Οι συζητήσεις για τα αρχαία στο μετρό της Θεσσαλονίκης μού θύμισαν μια βόλτα που είχα κάνει το καλοκαίρι στη Βουδαπέστη, στα ρωμαϊκά της ερείπια μάλιστα, που κι εκεί τριγυρίζουν ένα σταθμό του μετρό και μπορεί να τα δει κανείς σαν ανοιχτό μουσείο. Είναι στο βορινό κομμάτι της πόλης, σε λαϊκές γειτονιές, και την ημέρα που εγώ τουλάχιστον είχα πάει να τα δω, δεν υπήρχε κανένας άλλος τουρίστας. Κόσμος πήγαινε κι ερχόταν, βιαστικοί εργαζόμενοι, στέκονταν πολλοί στην ουρά να πάρουν λάνγκος, τηγανίτες με πατάτα, να φάνε πρόχειρα, και τα ρωμαϊκά ερείπια, θέρμες, βίλες, ίσως και ιερά, προτομές και επιτύμβιες στήλες, ήταν παρατημένες στα γκράφιτι και στις κουτσουλιές. Τα λυπήθηκα τόσο που έπιασα να τα φωτογραφίζω ένα-ένα, ύστερα ξέχασα τις φωτογραφίες μέσα στο σωρό που είχα βγάλει. Σίγουρα παρουσίαζα περίεργο θέαμα, να τριγυρίζω ολομόναχη στις θέρμες που βούιζαν άδειες δίπλα στους διαδρόμους της υπόγειας διάβασης και στα ψηλά χορτάρια που πνίγουν τις κολώνες, αλλά οι Ούγγροι δεν δίνουν σημασία στους εκκεντρικούς περιηγητές.
Τα ερείπια του αρχαίου Άκουινκουμ δεν είναι στο κέντρο της πόλης και θα ήταν εύκολο να τα αφήσουν έτσι ανοιχτά γύρω από το σταθμό του μετρό. Ούτε ήταν και καμιά σπουδαία πόλη στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Οχυρό λεγεωνάριων στην αρχή, όπως και το Λονδίνιουμ, χτίστηκε σταδιακά από τον 2ο αιώνα και εγκαταλείφθηκε τον 5ο στα χέρια των Μαγυάρων. Ωστόσο, οι Ρωμαίοι έχτιζαν −είναι νομίζω το χαρακτηριστικό τους− κι αν έχει κάποιος κέφι να αναζητά ερείπια, μπορεί να βρει παντού στην Ευρώπη. Σε πολλές πόλεις είναι περιφρονημένα, ελάχιστοι επισκέπτονται τις αρένες της Λουτεκίας στο Παρίσι π.χ., ακόμα και την πόλη Τρεβήρα, σημερινό Τρίερ, που ήταν και πρωτεύουσα της δυτικής αυτοκρατορίας όταν είχε χωριστεί, έδρα του Κωνσταντίνου. Για ρωμαϊκά οι τουρίστες πάνε στη Ρώμη, τέλος. Ακόμα και η Πομπηία μπερδεύει λίγο, μήπως δεν είναι απολύτως ρωμαϊκή; Πράγματι, είναι και λίγο ετρουσκική, και λίγο ελληνική. Αλλά ήταν πάντα μπερδεμένη η ιστορία στην Ευρώπη, ούτως ή άλλως.
Κι όμως έχει ενδιαφέρον να συνειδητοποιεί κανείς πόσο κοινό είναι το παρελθόν της Ευρώπης, πόσο ίδια ερείπια, αντικείμενα, έργα τέχνης, μπορείς να βρεις παντού. Μαρμάρινες αναθηματικές στήλες, ανάγλυφα ίδιας τεχνοτροπίας, κολώνες ναών ή εξοχικών κατοικιών, αμφιθέατρα, υδραγωγεία, δεξαμενές, επιγραφές. Δεν ξέρω αν έχει καταγραφεί ο χάρτης των ευρωπαϊκών ρωμαϊκών ερειπίων − ας πούμε ότι φτιάχνω τον δικό μου σε κάθε ευκαιρία. Να μαθαίνεις το μακρινό παρελθόν κάθε πόλης σού δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι την καταλαβαίνεις σε βάθος, δεν θα τη χάσεις όταν φύγεις, θα έχεις εικόνα πληρέστερη.
Τη λόξα με τους Ρωμαίους την απέκτησα την εποχή που προσπαθούσα να διδάξω ιστορία το γιο μου για τις εισαγωγικές με το σύστημα Αρσένη. Ήταν τότε που έδινες όλα τα μαθήματα, αν θυμάστε, κι ο υποψήφιός μου για την Αρχιτεκτονική (πέρασε Αθήνα) είχε ένα είδος εσωτερικής και σταθερής άρνησης για τα θεωρητικά μαθήματα. Διάβαζα λοιπόν ξανά την ευρωπαϊκή ιστορία για να βρω κάποιο συναρπαστικό τρόπο, κάποια tips τέλος πάντων, να του την αγκιστρώσω στη μνήμη, κι είχα βρει ένα εσωτερικό νήμα, τη νοσταλγία για τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία: Ας πούμε, η Αγία Ρωμαϊκή αυτοκρατορία του γερμανικού έθνους, οι διάφοροι ηγεμόνες Γάλλων, Ισπανών, Γερμανών, ή ο Ναπολέων, ακόμα κι ο Μουσολίνι με τις ρωμαϊκές του fasces −εξ ου και φασισμός−, ήθελαν να ξαναγίνουν αυτοκράτορες ενώνοντας την Ευρώπη στη δική τους εξουσία. Πίστευα ότι αυτή η οπτική θα βοηθούσε το μπερδεμένο κουβάρι που ήταν το μάθημα εκείνο για τις εισαγωγικές. Δεν ξέρω αν βοήθησε το γιο μου τότε, εμένα πάντως με βοηθά έκτοτε να καταλαβαίνω πολλά πράγματα που ακόμα μας συμβαίνουν, ακόμα κι αυτή τη μεγάλη αλλαγή, την Ευρώπη που θέλει να ενωθεί χωρίς αυτοκράτορες πια και πολέμους, αλλά με τη βούληση των πολιτών της.
Πολύ πιο πλούσια τα ευρήματα της Θεσσαλονίκης, απλώνονται σε πολύ μεγαλύτερο βάθος χρόνου, βρίσκονται στο κέντρο της πόλης − δύσκολη η ανάδειξη και η συντήρηση και η διατήρηση, και το μετρό, και όλα. Ονειρεύομαι τη μέρα που θα γίνουν επισκέψιμα, είτε επι τόπου είτε παραδίπλα, και θα μπουν στην αδιάλειπτη, την ασύλληπτη συνέχεια αυτής της πόλης που ακόμα την εξερευνούμε, τη συνέχεια και την πόλη. Μάλλον θα περνάμε δίπλα τους πολύ βιαστικοί, αλλά τι πολυτέλεια η σκέψη ότι κάποτε θα βρούμε το χρόνο να σταθούμε να κοιτάξουμε και να τα καταλάβουμε όλα.
