Μικρά μεσαιωνικά κάστρα της Ρόδου

Kείμενο: Θεόφιλος Μπασγιουράκης

Η Ακρόπολη της Ρόδου και η Ακρόπολη της Λίνδου είναι οπωσδήποτε τα δύο εντυπωσιακότερα οχυρωματικά μνημεία του νησιού. Υπάρχουν, ωστόσο, και κάποια άλλα λιγότερο γνωστά κάστρα, κατάσπαρτα σε στρατηγικές θέσεις της υπαίθριας χώρας της Ρόδου.

Με το οδοιπορικό που ακολουθεί σας παρουσιάζουμε πέντε από τα σημαντικότερα και καλύτερα διατηρημένα περιφερειακά κάστρα της Ρόδου. Είναι μια περιήγηση, που εκτός από το μεσαιωνικό παρελθόν θα μας αποκαλύψει επιπλέον υπέροχες αμμουδιές, κατάφυτα τοπία της ενδοχώρας και πολλές ακόμη απρόσμενες εκπλήξεις.

ΚΑΣΤΡΟ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΥ

Ξεκινάμε από την πόλη της Ρόδου με κατεύθυνση νότια, κατά μήκος της ανατολικής ακτογραμμής. 30 περίπου χιλιόμετρα μετά συναντάμε το πρώτο κάστρο, το Κάστρο του Αρχαγγέλου. 3 χλμ. νωρίτερα, δεν παραλείπουμε ν' ανηφορίσουμε, με αυτοκίνητο αρχικά και στη συνέχεια με 300 σκαλοπάτια ως το ξωκκλήσι της Παλαιάς Μονής Παναγιάς Τσαμπίκας. Είναι μια εκπληκτική ανηφορική πορεία ανάμεσα σε δάσος αιωνόβιων κυπαρισσιών. Από το υψόμετρο των 370 μέτρων της Μονής έχουμε την ευτυχία ν΄ αγναντέψουμε έναν απέραντο ορίζοντα, στεριανό και θαλασσινό.

Διασχίζοντας το κεφαλοχώρι του Αρχαγγέλου, συναντάμε στην κορυφή του λόφου το ομώνυμο κάστρο. Χτισμένο σε υψόμετρο 180 μ. έχει επιμελημένη τοιχοποιία από αργολιθοδομή και συνδετικό ασβεστοκονίαμα. Το ύψος φτάνει τα 10, ενώ το πάχος δεν ξεπερνάει το 1 μέτρο.

Το Κάστρο του Αρχαγγέλου ανεγέρθηκε από τους Ιωαννίτες Ιππότες μετά την επιδρομή του τουρκικού στόλου το 1457. Ωστόσο, η αδύνατη τοιχοποιία και η ευχερής προσβασιμότητα στον λόφο δεν του επέτρεψαν να προφυλάξει αποτελεσματικά τους κατοίκους της περιοχής.

ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΦΕΡΑΚΛΟΥ Ή ΦΑΛΑΚΡΟΥ

5 χλμ. μετά τον Αρχάγγελο ορθώνεται ένας απότομος βράχινος λόφος, σαν κόλουρος κώνος, πάνω από την επίπεδη ακτή. Στην κορυφή του, σε υψόμετρο 95 μ. χτισμένο με ισχυρότατη τοιχοποιία, δεσπόζει το Κάστρο του Φερακλού.

Αρχαία ακρόπολη αρχικά και μετέπειτα κάστρο βυζαντινό, κατακτήθηκε από το Τάγμα των Ιωαννιτών Ιπποτών το 1306. Με ενισχύσεις από τον Μεγάλο Μάγιστρο Orsini ήταν σε θέση να προστατέψει το 1474 μεγάλο μέρος του πληθυσμού.

Η πρόσβαση στην κορυφή του κάστρου γίνεται από την Δ ή Ν πλευρά με υποτυπώδες κακοτράχαλο μονοπάτι. Η Θέα κάτω από τον κατακόρυφο γκρεμό που περιβάλλει το κάστρο είναι μοναδική, τόσο στην αμμουδερή παραλία της Αγαθής, όσο και στον δίδυμο όρμο του Χαρακιού, που βρέχει τον γραφικό ομώνυμο οικισμό.

ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΑΣΚΛΗΠΕΙΟΥ

Συνεχίζοντας την ανατολική ακτογραμμή παρακάμπτουμε την Χερσόνησο της Λίνδου και, μερικά χιλιόμετρα πιο κάτω, στρίβουμε προς τα ηπειρωτικά. Σε απόσταση 3 χλμ. από τον κεντρικό παραθαλάσσιο δρόμο, φτάνουμε στον οικισμό του Ασκληπειού. Πάνω απ΄το χωριό στην κορυφή ενός λοφίσκου, σε υψόμ. 200 μ. διατηρείται η εντυπωσιακή τοιχοποιία του Κάστρου του Ακληπειού.

