Απώλεια βιοποικιλότητας: Ο επόμενος μεγάλος κίνδυνος

Βιοποικιλότητα ονομάζεται η ποικιλία των οικοσυστημάτων, των ειδών και των γονιδίων που υπάρχουν στον κόσμο ή σε έναν συγκεκριμένο οικότοπο. Όταν ένα κείμενο ξεκινάει με την παράθεση ορισμού συνήθως διασαφηνίζει και αναλύει κάτι νέο, ωστόσο στην εν λόγω περίπτωση υπάρχει εκατομμύρια χρόνια. Το νέο εδώ είναι οι ενέργειες που ορίζονται σε παγκόσμιο επίπεδο για τη διασφάλισή της.

Σήμερα, η βιοποικιλότητα μειώνεται ταχύτερα από ότι σε κάθε άλλη εποχή στην ανθρώπινη ιστορία. Σε συνδυασμό με την ολοένα αυξανόμενη απειλή της κλιματικής αλλαγής και την εμφάνιση φυσικών καταστροφών, δημιουργείται ένα επικίνδυνο μείγμα προκλήσεων για την παγκόσμια κοινότητα που εκτός από τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις οι οποίες είναι εμφανείς –αν και όχι τόσο υπολογίσιμες από μερικούς–, έχει σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις. Οι φυσικές καταστροφές που προκαλούνται από την υποβάθμιση των οικοσυστημάτων και την κλιματική αλλαγή κοστίζουν ήδη περισσότερα από $300 δισ. ετησίως ενώ περισσότερο από το 50% του παγκόσμιου ΑΕΠ εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη φύση. Παράλληλα, η κατάρρευση βασικών υπηρεσιών οικοσυστημάτων, όπως η επικονίαση και η παροχή τροφίμων και ξυλείας, μπορεί να οδηγήσει σε μείωση του παγκόσμιου ΑΕΠ κατά $2,7 τρισ. ετησίως έως το 2030 και παράλληλα αρκετές χώρες στη χρεοκοπία (!)

Αντίθετα, η αποτροπή της κατάρρευσης οικοσυστημάτων και η ανάσχεση της απώλειας βιοποικιλότητας διασφαλίζει ένα βιώσιμο μέλλον για όλους μας. Γίνεται αντιληπτό μόνο και μόνο αν σκεφτούμε ότι η αξία των υπηρεσιών που προσφέρονται από τη φύση ανέρχεται παγκόσμια σε τουλάχιστον $125 τρισ. ετησίως, ενώ η μετάβαση σε επιχειρηματικά μοντέλα που βάζουν σε προτεραιότητα τη φύση μπορεί να δημιουργήσει ευκαιρίες αξίας $10 τρισ. και 395 εκατομμύρια θέσεις εργασίας έως το 2030. Ακόμη αναφορικά με τον πλανήτη μας, η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και η μετάβαση σε κλιματική ουδετερότητα το 2050 θα επιτευχθεί μόνο αν σταματήσει η απώλεια της βιοποικιλότητας.

Ανάγκη συνολικής δράσης από κράτη και επιχειρήσεις παγκοσμίως για διατήρηση της βιοποικιλότητας

Το Παγκόσμιο Πλαίσιο για τη βιοποικιλότητα μετά το 2020 που υιοθετήθηκε από 188 χώρες στη 15η σύνοδο της Διάσκεψης των Μερών (COP15) τής Σύμβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα, θέτει συγκεκριμένους δεσμευτικούς στόχους για τις κυβερνήσεις, τις τοπικές αρχές και τις κοινωνίες, ώστε να αναλάβουν δράση για την ανάσχεση και την αντιστροφή της απώλειας βιοποικιλότητας έως το 2030. Η επιδίωξη αυτή είναι αντίστοιχη με τον στόχο του 1,5°C για το κλίμα, και αναμένεται να επιφέρει ανατροπές σε ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων σε όλους τους τομείς της οικονομίας και της κοινωνίας.

Με βάση το νέο πλαίσιο, οι μεγάλες επιχειρήσεις και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα παγκοσμίως θα πρέπει να παρακολουθούν τακτικά, να αξιολογούν και να γνωστοποιούν με διαφάνεια τους κινδύνους, τις εξαρτήσεις και τις επιπτώσεις τους στη φύση και στη βιοποικιλότητα (στόχος 15). Παράλληλα, οι επιδοτήσεις δραστηριοτήτων που είναι επιβλαβείς για τη βιοποικιλότητα θα μειώνονται κατά τουλάχιστον $500 δισ. ετησίως (στόχος 18), ενώ προβλέπεται η κινητοποίηση τουλάχιστον $200 δισ. ετησίως προς τις αναπτυσσόμενες χώρες (στόχος 19).

