Η Μόνα Λίζα και το διατροφικό ζήτημα του πλανήτη

Tην Κυριακή (28/1), η Μόνα Λίζα δέχθηκε ακόμη μια επίθεση, αυτή τη φορά με σούπα, για χάρη του περιβαλλοντικού ζητήματος. Οι «ασεβείς» πράσινες ακτιβίστριες μίλησαν για «υγιεινή και βιώσιμη διατροφή» και έθεσαν το ερώτημα εάν η τέχνη είναι πιο σημαντική από αυτό το αίτημα. Πολλοί δυσκολεύτηκαν να κάνουν τη σύνδεση και περιορίστηκαν στη διατύπωση την άποψής τους περί τέχνης, πήραν θέση για το εάν δικαιολογούνται ή όχι -και υπό ποιους «όρους»- επιθέσεις στα έργα πολιτιστικής κληρονομιάς, κάποιοι δεν δίστασαν να προχωρήσουν και σε αξιολογικές κρίσεις για το αριστούργημα του Ντα Βίντσι. Τι σχέση μπορεί να έχει, όμως, η Μόνα Λίζα με τη διατροφή, την Κλιματική Αλλαγή και τους αγρότες που έχουν βγει στους δρόμους της Ελλάδας, της Γαλλίας, της Γερμανίας και άλλων ευρωπαϊκών χωρών;

Γιατί οι ακτιβιστές «αγαπούν» τη Μόνα Λίζα

Πρώτα από όλα, οι φιλότεχνοι μπορούν να είναι ήσυχοι ότι η Μόνα Λίζα, παρά την κολοκυθόσουπα, δεν υπέστη ζημιά, χάρη στο αλεξίσφαιρο προστατευτικό γυαλί που έχει τοποθετήσει από τη δεκαετία του ’50 το Λούβρο. Άλλωστε αυτός ο μικροσκοπικός (77εκ. χ 53 εκ.) πίνακας έχει δεχθεί πλήθος επιθέσεων. Για την ακρίβεια ο μύθος του έχει (εν μέρει) πλαστεί από το αποκαλούμενο αινιγματικό χαμόγελο της Τζιοκόντα και σε σημαντικό ποσοστό από την κλοπή του 1911. Έκτοτε, υμνήθηκε ως ένας από τους πιο πολύτιμους πίνακες στον κόσμο.

Χαρακτηρίζεται ως το πιο επισκέψιμο, το πιο πολυσυζητημένο και το πιο παρωδημένο έργο τέχνης στον κόσμο, ενώ κατέχει το Παγκόσμιο Ρεκόρ Γκίνες για την υψηλότερη αποτίμηση ασφάλισης ζωγραφικού πίνακα, με 1 δισ. ευρώ από το 2023. Αν, δε, ανατρέξει κανείς στα έργα τέχνης που αναφέρονται στον πίνακα θα μπορούσε με ασφάλεια να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι αποτελεί το σήμα κατατεθέν της ποπ κουλτούρας. Εν ολίγοις αποτελεί το πιο αναγνωρίσιμο έργο τέχνης στον κόσμο· εξ ου και η προτίμηση των ακτιβιστών. Το 2022 του πέταξαν τούρτα, προκειμένου η ανθρωπότητα να σκεφθεί το μέλλον του πλανήτη, χθες κολοκυθόσουπα για να εξεταστεί το διατροφικό ζήτημα.

Κατά γενική ομολογία, είναι ένα ριψοκίνδυνο εγχείρημα αυτό που αναλαμβάνουν οι ακτιβιστές που επιτίθενται σε ένα τόσο διάσημο έργο τέχνης: από τη μία μπορεί ο στόχος να χαθεί μέσα στο σοκ της επίθεσης καθ’ αυτής, από την άλλη όμως μπορεί να φέρει ορατότητα στον σκοπό.

