Χορ Χορ Σου, Αλατζένια, Αμφιλοχία, Τσινάρ και τη Ναμίκα Χανούμ: Οι οθωμανικές βρύσες της Άνω Πόλης και η ιστορία τους.
Ο γάτος μου που παίζει να ’ναι και ο πιο ερωτιάρης της Άνω Πόλης, παρόλο που δε φορά τίποτα άλλο πέρα από τη γούνα του, αλλάζει φιλεναδίτσες σαν τα πουκάμισα. «Έχω μπλέξει από τη στιγμή που γνώρισα τη Χορ Χορ Σου. Στα Οθωμανικά θα πει το Κελαρυστό Νερό. Έτσι λεγόταν παλιά η σημερινή πλατεία Μουσχουντή. Ήξερες ότι επί Οθωμανών ολόκληρη η συνοικία Καζάζ Χατζή Μουσταφά, σημερινές παρυφές Ολυμπιάδος με Παναγία Φανερωμένη, λεγόταν και Χορ Χορ Σου προς τιμήν της δημόσιας κρήνης που προμήθευε με δροσερό τρεχούμενο νερό τους Μουσλίμ της Άνω Πόλης; Δίπλα στη βρύση Χορ Χορ Σου, βρισκόταν το νούμερο 3, το σπίτι από όπου ξεκίνησε η μεγάλη πυρκαγιά του 1917. Δεν είναι τραγικό; Αν έσβηναν τη φωτιά με τα νερά της Χορ Χορ Σου, όλα θα ήταν αλλιώς σε αυτή την πόλη. Έλα όμως που η φωτιά ήταν τόσο δυνατή, που κάηκαν ως και τα νερά τότε».
Ναμίκα Χανούμ ή Κόκκινη Βρύση
Μένω ενεός με τον λάβερμποϊ γάταρό μου και τις ιστορικές γνώσεις του. «Μου λες πως βγαίνεις με μια τύπισσα που την ονόμασαν Χορ Χορ Σου, προς τιμήν της κρήνης θρύλου;» «Περίμενε», κάνει, «θα σε εκπλήξω περισσότερο. Η Χορ Χορ Σου Κελαρυστό Νερό έχει και τέσσερις αδελφές, την Αλατζένια, την Αμφιλοχία, την Τσινάρ και τη Ναμίκα Χανούμ. Καταλαβαίνεις πως ρομαντζάρω και με τις πέντε, οι γάτοι δεν είμαστε μονογαμικοί, οι πολυαγαπημένες αδελφές δε χαλνιούνται να με μοιράζονται. Αντιλήφθηκες επίσης πως και οι πέντε τους έχουν ονόματα δανεισμένα από τις διάσημες οθωμανικές κρήνες της Άνω Πόλης; Μήπως να αφιέρωνες ένα Θεσσαλονίκη 24/7 Mixtape στο θέμα; Έμαθα ότι πρόσφατα ο δήμαρχος Αγγελούδης και η Μενδώνη υπέγραψαν προγραμματική διακήρυξη για τη συντήρηση, την ανάδειξη και την επανένταξη των οθωμανικών κρηνών…».
Η κρήνη Τσινάρ, απέναντι από το ουζερί Τσινάρι
Ρώτησα του αίλουρου να μάθω ποιος, ποια και γιατί έδωσε στις γάτες τα ονόματα που είχαν οι διάσημες κοινόχρηστες βρύσες της Θεσσαλονίκης υπό κατοχή. Όντως, στην Οθωμανική Περίοδο ήταν ιερή υποχρέωση κάθε ευκατάστατου μουσουλμάνου να ανεγείρει βρύση σε κοινόχρηστους χώρους. Η πράξη ισοδυναμούσε με ευλαβικό μνημόσυνο τιμής στις εκλιπούσες ψυχές. Κοντά σε τάφους, δίπλα σε πλατείες ή σε πολυσύχναστα μέρη, σε τζαμιά, σε μεντρεσέδες και νεκροταφεία, οι κοινόχρηστες βρύσες της Θεσσαλονίκης, που ειδικά για την Άνω Πόλη είναι ένα από τα πιο θαυμαστά μνημειακά μας αξιοθέατα, ήταν σωτήριες δεξαμενές με γούρνες-ντεπόζιτα που συνέλεγαν το νερό και το μοίραζαν στην κοινότητα. Ήταν όμως και τόποι προσευχής. «Πριν δοξάσουν τον Προφήτη οι πιστοί εξαγνίζονταν με καθαρό νερό», λέω του ερωτύλου γάτου.
