στα παιχνίδια με τους φίλους στον χώρο μπροστά από το Ηρώδειο. Είχε δέντρα με τζιτζίκια, χόρτα, παπαρούνες και χώμα με πέτρες. Τα εξερευνούσα αγγίζοντάς τα και παρατηρώντας τη συμπεριφορά τους ανά εποχή.

Όταν πηγαίναμε εκδρομή, οι μυρωδιές και η φύση αυτομάτως μου θύμιζαν τα πρανή της Ακρόπολης. Η σχέση μου με οποιοδήποτε μέρος της πατρίδας μας, εκτός της Αθήνας, ήταν μηδενική, μια και κανείς από την οικογένειά μου δεν είχε αναφορές σ’ αυτό που ονομάζουμε επαρχία. Τα χρόνια πέρασαν, έκανα τα πράγματα που ήθελα ώστε να νιώθω καλά με τον εαυτό μου, ταξίδεψα εντός και εκτός, πάντα παρατηρώντας τα «πρανή της Ακρόπολης», αλλά γυρνώντας γρήγορα σε αυτά που ήξερα. Πριν από είκοσι περίπου χρόνια, βρέθηκα ένα καλοκαίρι στη Σκύρο.

Ήμουν σαράντα πέντε χρόνων τότε. Εκεί συνέβη κάτι αντίστοιχο με τον έρωτα. Άφησα τον εαυτό μου έρμαιο του ενστίκτου και της επιθυμίας, ή η Σκύρος μου «επεβλήθη». Μέσα σε 48 ώρες βρήκα ένα σπιτάκι 22 τετραγωνικών μέτρων, το οραματίστηκα ως σκηνικό και το αγόρασα. Δεν ήξερα πού πάω, πού βρίσκομαι και γιατί το κάνω. Από την πόρτα του σπιτιού αυτού κοίταξα ψηλά, το Κάστρο με τον Αϊ-Γιώργη. Είχε δέντρα με τζιτζίκια, χόρτα, παπαρούνες, χώμα με πέτρες και οι μυρωδιές ήταν σαν τα πρανή της Ακρόπολης.

Ένιωσα ότι κάνω κάτι σωστό. Κάτι που ήθελα και δεν το γνώριζα. Με πολύ κόπο, μπόρεσα, μέσα σ’ έναν χρόνο, το σπιτάκι αυτό να γίνει βιώσιμο. Όλοι με θεώρησαν τρελό για τα 22 τετραγωνικά. Σε αυτά τα τετραγωνικά, που χρονολογούνται από τα τέλη του 18ου αιώνα, έζησαν, πέθαναν, γέννησαν, χάρηκαν, λυπήθηκαν, πέρασαν την επιδημία της γρίπης του 1918 –που ξεκλήρισε τα 2/3 των Σκυριανών– πολλοί άνθρωποι. Δεν με βάρυνε αυτή η κληρονομιά. Αντίθετα, με γλύκα χαμογέλασα σ’ αυτούς τους ανθρώπους και τους υποσχέθηκα να είμαι καλός. Μου το ζητούσαν για να τιμήσω τη μνήμη τους. Και το έκανα. Σαν υπόσχεση σε κάτι ανώτερο.

Βρήκα χωριό, «συγγενείς» και κληρονομιά από το Αιγαίο, αυτή που η Σκύρος χαρίζει. Το ανθρώπινο μέτρο, τη σεμνότατα, τη λιτότητα και την αξιοπρέπεια.

Στο νησί αυτό έχω πλέον περάσει όλες τις εποχές, με τα αντίστοιχα χρώματά τους. Δεν ζωγραφίζω, λόγω έλλειψης χώρου, αλλά το μειονέκτημα το έκανα πλεονέκτημα. Εκεί μπορώ να σκέφτομαι. Ταξινομώντας τα πεπραγμένα και προετοιμάζοντας τα μελλούμενα. Μέσα από αυτή τη διαδικασία στοιχειοθέτησα τις ζωγραφικές μου δεξιότητες καλύτερα, επί εδάφους προσωπικής ενδοσκόπησης και αξιοποίησης νέων ανακαλύψεων, όπως είναι η ηρεμία και η λελογισμένη απομυθοποίηση της εγρήγορσης. Του άγχους της πόλης και της καριέρας. Σημαντική παράμετρος ώστε η ζωγραφική μου να εφορμάται από τις βαθύτερες ρίζες της ψυχής και των προβληματισμών μου.

