Αφιέρωμα ΕΚΕ και Περιβάλλον 2023: Το εκτεταμένο και σύνθετο πρόβλημα της ρύπανσης της θάλασσας σήμερα σε νούμερα
Το καλοκαίρι ξεκινά και, μαζί με τις όμορφες εικόνες των γαλάζιων νερών και της χρυσαφένιας άμμου, φοβάμαι πως θα δούμε ξανά και φέτος σκουπίδια στις ακτές μας.
Παρότι οι πιο ακραίες όψεις της παράκτιας ρύπανσης είναι ταυτισμένες στη σκέψη μας με μέρη μακρινά –όπως η Ασία–, η περιβαλλοντική υποβάθμιση συμβαίνει και στα μέρη που κολυμπάμε ή ακριβώς δίπλα τους, ακόμα κι αν αγνοούμε την έκτασή της. Ας δούμε ενδεικτικά δύο μόνο στοιχεία από τη δράση του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αθανάσιος Κ. Λασκαρίδης, το οποίο τα τελευταία χρόνια πραγματοποιεί καθημερινά παράκτιους καθαρισμούς μεγάλης κλίμακας με όχημα τον «Τυφώνα», το επιχειρησιακό του πλοίο. Το καλοκαίρι του 2021 ο «Τυφώνας» έμεινε για μήνες στη Λήμνο, όπου σε 121 μέρες δράσης απομάκρυνε 57.800 τόνους απορριμμάτων. Επίσης, πριν από μόλις δύο μήνες, στην παραλία Ανάλουκα στη Σητεία –μία από τις πιο επιβαρυμένες της χώρας, κυρίως λόγω των θαλάσσιων ρευμάτων– σε 9 μέρες δράσης απομάκρυνε 9.561 κιλά απορριμμάτων. Ναι, από μία ακτή. Εντυπωσιακά από μόνα τους, τα στοιχεία αυτά αποκτούν μεγαλύτερο ενδιαφέρον αν αναλογιστούμε ότι οι καθαρισμοί με τον «Τυφώνα» πραγματοποιούνται μόνο σε ακτές απρόσιτες από την ξηρά, όχι πολυσύχναστες παραλίες με ξαπλώστρες και καντίνες. Και τα απορρίμματα που βλέπουμε δεν είναι το μοναδικό πρόβλημα. Περίπου το 50% της θαλάσσιας ρύπανσης βρίσκεται αθέατο κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, και πιθανότατα δεν θα καθαριστεί ποτέ.
Το μεγαλύτερο μέρος των θαλάσσιων απορριμμάτων σε όλον τον κόσμο, στις ακτές αλλά και στους βυθούς, είναι πλαστικά. Κάθε χρόνο διαρρέουν στους ωκεανούς 14 εκατομμύρια τόνοι πλαστικών. Υπολογίζεται ότι μόνο στις ελληνικές θάλασσες καταλήγουν ετησίως 11.500 τόνοι πλαστικών.
Κάποια από τα αντικείμενα που βρίσκουμε στην ακτή έχουν σχέση με την ανθρώπινη δραστηριότητα στην παράκτια ζώνη. Με όσα, δηλαδή, κάνουμε στην παραλία ή κοντά σε αυτήν. Σε αυτά περιλαμβάνονται πλαστικά μπουκάλια νερού και αναψυκτικών, σακούλες, αποτσίγαρα, ποτήρια του καφέ, καλαμάκια, συσκευασίες αντηλιακών και μωρομάντιλα. Δίπλα σε αυτά υπάρχουν μπαλόνια, κονφετί, ξυλάκια από παγωτά, απορρυπαντικά και μπατονέτες. Ναι, σε κάποιες από τις ωραιότερες ελληνικές παραλίες, όπως εκείνες της Κρήτης, της Σαντορίνης και της Ρόδου, βρίσκουμε μπατονέτες που φτάνουν ως εκεί μέσα από το αποχετευτικό σύστημα – μία από τις διαδρομές που τροφοδοτούν με σκουπίδια τις ακτές μας. Ένα σημαντικό μέρος της ρύπανσης συνδέεται, επίσης, με την αλιευτική δραστηριότητα: σκοινιά και σπάγκοι, δίχτυα, πετονιές, φωσφορίζοντα στικ και φελιζόλ, μαρτυρούν με ασφάλεια την προέλευσή τους.
Όσο για τους βυθούς, εκεί μπορεί κανείς να βρει λάστιχα αυτοκινήτων, ψυγεία, καρέκλες, κλουβιά, μοτοσυκλέτες, μανταλάκια, σημαίες, μπαταρίες, κονσέρβες και μπουκάλια, ανάμεσα σε άλλα.
Η ρύπανση της θάλασσας από πλαστικό ασκεί πίεση στα θαλάσσια οικοσυστήματα. Τα πλαστικά γίνονται «παγίδες» για τη θαλάσσια ζωή, πνίγοντας και παγιδεύοντας διάφορα είδη ή οδηγώντας τα στον θάνατο με την κατάποση. Χαρακτηριστικό είναι αυτό που συμβαίνει με τις θαλάσσιες χελώνες που μπερδεύουν τις πλαστικές σακούλες στο νερό με μέδουσες, τις τρώνε και έπειτα πεθαίνουν. Το ίδιο συμβαίνει και με τα θαλασσοπούλια που πεθαίνουν από ασιτία επειδή γεμίζει το στομάχι τους με πλαστικό, νομίζοντας πως έφαγαν κάτι σωστό και χρήσιμο. Επίσης, πολλά θαλάσσια είδη τραυματίζονται από τα πλαστικά και δεν μπορούν να μετακινηθούν με αποτέλεσμα να γίνονται εύκολα θύματα για άλλα είδη.
