Podcast Μηδενικό αποτύπωμα - Αγγελική Κοσμοπούλου | Ποιος θα σώσει τον πλανήτη;

Χορηγός του podcast είναι το Just Go Zero, το κίνημα της εταιρείας Polygreen για έναν κόσμο χωρίς απόβλητα που υποστηρίζει επιχειρήσεις και φορείς να κάνουν την κυκλική οικονομία πράξη. Επισκεφτείτε το justgozero.com και γίνετε κι εσείς μέρος της λύσης.

---

Μπορώ άραγε να σώσω τον κόσμο; Όχι, αν με ρωτήσετε. Είμαι πολύ λίγη και πολύ μικρή μπροστά στα βουνά των προβλημάτων που αντιμετωπίζει ο πλανήτης και που, όπως φαίνεται, μόνον χειρότερα θα γίνονται. Ούτε κι εσείς μπορείτε!

Παρά τα αγαπημένα συνθήματα, όπως το «Σώστε τον Πλανήτη» ή την πιο ήπια εκδοχή του (εκείνο το «Να σώσουμε τον Πλανήτη»), είμαστε ασήμαντοι μπροστά στα προβλήματα της γης.

Η κλιματική κρίση είναι εδώ. Υπαρκτή και μπροστά μας. Έφτασε νωρίτερα από ότι περιμέναμε και είναι πιο «δυναμική». Είναι μια κρίση που δημιούργησε ο ίδιος ο άνθρωπος, με τις επιλογές και τις αδυναμίες του - και που μόνον από τον άνθρωπο μπορεί να αντιμετωπιστεί. Αλλά, από ποιον; 

Θεωρητικά, ηγετικό ρόλο στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης θα έπρεπε να έχουν οι κυβερνήσεις. Εκείνες είναι κατά βάση υπεύθυνες για την κλιματική πολιτική. Έχουν την εξουσία να αποφασίζουν και τη δύναμη να επιβάλλουν τις αποφάσεις τους και θα περίμενε κανείς ότι θα έδιναν προτεραιότητα στο κοινό καλό. Όμως στην πράξη τα σύγχρονα κράτη δεν φαίνεται να έχουν πρόθεση να προστατέψουν το περιβάλλον. Όπως δείχνουν οι επιλογές τους,  προτεραιότητα είναι η οικονομική εκμετάλλευση της φύσης, σε βάρος άλλων σημαντικών δεικτών επιτυχίας που σχετίζονται με την υγεία και την ποιότητα ζωής. Ας δούμε για παράδειγμα τον πρόεδρο της Βραζιλίας Ζαϊχ Μπολσονάρο, που η επιδίωξή του για ταχεία ανάπτυξη  στον Αμαζόνιο άνοιξε τον δρόμο για μια οικολογική καταστροφή που υπερβαίνει τη χώρα του. Και δυστυχώς δεν είναι ο μόνος. 

Το 2015, οι ηγέτες 195 χωρών συγκεντρώθηκαν στο Παρίσι για να υπογράψουν μια ιστορική συμφωνία που θα τους δέσμευε να καταπολεμήσουν την υπερθέρμανση του πλανήτη. Η «Συμφωνία του Παρισιού για το Κλίμα», όπως ονομάστηκε, δέσμευε τις συμμετέχουσες χώρες να υποβάλλουν εθνικά σχέδια για να σταθεροποιηθεί η αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας. Και συμφωνούσαν ότι θα επέστρεφαν ανά πενταετία με ένα ενημερωμένο σχέδιο για όσα είχαν συμφωνήσει. 

Αυτά στα χαρτιά. Στην πραγματικότητα, η πρόοδος που έγινε ήταν ελάχιστη. Οι δεσμεύσεις δεν τηρήθηκαν. Μόλις δύο χρόνια αργότερα, το 2017, ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ ανακοίνωσε την αποχώρηση της χώρας του από τη Συμφωνία του Παρισιού, επιβεβαιώνοντας την αδιαφορία του για την κλιματική αλλαγή. Το 2019 καταγράφηκαν οι περισσότερες ετήσιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στη διάρκεια της ιστορίας. Παράλληλα, αναδείχθηκε η δυσπιστία που υπάρχει ανάμεσα στον Βορρά και στο Νότο, αλλά και η διάκριση ανάμεσα σε αναπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες.  