Το πλαίσιο, επίσης, προβλέπει την υποχρέωση δημοσιοποίησης πληροφοριών σχετικά με τους κινδύνους και τις επιπτώσεις της επιχειρηματικής δραστηριότητας στη φύση. Ήδη, το πλαίσιο Task Force on Nature-related Financial Disclosures (TNFD), το δίκτυο Science Based Targets Network (SBTN), η πρωτοβουλία Accountability Framework initiative (AFI) και η σύμπραξη Partnership for Biodiversity Accounting Financials (PBAF), είναι κάποια εργαλεία που μπορούν να αξιοποιηθούν από επιχειρήσεις και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα ώστε να αξιολογούν, να διαχειρίζονται και να δημοσιοποιούν εκθέσεις για τους κινδύνους και τις ευκαιρίες που σχετίζονται με την προστασία της φύσης.

Τι θέτει η ΕΕ για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας 

Σύμφωνα με την πρόταση νόμου της ΕΕ για την αποκατάσταση της φύσης, σε κάθε κράτος μέλος θα ισχύουν νομικά δεσμευτικοί στόχοι που συμπληρώνουν την ισχύουσα νομοθεσία – αναμένεται να γίνουν υποχρεωτικοί μέσα στο 2023. Στόχος είναι τα μέτρα αποκατάστασης της φύσης να καλύψουν τουλάχιστον το 20% των χερσαίων και θαλάσσιων περιοχών της ΕΕ έως το 2030 και, τελικά, να επεκταθούν σε όλα τα οικοσυστήματα που χρήζουν αποκατάστασης έως το 2050 – μεγαλεπήβολο; Για παράδειγμα, ένας από τους στόχους είναι η άρση των ποτάμιων φραγμών έτσι ώστε τουλάχιστον 25.000 χλμ. ποταμών να μετατραπούν σε ποταμούς ελεύθερης ροής. Και επειδή ως γνωστόν «money makes the world go round» –πιθανότατα και go green, προκειμένου να υλοποιηθούν οι στόχοι–, τα κράτη μέλη θα λάβουν σημαντική χρηματοδότηση από την ΕΕ. Συγκεκριμένα, κατά το τρέχον πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο, περίπου €100 δισ. Αναμένεται να διατεθούν για δαπάνες για τη βιοποικιλότητα, συμπεριλαμβανομένης της αποκατάστασης.

Τι συμβαίνει στην Ελλάδα σχετικά με τη βιοποικιλότητα

Το πλαίσιο προστασίας και αποκατάστασης της φύσης παραμένει ασαφές στην Ελλάδα. Στη χώρας μας η Εθνική Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα καταρτίστηκε το 2014 μαζί με το 5ετές σχέδιο δράσης και χρήζει επικαιροποίησης με βάση τα νέα δεδομένα, αλλά και την ανάγκη κάλυψης εκκρεμοτήτων – όπως ο προσδιορισμός των ειδικών ανά τόπο στόχων και μέτρων διατήρησης στις περιοχές Natura 2000 (περιοχές για επιλεγμένα είδη χλωρίδας και πανίδας ή τύπους οικοτόπων). Είναι σημαντικό οι επιτρεπόμενες χρήσεις γης να εναρμονίζονται με τις σύγχρονες ευρωπαϊκές αλλά και διεθνείς πρακτικές προστασίας, διατήρησης και βιώσιμης ανάπτυξης. Τέλος, η επικαιροποιημένη εθνική στρατηγική για τη βιοποικιλότητα πρέπει να διευκολύνει τη μετάβαση των επιχειρήσεων στο νέο πλαίσιο εναρμόνισής τους με τη φύση και δημοσιοποίησης πληροφοριών σχετικά με τις επιπτώσεις της δραστηριότητάς τους στη βιοποικιλότητα.

Η αποτύπωση, η μέτρηση και η μείωση του αποτυπώματος στη βιοποικιλότητα, και η δημοσιοποίηση σχετικών στοιχείων, όπως συμβαίνει και για το κλίμα, είναι μεγάλη πρόκληση στο εγγύς μέλλον για τις επιχειρήσεις. Πρόκειται περί πολυπαραμετρικού εγχειρήματος που μεταξύ άλλων περιλαμβάνει τον μετασχηματισμό των αλυσίδων αξίας, την αλλαγή των προτύπων παραγωγής και κατανάλωσης και τη μετάβαση στην κυκλική οικονομία. Challenge accepted;