Πολλοί μικροοργανισμοί τρώνε μικροπλαστικά και προσλαμβάνουν τα χημικά που περιέχουν. Όταν οι μικροί οργανισμοί που έχουν καταναλώσει μικροπλαστικά τρώγονται από μεγαλύτερα θαλάσσια είδη, οι τοξικές ουσίες γίνονται μέρος και των δικών τους ιστών. Έτσι τα μικροπλαστικά μπαίνουν στην τροφική αλυσίδα και γίνονται μέρος της τροφής που καταναλώνει ο άνθρωπος.
Μικροπλαστικά έχουν εντοπιστεί σε νερό, μπίρα και αλάτι, και έχουν βρεθεί σε δείγματα που συλλέχθηκαν σε όλους ανεξαιρέτως τους ωκεανούς του πλανήτη, ακόμα και στον Αρκτικό Ωκεανό. Πολλά χημικά που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή πλαστικού είναι γνωστό ότι προξενούν καρκίνο και επηρεάζουν το ενδοκρινολογικό σύστημα, προξενώντας αναπτυξιακές, αναπαραγωγικές, νευρολογικές και ανοσοποιητικές διαταραχές στον άνθρωπο και στα ζώα. Πρόσφατα, πλαστικά μικροσωματίδια προερχόμενα από PET–το υλικό που χρησιμοποιείται για την παραγωγή μπουκαλιών ποτών και συσκευασιών τροφίμων– εντοπίστηκαν στο αίμα τού 77% των ανθρώπων που συμμετείχαν σε μια πρωτοπόρα επιστημονική μελέτη.
Εκτός από την υγεία, η θαλάσσια ρύπανση επηρεάζει σημαντικά και την οικονομία. Ο τουρισμός σε περιοχές με αυξημένη ρύπανση δοκιμάζεται από μειωμένα έσοδα και κακή φήμη. Η ναυτιλία βαρύνεται με το κόστος της απομάκρυνσης απορριμμάτων από προπέλες και μηχανές πλοίων, όπως και το κόστος του καθαρισμού λιμένων. Τέλος, οι αλιείς βλέπουν τα ιχυαποθέματα να μειώνονται, την υγεία της θάλασσας να χειροτερεύει και τα εργαλεία της δουλειάς τους, όπως δίχτυα και μηχανές, να επηρεάζονται.
Από τις πρώτες έρευνες για τη θαλάσσια ρύπανση στα τέλη της δεκαετίας του ’60 –όταν παρατηρήθηκε για πρώτη φορά η κατάποση πλαστικών από θαλασσοπούλια– μέχρι σήμερα, η συμπεριφορά μας σε σχέση με το περιβάλλον έχει αλλάξει αισθητά. Σήμερα, οι εθνικές νομοθεσίες πολλών κρατών, όπως και διεθνείς συνθήκες, απαγορεύουν την απόρριψη επικίνδυνων υλικών στη θάλασσα, όμως η τήρηση των σχετικών κανονισμών παραμένει πρόβλημα. Την ίδια στιγμή, η θαλάσσια ρύπανση προχωρά με ταχύτατους ρυθμούς, ακολουθώντας την υπερβολική χρήση και την κακή απόρριψη των πλαστικών.
Ένα πρόβλημα τόσο εκτεταμένο και σύνθετο δεν μπορεί να λυθεί μόνο από έναν φορέα, ούτε μόνο με μία δράση. Χρειάζεται συντονισμένη προσπάθεια. Οι καθαρισμοί ακτών απαλλάσσουν τη θάλασσα από επιβάρυνση και ευαισθητοποιούν το κοινό, αλλά δεν αρκούν. Χρειάζεται νομοθετικός σχεδιασμός και μέριμνα για την εφαρμογή του, όπως δείχνει το παράδειγμα της νομοθεσίας για τα πλαστικά μιας χρήσης στη χώρα μας. Χρειάζεται να τηρηθούν οι διεθνείς δεσμεύσεις για τον περιορισμό της θαλάσσιας ρύπανσης. Χρειάζεται να βελτιωθούν οι υποδομές για τη διαχείριση απορριμμάτων και να μπει τέλος στις παράνομες και στις ανοιχτές χωματερές. Χρειάζεται να προωθηθούν οι επιλογές που μειώνουν τα απορρίμματα στην πηγή, όπως η ανακύκλωση και η μείωση της κατανάλωσης ειδών μιας χρήσης που γεννούν απορρίμματα σε γιγάντια κλίμακα. Τέλος, χρειάζεται να μπει στο τραπέζι και η ευθύνη του παραγωγού, καθώς συχνά «κουνάμε το δάχτυλο» μόνον στον πολίτη-καταναλωτή.
Η θάλασσα αποτελεί το 70% της επιφάνειας του πλανήτη. Για χρόνια πιστεύαμε πως όσο κι αν την επιβαρύναμε δεν θα μας πρόδιδε ποτέ. Στις μέρες μας αυτή η βεβαιότητα δεν υπάρχει πλέον.
17°