Επόμενος σταθμός ήταν η Διάσκεψη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή, το 2021 στη Γλασκώβη. Συμμετείχαν 20.000 εκπρόσωποι από 195 χώρες. Στόχος τους ήταν να καθορίσουν ένα συγκεκριμένο πλαίσιο δράσεων για να μειωθούν οι εκπομπές ρύπων από την καύση πετρελαίου, ορυκτού άνθρακα και φυσικού αερίουˑ να αυξηθούν οι επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειαςˑ να προστατευτούν τα φυσικά οικοσυστήματαˑ και να δεσμευτούν κεφάλαια από τις πλουσιότερες χώρες για να  βοηθηθούν οι φτωχότερες, που είναι πιο ευάλωτες στην κλιματική αλλαγή. 

Η επιτυχία της διάσκεψης προδιαγράφηκε εξ αρχής. Ο Σι Τζινπινγκ, πρόεδρος της Κίνας που είναι ο μεγαλύτερος ρυπαντής στον κόσμο, δεν πήγε καν στη Γλασκώβη. Το ίδιο και ο Βλαντιμίρ Πούτιν, που η χώρα του εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εκμετάλλευση υδρογονανθράκων. Οι προσδοκίες ήταν εξ αρχής χαμηλές και το αποτέλεσμα το επιβεβαίωσε: δεν πέτυχε ούτε ο στόχος μείωσης των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου, ούτε εκείνος της χρηματοδότησης για κλιματική δράση στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Για άλλη μια φορά είδαμε να βάλλεται η αξιοπιστία των κυβερνήσεων και να αμφισβητείται η αποτελεσματικότητά τους. Το θετικό ήταν αυτό που συνέβη εκτός της αίθουσας: το αυξημένο ενδιαφέρον, η ανησυχία του κόσμου και η εγρήγορση. 

Ενδιαφέρονται, λοιπόν, αληθινά οι κυβερνήσεις για το περιβάλλον; Κι αν ναι, μπορούν να περάσουν από τις εξαγγελίες στην πράξη, με αποτέλεσμα; Σύμφωνα με την ετήσια έρευνα της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, το 75% των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το 69% των Βρετανών και το 59%  των Αμερικανών πιστεύουν ότι οι ίδιοι, ως πρόσωπα, ενδιαφέρονται για την κλιματική αλλαγή περισσότερο από τις κυβερνήσεις τους. Και σύμφωνα με μια άλλη έρευνα, του Pew Research Center, η πλειοψηφία των πολιτών στην Ευρώπη, την Ασία και τη Βόρεια Αμερική είναι δύσπιστη απέναντι στις κυβερνήσεις. Ο ένας στους δύο πολίτες δηλώνει ότι δεν είναι σίγουρος ότι τα κράτη θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. 

Ποιο είναι, λοιπόν, το μέλλον του πλανήτη αν κάποιες από τις ισχυρότερες χώρες δεν συμμετέχουν στην προστασία του; Και τι θα γίνει αν οι πολίτες πάψουν να πιστεύουν ότι οι κυβερνήσεις έχουν τη δυνατότητα να κινηθούν αποτελεσματικά για να αντιμετωπιστεί η κλιματική κρίση; Υπάρχει κάποιος άλλος που μπορεί; Πού πρέπει να αναζητήσουμε τις απαντήσεις; Ποιος θα σχεδιάσει τις πολιτικές; 

Ένας σημαντικός πυλώνας για το περιβάλλον είναι η κοινωνία των πολιτών. Τα ιδρύματα, οι μη κυβερνητικές οργανώσεις, οι άτυπες ομάδες και οι ενεργοί πολίτες έχουν τον δικό τους ρόλο στην προστασία του. Εντοπίζουν σημαντικά προβλήματα, αναδεικνύουν θεματικές, επισημαίνουν νομοθετικά κενά και τοποθετούνται με παρρησία στον δημόσιο χώρο.

Συχνά είναι η φωνή τους εκείνη που καταφέρνει να επηρεάσει την κοινή γνώμη, υποστηρίζοντας μια εναλλακτική άποψη που πλαισιώνεται από δράση. Με λόγια και με έργα καταφέρνουν να διαμορφώσουν την ατζέντα, να παρέμβουν στον δημόσιο διάλογο και να επηρεάσουν τις προτεραιότητες των κυβερνήσεων. Για παράδειγμα, χωρίς τη δραστική παρέμβαση της κοινωνίας των πολιτών, οι πυρηνικές δοκιμές στον Ειρηνικό Ωκεανό δεν θα είχαν χαρακτηριστεί παράνομες, ούτε θα είχε απαγορευτεί διεθνώς το εμπόριο ελεφαντόδοντου. Η κοινωνία των πολιτών δεν ενεργοποιεί μόνον την ηθική συνείδηση της κοινωνίας. Λειτουργεί και ως μια δεξαμενή καινοτόμων λύσεων που μπορούν να δοκιμαστούν και να φέρουν αποτέλεσμα.