Η Μόνα Λίζα και το διατροφικό ζήτημα του πλανήτη

Ο αναγεννησιακός πίνακας του Ντα Βίντσι απεικονίζει -κατά την προσφιλέστερη ανάλυση- την Λίζα ντελ Τζιοκόντο, μια Ιταλίδα αριστοκράτισσα. Οι ακτιβίστριες που της επιτέθηκαν είναι μέλη της οργάνωσης Riposte Alimentaire (Διατροφική Αντεπίθεση), που δήλωσε ότι η συγκεκριμένη διαμαρτυρία αποτελεί μέρος της προσπάθειας για την ενσωμάτωση της διατροφής στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης. Ειδικότερα, ζητούν να δίνεται στους πολίτες μια μηνιαία κάρτα αξίας 150 ευρώ που θα χρησιμοποιείται για φαγητό, καθώς το τρέχον μοντέλο για τα τρόφιμα «στιγματίζει τους πιο επισφαλείς και δεν σέβεται το θεμελιώδες δικαίωμα στο φαγητό». Ωστόσο, δεν είναι μόνο η ακρίβεια που πλήττει όλους όσοι δεν είναι «αριστοκράτες», που μπαίνει στο στόχαστρο των ακτιβιστών για την υγιεινή και βιώσιμη διατροφή.

Οργανώσεις όπως η Riposte Alimentaire ανήκουν στο περιβαλλοντικό κίνημα, για το οποίο το μοντέλο διατροφής σχετίζεται με το μέλλον του πλανήτη. Συγκεκριμένα, το πλαίσιο της συζήτησης είναι η επίδραση που έχει στο Κλίμα το σύστημα τροφίμων -τι τρώμε, πώς το παράγουμε, πώς το διανέμουμε, πώς το απορρίπτουμε (και μερικές φορές το σπαταλάμε)- με έμφαση στην Κτηνοτροφία, αλλά όχι μόνο. Εκτιμάται ότι το σύστημα διατροφής μας ευθύνεται περίπου για το ένα τρίτο των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου -και αυτό είναι ένα ζήτημα που μέχρι πρόσφατα έλλειπε από το παζλ της αντιμετώπισης της Κλιματικής Αλλαγής.

Το σύστημα τροφίμων και οι επιπτώσεις στο Κλίμα

Εδώ και τρεις δεκαετίες, οι τελικές συμφωνίες που προκύπτουν από τις ετήσιες Συνόδους Κορυφής του ΟΗΕ για το Kλίμα (COP) έχουν αφήσει εκτός τον αντίκτυπο που έχει το σύστημα τροφίμων στο Κλίμα. Αυτό άλλαξε τον περασμένο Δεκέμβριο στο Ντουμπάι. Η Σύνοδος ξεκίνησε με μια δήλωση για τη βιώσιμη γεωργία που υπογράφηκε από περισσότερες από 130 χώρες. Για πρώτη φορά, μια ολόκληρη ημέρα ήταν αφιερωμένη στα τρόφιμα και τη γεωργία, και καταρτίστηκε ένας οδικός χάρτης από τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ (FAO), παρόμοιος με εκείνον που αφορούσε το ζήτημα της ενέργειας το 2021.

Το πιο εντυπωσιακό ήταν ότι το τελικό κείμενο συμπερασμάτων αναγνώριζε τη βιώσιμη γεωργία ως μέρος της κατάλληλης ανταπόκρισης για την Κλιματική Αλλαγή. Ο οδικός χάρτης του FAO δίνει έμφαση στη μείωση των εκπομπών μεθανίου από την κτηνοτροφία κατά 25% και στη μείωση κατά το ήμισυ των εκπομπών που οφείλονται στην απόρριψη τροφίμων, έως το 2030, ενώ συνιστά την ανάπτυξη μιας ποικιλίας καλλιεργειών με μεγαλύτερη βιοποικιλότητα από ό,τι υπάρχει σήμερα.

Κι αυτά παρά το ισχυρό lobbying που έγινε από τη βιομηχανία κρέατος και γαλακτοκομικών στη διάρκεια της COP 28. Στον αντίποδα, στη Σύνοδο συμμετείχαν με περίπτερα εταιρίες που δραστηριοποιούνται στα τρόφιμα φυτικής προέλευσης, διαφημίζοντας την αλλαγή του μοντέλου διατροφής (να μην βασίζεται στην κατανάλωση κρέατος), ενώ παραβρέθηκαν οργανώσεις που είχαν ως στόχο να διασφαλίσουν ότι οι εκπρόσωποι στην COP 28 θα τρώνε εντός του ημερήσιου προϋπολογισμού τροφίμων σύμφωνα με τον στόχο της Συμφωνίας του Παρισιού για τον περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη στους 1,5°C.