Πολεμίστρες, δυο δεξαμενές και μεγάλα τμήματα τοιχοποιίας πάνω σε συμπαγή βράχο. Η θέση είναι στρατηγική και η θέα εκπληκτική. Αν και το 1474 δεν ήταν σε καλή κατάσταση το κάστρο, ωστόσο, το 1479, μετά από επισκευές ήταν σε θέση να προστατέψει τους κατοίκους της γύρω περιοχής.

ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΚΑΣΤΕΛΛΟΥ ή ΚΡΗΤΗΝΙΑΣ

Αλλάζουμε τελείως προσανατολισμό, κατευθυνόμαστε Δ. Στο μέσον της ΒΔ ακτογραμμής συναντάμε το Κάστρο του Καστέλλου ή Κρητηνίας. Νωρίτερα, ωστόσο, έχουμε την τύχη να διασχίσουμε το κεντρικό ηπειρωτικό τμήμα της Ρόδου, από τα Α στα Δ. Οι εναλλαγές είναι εκπληκτικές. Μας εντυπωσιάζουν, αρχικά οι Επτά Πηγές, με το πλατανόδασος, το παραδεισένιο περιβάλλον, τα κρυστάλλινα πηγαία νερά. Ακολουθεί η υπέροχη ορεινή διαδρομή προς Προφήτη Ηλία με τον Άγιο Νικόλαο Φουντουκλή, ένα κομψοτέχνημα του 15ου αιώνα, το εμβληματικό ξενοδοχείο "Έλαφος", που λειτουργεί από το 1929 και τέλος, την περιοχή του Έμπωνα, την κατ΄εξοχήν οινοπαραγωγική περιοχή της Ρόδου.

Λίγα χιλιόμετρα ΒΔ του οικισμού της Κρητηνίας συναντάμε το ομώνυμο κάστρο. Από την απόκρημνη Δ πλευρά αγναντεύουμε, από υψόμετρο 160 μέτρων, την απεραντοσύνη του Αιγαίου και στ΄ανοιχτά την Χάλκη, την Τήλο, την Αλυμιά και άλλα μικρονήσια. Είναι μια αίσθηση μοναδική.

Από τις υπόλοιπες πλευρές του λόφου η πρόσβαση στο κάστρο είναι ηπιότερη. Σ' αυτή την μειωμένη φυσική προστασία οφείλεται η ισχυρότατη τοιχοποιία, που διατηρείται σε καλή κατάσταση.

Η ανέγερση του φρουρίου τοποθετείται στην εποχή του Orsini, κατά τα έτη 1467-1476. Στο εσωτερικό σώζονται κάποια ερειπωμένα κτίσματα, δυο καλοχτισμένες δεξαμενές κι ένας θολωτός ναΐσκος στο Α άκρο του τείχους, χωρίς σκεπή. Ο τόπος ευωδιάζει ρίγανη.

ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΜΟΝΟΛΙΘΟΥ

Το συναντάμε λίγο νοτιότερα του ομώνυμου οικισμού, χτισμένο στην κορυφή ενός εντυπωσιακού βράχινου λόφου. Από υψόμετρο 280 μέτρων η θέα είναι μοναδική, αγναντεύουμε το πέλαγος και πολλά νησιά. Η καλοφτιαγμένη τοιχοποιία σώζεται σε ύψος 10 περίπου μέτρων και είναι πολύ ισχυρότερη στην Α πλευρά του λόφου, που σε σχέση με τις άλλες είναι πιο προσιτή. Το εσωτερικό του κάστρου είναι περίπου κυκλικό, με διάμετρο 40-50 μέτρων. Το έδαφος είναι βραχώδες, κατάσπαρτο με χαμηλά αιωνόβια κυπαρίσσια.

Χτυπητή αντίθεση με τα γήινα χρώματα της τοιχοποιίας και των βράχων αποτελεί το ολόλευκο ξωκκλήσι του Αγίου Παντελεήμονα, ενώ υπάρχει κι ένα δεύτερο, παμπάλαιο εκκλησάκι, ερειπωμένο.

Χτισμένο το 1476 επί Μαγιστρείας του D' Aubusson, το Κάστρο του Μονόλιθου ήταν ένα από τα ισχυρότερα του νησιού, μαζί με της Ρόδου, του Φαλακρού και της Λίνδου και έμεινε απάτητο στις μεγάλες πολιορκίες του 1480 και το 1522.

Συμπερασματικά, η γνωριμία με τα κάστρα της Ρόδου είναι μια υπέροχη ευκαιρία να γνωρίσει ο περιηγητής, παράλληλα με το μεσαιωνικό παρελθόν και το σύγχρονο, πολυποίκιλο πρόσωπο του νησιού.

Πλήρες άρθρο για τα Κάστρα της Ρόδου είναι δημοσιευμένο στο ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ τεύχος 104 - Καλοκαίρι 2015.