Σε αυτόν της τον ρόλο, η κοινωνία των πολιτών βοηθιέται σημαντικά από τη δυνατότητά της να αναλαμβάνει ρίσκο. Αντίθετα από τον χώρο της πολιτικής, ιδρύματα, οργανώσεις και ενεργοί πολίτες μπορούν να δοκιμάσουν, να αποτύχουν και να δοκιμάσουν ξανά, χωρίς το βάρος και τους περιορισμούς του περίφημου πολιτικού κόστους. Και αυτή η ελευθερία είναι συχνά προϋπόθεση για την επιτυχία. 

Ένας άλλος σημαντικός κρίκος για την προστασία του περιβάλλοντος είναι οι επιχειρήσεις. Προφανώς στοχεύουν στο κέρδος, όμως με την κλίμακα, τoυς πόρους και τις αποφάσεις τους έχουν τη δύναμη να μεταμορφώσουν ολόκληρους κλάδους. Και την ίδια αυτή δύναμη μπορούν να την αξιοποιήσουν και για την περιβαλλοντική προστασία.  

Αντικειμενικά, οι επιχειρήσεις, ιδίως οι μεγαλύτερες, είναι οι ίδιες σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνες για την περιβαλλοντική κατάπτωση. Αρκεί να σκεφτούμε ότι μόνον 3 εταιρίες – κολοσσοί είναι υπεύθυνες για το 14% της ρύπανσης που μπορεί με ασφάλεια να αποδοθεί σε κάποια συγκεκριμένη επιχείρηση, σε κάποιο brand. Έχουν ωστόσο στα χέρια τους και ένα μέρος της λύσης, αν βέβαια αποφασίσουν να το αξιοποιήσουν. 

Τα τελευταία χρόνια, καθώς ο σεβασμός απέναντι στο περιβάλλον δεν είναι πια μόνον ένα επικοινωνιακό αβαντάζ, αλλά και μια υποχρέωση, όπως βλέπουμε από το πλαίσιο των esg και τους κανονισμούς για τις χρηματοδοτήσεις, όλο και περισσότερες επιχειρήσεις σπεύδουν να διατυπώσουν τις περιβαλλοντικές τους ευαισθησίες. Έτσι ανακοινώνουν τα μέτρα που παίρνουν για να είναι πιο υπεύθυνες περιβαλλοντικά στον κύκλο της παραγωγής και της λειτουργίας τους και, ταυτόχρονα, σχεδιάζουν προγράμματα που συμβάλλουν σε επιμέρους περιβαλλοντικά ζητήματα, όπως αυτό της θαλάσσιας ρύπανσης ή της σπατάλης τροφίμων. 

Κι εδώ θα πρέπει να δούμε πέρα από τις προθέσεις. Στην πράξη, πολλές εταιρίες αποτυγχάνουν στην προσπάθεια να πετύχουν τους δικούς τους περιβαλλοντικούς στόχους. Επίσης, υπερβάλλουν ως προς τα αποτελέσματα και την πρόοδό τους. Πιέζονται να μειώσουν το περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα, επειδή αυτό απαιτούν οι καταναλωτές που όλο και περισσότερο ζητούν «πράσινα» προϊόντα και υπηρεσίες, αλλά δεν το κάνουν πάντοτε καλά. Έτσι δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος με αποτέλεσμα να δυσκολεύει η αποτίμηση της πραγματικής συμβολής τους. Συχνά εξαγγέλλουν περισσότερα από αυτά που κάνουν, πραγματοποιούν λιγότερα από αυτά που υπόσχονται και κερδίζουν χρόνο. Χρόνο, ωστόσο, που αν δεν τον αξιοποιήσουν για πραγματικές αλλαγές, θα γυρίσει εναντίον τους.