Ναμίκα Χανούμ ή Κόκκινη Βρύση
Δεν χάνει ευκαιρία να μου επιδείξει τι του έμαθαν οι κοινωνικότητες (έτσι το λέμε τώρα) με τις πέντε αδελφές: «Ίσως η εντολή του Μωάμεθ να ήταν και κατά παραγγελία. Η Ναμίκα Χανούμ, το μωρό μου η Κόκκινη Βρύση, λέει ότι η εντολή μπήκε στο Κοράνι για να τους θυμίζει την εποχή που ο Αρχηγός διέσχιζε διψασμένος την έρημο με το καραβάνι της χήρας Χαντιζά, που αργότερα την παντρεύτηκε. Όσο για αυτό που με ρώτησες, οι πέντε φιλενάδες μου έχουν ονόματα από τις κρήνες της οθωμανικής Θεσσαλονίκης επειδή η κυρά τους κάνει το διδακτορικό της στην Αρχιτεκτονική του ΑΠΘ επί του θέματος. Γατόφιλη και βρυσόφιλη, δεν βρίσκεις άκρη με τις αρχιτεκτόνισσες. Από αυτήν έμαθα ρίχνοντας μια ματιά στις σημειώσεις της πως οι παλαιότερες βρύσες ήταν λίθινες. Όμως όσο πιο πλούσιος ήταν ο ευεργέτης που την έχτιζε, τόσο και η πέτρα άλλαζε με μάρμαρο, ώστε επάνω τους να λαξεύονται στίχοι από το Κοράνι ή αφιερώσεις προς τιμή του εκλιπόντος».
Κρήνη Κασσάνδρου με Αμφιλοχίας
Ξέρω την ιστορία της Ναμίκα, Ανωπολιτάνος είμαι, δεν περίμενα τον σεξομανή γάτο για να πληροφορηθώ την ιστορία της γειτονιάς μου. Η Κόκκινη Βρύση της ανηφορικής Ακροπόλεως, γωνία με Σταγείρων, χτίστηκε από τον Ιμπραήμ Μπέη. Η Ναμίκα ήταν η εγγονή που πέθανε πολύ νέα, κι έτσι ο μουφτής την παράγγειλε προς τιμή της. Στο μάρμαρο η επιγραφή λέει «Αυτή είναι η βρύση της μακαρίτισσας Ναμίκα Χανούμ, παράκληση για μια προσευχή στην ψυχή της. Έτος 1328 (1910)».
«Σε αντίθεση με της Ναμίκα που είναι βρύση χλίδα», με διακόπτει ο Καζανόβας, «η Αλατζένια, ένεκα που το Αλατζά Ιμαρέτ της Κασσάνδρου ήταν πτωχοκομείο, τις μόνες ιστορίες που έχει να μου διηγηθεί μετά τον έρωτα είναι για προσευχές πενήτων και δυστυχισμένων που παρακαλούσαν τον Μωάμεθ να πάρει τις ψυχές τους μιαν ώρα αρχύτερα. Όσο για την Τσινάρ, απέναντι από το ουζερί Τσινάρι, θεωρεί πως το όνομά της οφείλεται στον Μουράτ Β, τον πορθητή της πόλης, που την έχτισε δίπλα στο πλατάνι».
«Θολοσκεπείς και οξυκόρυφες» (το παίζω Πεντζίκης στον τυχοδιώκτη γάτο που μου πουλά πνεύμα), εκτός από τόποι λατρείας οι οθωμανικές βρύσες αποτελούσαν και τόπους αναψυχής και φλερτ. Ο Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή έκθαμβος όταν επισκέφτηκε τη Θεσσαλονίκη, παρατήρησε ότι υπήρχαν τουλάχιστον 64 αναψυκτικές βρύσες και σεχλιμπανέδες (μνημειακής κατασκευής) για τις ψυχές των μαρτυρισάντων. Καμία από όσες απέμειναν στην Άνω Πόλη δε λειτουργούν και μακάρι η συμφωνία Μενδώνη - Αγγελούδη να τις βάλει μπρος. Βέβαια, εμένα η πιο αγαπημένη μου είναι αυτή δίπλα στο Αρχείο Χαρτογραφικής Κληρονομιάς – Γενικά Αρχεία του Κράτους και Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας στη Δημητρίου Πολιορκητού».
Αμφιβάλλω αν ο Κυανοπώγωνας γάτος πρόλαβε να ακούσει τα περί Εβλιγιά Τσελεμπή και της βρύσης στο Αρχείο Χαρτογραφικής Κληρονομιάς, έτσι όπως έδωσε μια φουριόζικη και την κοπάνησε για να βρει τις σουρλουλούδες. Ο τύπος, παρόλο που ξέρω πως η φυλή του απεχθάνεται το νερό, προφανέστατα κατηφόρισε για να βρει τα πέντε χανουμάκια μην υπολογίζοντας την αρχή που θέλει τις γάτες να προτιμούν το στεγνό καθάρισμα. Έρωτας είναι η αιτία και τρέχα γύρευε πόσα μικρά θα μας κουβαλήσει με τέτοια ανταμώματα…
20°