Ο κώδικας ζωής των Σκυριανών, τουλάχιστον στα παλαιότερα και δυσκολότερα χρόνια, βασίζεται στο ελάχιστο. Μικρά σπίτια, απαράβατοι κανόνες παραδοσιακών συνηθειών, κλειστές προσωπικότητες, με την αντίφαση όμως της κοινωνικής αλληλεγγύης και της ανθρώπινης συνύπαρξής τους, πέραν των προβλημάτων που κάθε κοινωνική δομή αντιμετωπίζει. Χαμόγελο, με αυστηρή ματιά.

Ο Αϊ-Γιώργης στο Κάστρο του Χωριού της Σκύρου είναι η ψυχική αναφορά όλων και ίσως η δικλείδα ασφαλείας στις επί μέρους καθημερινές οξύτητες των ανθρώπων που ζουν εκεί. Ειδικό ενδιαφέρον έχει η αναπαραγωγή των δεδομένων της σκυριανής πραγματικότητας, αφού τα περισσότερα σπίτια εξακολουθούν να έχουν τον σφα (*1) και τη φγου (*2), παρόλο που δεν βολεύουν τη σύγχρονη αντίληψη της ζωής. Με γοητεύει αυτό και ομολογουμένως μου έχει δώσει ανοίγματα στην οπτική μου τόσο στη ζωγραφική όσο και στην καθημερινότητά μου. Επηρεάστηκα.'

Αγαπώ πολύ το νησί διότι το βλέπω υπό το πρίσμα του ξένου. Έτσι αποκαλούν όποιον δεν είναι από το Χωριό, ακόμα και τους Σκυριανούς της Λιναριάς, του επίνειου του νησιού. Όχι με την έννοια της απόρριψης, απλά με την επιφύλαξη του νέου, του άγνωστου, του μακρινού. Εξάλλου οι περισσότεροι είναι συγγενείς μεταξύ τους! Δεν έχω νιώσει βέβαια ξένος. Ίσως γιατί δεν έχω σόι από τη Σκύρο, πράγμα που με βγάζει εκτός των τριβών. Οι άνθρωποι εδώ μου φέρθηκαν με τον καλύτερο τρόπο κατά τη διάρκεια της εικοσαετούς σταδιακής γνωριμίας μας. Έχω φίλους, γείτονες που με κυνηγούν με τα φιλέματά τους, όλοι με αντιμετωπίζουν με ευγένεια – σημειωτέον, δεν είμαι κι ο άνθρωπος που θα μπορούσε εύκολα μια τόσο μικρή κοινωνία να αφομοιώσει. Και τελικά αυτό δεν είναι και το ζητούμενο. Με γοήτευσε η αξιοπρεπής δυσκολία τους.

Η Σκύρος με κάνει ευτυχισμένο και καλύτερο άνθρωπο. Η ύπαρξή της στη ζωή μου ήταν το καλό συναπάντημα. Χαίρομαι που οι ανιψιές μου λάτρεψαν το νησί. Είμαι ευτυχής που τη ζω μακριά από επιφανειακές και νεοπλουτίστικες κοσμικότητες, ημιμαθών και επιπόλαιων ανθρώπων. Η Σκύρος είναι απλή και αυθεντική. Πόσο λείπει, αλήθεια, αυτό που ήταν αυτονόητο στην Ελλάδα των παιδικών μου χρόνων.

Το νιώθω αυτό στο σκυριανό Καρναβάλι της αθωότητας, των κραδασμών της γης και των ψυχών, στην αυθεντικότερη για μένα μορφή θεατρικής πράξης, με την ακεραιότητα της ποιότητας. Τα πρανή του Κάστρου στις αρχές του καλοκαιριού είναι γεμάτα δέντρα με τζιτζίκια, χόρτα, παπαρούνες και χώμα με πέτρες. Σαν την Ακρόπολη της Αθήνας. Απλά εκεί χτυπάει και η καμπάνα από την εκκλησία των Εισοδίων της Θεοτόκου, τη Μελικαρού. Έτσι γαληνεύει η ψυχή μου, στην καρδιά του Αιγαίου. Του δικού μου Αιγαίου.

*1 Σφας, σκυριανό πατάρι / *2 Φγου, γωνιακό σκυριανό τζάκι

* Ο Βασίλης Καρακατσάνης είναι εικαστικός.