Κι ας πάμε στους νέους. Μιλάμε συχνά για αυτούς. Λέμε ότι οι νέοι είναι το μέλλον, αλλά φαίνεται ότι είναι το παρόν. Σήμερα σχεδόν ο μισός πληθυσμός του πλανήτη, δηλαδή 3,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι, έχουν ηλικία έως 30 ετών. Και από αυτούς 1,8 δισεκατομμύρια είναι από 15 ως 24. Η γη δεν είχε ποτέ τόσο πολύ νεανικό πληθυσμό. Οι νέοι αυτοί είναι οι πιο καλά εκπαιδευμένοι σε όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας. Έχουν γνώσεις, ενδιαφέροντα και ενδιαφέρον για τα κοινά. Και η σχέση με το περιβάλλον είναι για αυτούς σημαντική. Οι νέοι άνθρωποι, ανεξάρτητα από την εθνικότητά τους, βλέπουν την κλιματική αλλαγή ως κοινό τους πρόβλημα. Αντιλαμβάνονται την ανάγκη να προστατευτεί το περιβάλλον και νιώθουν την υποχρέωση  να κάνουν και οι ίδιοι κάτι για αυτό.

Και η αλήθεια είναι ότι μπορούν να βοηθήσουν. Βρίσκονται παντού, κοινωνικά και οικονομικά. Είναι ιδεαλιστές και αναζητούν λύσεις. Αμφισβητούν ευκολότερα το status quo και επιδιώκουν την καινοτομία.  Είναι «συνδεδεμένοι» δυο φορές περισσότερο από τους υπόλοιπους και μπορούν να μεταφέρουν γρήγορα τις ιδέες τους σε ένα μεγάλο κοινό, ακόμα και μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αρκεί να θυμηθούμε πώς δούλεψαν τα hashtags όπως το #metoo και το #blacklivesmatters, δίνοντας υπόσταση σε σημαντικά ζητήματα και προωθώντας λύσεις από κάτω προς τα επάνω.

Ο ρόλος των νέων στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είναι σημαντικός. Μπορούν να μοιραστούν γνώση και να πείσουν ένα ευρύ ακροατήριο που δεν πείθεται από τα κλασικά μέσα. Μπορούν να απαιτήσουν περισσότερα από όσους βρίσκονται σε θέσεις εξουσίας. Μπορούν να εμπνεύσουν εύκολα με το δικό τους παράδειγμα, στα μεγάλα και στα μικρά. Να γίνουν οι ίδιοι μέρος της λύσης. Είναι σημαντικός κρίκος στην αλυσίδα της αλλαγής. Αλλά ούτε εκείνοι είναι αρκετοί.

Για να σωθεί ο πλανήτης θα πρέπει όλοι να αλλάξουμε τον τρόπο σκέψης μας και τον τρόπο ζωής μας. Να αποδεχτούμε ότι κάθε μικρή αλλαγή, αν ακολουθηθεί από πολλούς, μπορεί να έχει νόημα και βάθος. Ότι καθένας από εμάς έχει δύναμη.

Είμαστε ψηφοφόροι, ενεργοί πολίτες, επαγγελματίες, γονείς, φίλοι, μέλη ομάδων. Και έχουμε στα χέρια μας ένα σημαντικό μέρος της λύσης. Είναι στο χέρι μας να ψηφίζουμε πολιτικούς που ενδιαφέρονται για το περιβάλλον και βάζουν την προστασία του ψηλά στην ατζέντα. Είναι στο χέρι μας να παρακολουθούμε το έργο των κυβερνήσεων και να τοποθετούμαστε σχετικά με αυτό, αντί να παραμένουμε άφωνοι. Είναι στο χέρι μας να μιλάμε για το περιβάλλον και να προτείνουμε λύσεις που εμείς οι ίδιοι και οι ίδιες πρώτοι και πρώτες υιοθετούμε. Όχι μόνον σε όσους βρίσκονται σε θέσεις εξουσίας, αλλά και στους δικούς μας ανθρώπους: τους φίλους, τους συναδέλφους, τους γείτονες. Είναι στο χέρι μας να επιλέγουμε προϊόντα και να στηρίζουμε εταιρίες που έμπρακτα συμμετέχουν στην προστασία του περιβάλλοντος. 

Η κλιματική αλλαγή είναι μπροστά μας. Συμβαίνει τώρα. Η αναστροφή της δεν μπορεί να περιοριστεί σε αίθουσες κοινοβουλίων και συνεδριάσεων, ούτε στα μεγάλα business meetings των πολυεθνικών.  Θα πρέπει κι εμείς να πάρουμε θέση. Είμαστε η πρώτη γενιά που γνωρίζει ότι καταστρέφει τον πλανήτη και η τελευταία που μπορεί να κάνει κάτι γι΄αυτό.

---

Συντελεστές
Sound design: Δάφνη Γερογιάννη
Ηχοληψία: Δημήτρης Ντάφης