Πιο αποφασιστικά βήματα αναμένονται στο COP 30 στη Βραζιλία το 2025, ωστόσο μέχρι τότε οι κυβερνήσεις θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους τον οδικό χάρτη του FAO στις «πράσινες» πολιτικές τους για την αντιμετώπιση της Κλιματικής Αλλαγής.

Οι αγρότες και η «πράσινη» ατζέντα της ΕΕ

Το πρόβλημα είναι ότι πολιτικές για τη μείωση των εκπομπών μεθανίου από την κτηνοτροφία, ή ο περιορισμός στην κατανάλωση νερού στη γεωργία, ή οι περικοπές επιδοτήσεων στο αγροτικό ντίζελ που απορρέουν από την Ευρωπαϊκή Συμφωνία για την πράσινη μετάβαση, δεν είναι δημοφιλείς. Αγρότες και κτηνοτρόφοι έχουν βγει στους δρόμους στην Ελλάδα, τη Γερμανία, τη Γαλλία, την Ισπανία, την Ιταλία, την Πολωνία, τη Ρουμανία, την Λιθουανία, επιχειρώντας να διασφαλίσουν ευνοϊκότερες ρυθμίσεις παίζοντας το «χαρτί» των Ευρωεκλογών του Ιουνίου.

Στην Ελλάδα, οι αγρότες του Θεσσαλικού Κάμπου, που έχουν καταστραφεί από τις πλημμύρες που προκάλεσε η κακοκαιρία Daniel ζητούν αποζημιώσεις, λύσεις για το υψηλό κόστος παραγωγής και τις χαμηλές τιμές των αγροτικών προϊόντων (στο χωράφι) και τροποποιήσεις στη νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική. Αν και υπάρχουν επιμέρους διαφοροποιήσεις στα αιτήματα των αγροτών της Ευρώπης η γενική εικόνα δεν αλλάζει: στρέφονται κυρίως κατά της πράσινης ατζέντας της ΕΕ, καταγγέλλοντας ότι τους πλήττει δυσανάλογα -ειδικά μετά από την ενεργειακή κρίση και την πανδημία, που τους εξουθένωσαν οικονομικά.

Και στο βάθος... ευρωεκλογές

Οι αγρότες πιέζουν τις κυβερνήσεις για αλλαγή σχεδιασμού, κάτι που δεν αποκλείεται να αποτυπωθεί το επόμενο διάστημα, μετά την ανάδειξη των νέων εκπροσώπων στην Ευρωβουλή. Πολιτικοί αναλυτές σημειώνουν ότι σημαντικό ρόλο σε αυτές τις πιέσεις παίζει η ακροδεξιά -σε κάποιες χώρες, (πχ Γαλλία και Γερμανία) περισσότερο από άλλες- δεδομένου ότι σπεύδει να εκμεταλλευτεί τη δυσαρέσκεια, ρίχνοντας «λάδι στη φωτιά» με επιχειρήματα τύπου: οι ελίτ που δεν ενδιαφέρονται για την αγροτιά και τα ουκρανικά αγροτικά προϊόντα που δημιουργούν συνθήκες αθέμιτου ανταγωνισμού καθώς εισάγονται χωρίς δασμούς…

Υπό αυτό το κλίμα, η πρόκληση για τους κεντροδεξιούς σχηματισμούς είναι μεγάλη, καθώς προσπαθούν να διατηρήσουν την ψήφο των αγροτών που παραδοσιακά εκπροσωπούν, έναντι μιας ακροδεξιάς που σχεδόν σε ολόκληρη την Ευρώπη ενισχύεται.

Κι έτσι, αν οι ακτιβίστριες στο Λούβρο ευθυγραμμίζονται με το αξίωμα ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα και θέλουν να θέτουν διλήμματα, (προ)καλώντας την ανθρωπότητα να πάρει θέση για το αν η τέχνη είναι σημαντικότερη από το διατροφικό ζήτημα και το μέλλον του πλανήτη, ίσως η καταλληλότερη απάντηση να έχει δοθεί από τον Νίτσε: «Έχουμε την τέχνη για να μην χαθούμε από την αλήθεια».