Η καθαρή επιστήμη δεν έχει οδηγηθεί σε θρίαμβο, ούτε καν σε νίκη ακόμη, στη μάχη εναντίον του κορωνοϊού.
Σε πρόσφατο άρθρο του στην Athens Voice με τίτλο «Ο θρίαμβος της επιστήμης» ο εκλεκτός συνάδελφος παιδίατρος κ. Αντώνης Δαρζέντας με πειστικά επιχειρήματα ανέδειξε την πανηγυρική επικράτηση των επιστημονικών απόψεων σε σχέση με παρωχημένες κοινωνικές, θρησκευτικές και λοιπές αντιεπιστημονικές απόψεις όσον αφορά τη διαχείριση της πανδημίας Covid-19.
Όμως αυτό που επί της ουσίας καταμαρτυρεί ο συγγραφέας στο κείμενό του είναι τη (μέχρι σήμερα) επιτυχία των κοινωνικών μέτρων (social interventions) περιορισμού που περιλαμβάνουν την καραντίνα και την κοινωνική απόσταση. Τα διαχρονικά αυτά μέτρα έχουν ήδη δοκιμαστεί αιώνες τώρα (βλ. εποχές των επιδημιών της βουβωνικής πανώλης στην Ευρώπη). Μπορεί κανείς μάλιστα να βρει διαφωτιστικά ιστορικά στοιχεία για την εφαρμογή της καραντίνας - κοινωνικής απόστασης στο πρόσφατο εξαιρετικό βιβλίο του αμερικανού ιστορικού-ερευνητή των πανδημιών Prof. Frank Snowden: «Epidemics and Society, from the Black Death to the Present» (2019).
Όπως πολύ σωστά αναφέρει ο συγγραφέας του άρθρου (περί θριάμβου της επιστήμης επί του Covid-19), ο ιός έχει μεν ταυτοποιηθεί μοριακά αλλά όμως δεν έχει καταφέρει ακόμη η επιστήμη να απαντήσει αφενός στο ερώτημα της καταλειπόμενης ανοσίας αφετέρου στο ερώτημα της θεραπείας. Υποθέτουμε ότι για φαρμακευτικές θεραπείες, όπως και για πιθανή κατασκευή εμβολίου, θα απαιτηθεί μάλλον αρκετός χρόνος ακόμη. Και δεν είναι βέβαιο ότι θα παραχθεί επιτυχές εμβόλιο π.χ. για τη νόσο AIDS/HIV, ακόμη δεν έχει επιτευχθεί παραγωγή εμβολίου πάρα τις προσπάθειες ετών. Επίσης με βάση πολύ πρόσφατες ανακοινώσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO) δεν γνωρίζουμε (1) αν ο ιός καταλείπει τελικά κάποια ανοσία και (2) δεν έχουμε ακόμη στα χέρια μας ένα αξιόπιστο τεστ αντισωμάτων. Αυτό σκεφτείτε πόσο μας δένει τα χέρια όσον αφορά τη διαχείριση ανθρώπων που νόσησαν και πρέπει να επιστρέψουν στην εργασία τους. Επίσης δεν γνωρίζουμε τι να κάνουμε με τους ασυμπτωματικούς που θα βρεθούν θετικοί στα τεστ ανίχνευσης, εφόσον η επιστήμη δεν μπορεί ακόμη να μας απαντήσει με ασφάλεια πόσο εύκολα μεταδίδει κάποιος νόσο Covid-19. Διότι το κλειδί τελικά για τη διαχείριση της επιδημίας είναι να αποκαλύψουμε τα επιστημονικά μυστήρια της μεταδοτικότητας.
Η επιστήμη δεν έχει καταφέρει, μέχρι σήμερα, να μας βοηθήσει να επιλύσουμε τα εξής θέματα: (1) ποιος μπορεί να επιστρέψει με ασφάλεια στην εργασία του, (2) ποιος δεν μπορεί ακόμη και (3) πότε ακριβώς μπορεί να επιστρέψει, σε πλήρεις δραστηριότητες, όποιος μεταδίδει. Επίσης η αδυναμία της επιστήμης να απαντήσει (μέχρι σήμερα) αυτά τα ερωτήματα ενέχει σοβαρούς κινδύνους αυθαίρετης και πιθανά μη-ηθικής διαχείρισης των εργαζομένων από εργοδότες και κρατική διοίκηση. Μπαίνει λοιπόν στο τραπέζι ένα οξύτατο κοινωνικό ζήτημα στιγματισμού εργαζομένων ή/και καταπάτησης στοιχειωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ακριβώς επειδή η επιστήμη δεν μπορεί να απαντήσει ακόμη με ασφάλεια σε θεμελιώδη ερωτήματα (βλ. «Disease Control, Civil Liberties and Mass Testing», New England Journal of Medicine, 9 April 2020).
Η έννοια της υγείας νοείται ολιστικά με βάση τον ορισμό που δίνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO). Δηλαδή η Υγεία ορίζεται ως πολυεπίπεδη ευεξία όχι μόνον σε σωματικό-βιολογικό επίπεδο αλλά επίσης σε επίπεδο ψυχικό και κοινωνικό. Έργο της σύγχρονης επιστήμης οφείλει να είναι η διάσωση του Ανθρώπου συνολικά και όχι μόνον η απλή βιολογική του επιβίωση. Αυτό προσδοκά ο κοινός νους από τη νικηφόρα επιστήμη της μοριακής εποχής. Δηλαδή ο θρίαμβος της επιστήμης θα πρέπει να περιλαμβάνει τη βιολογική επιβίωση, τη διάσωση της κοινωνικής σύνδεσης, την επανένταξη στην εργασία, τη διάσωση της σύνδεσης με τα αγαπημένα του πρόσωπα. Αν είναι να διασωθεί η ζωή μας και να βιώσουμε απλά έναν βιολογικό στοιχειώδη βίο, όπως οι πρωτόγονοι οργανισμοί, η ζωή μας θα αποτελεί πλήρη ματαιότητα. Δεν επιθυμώ προσωπικά να ζήσω τη μοναδιαία ζωή της αμοιβάδας ούτε να ζήσω έναν αβίωτο μελλοντικό βίο μόνιμης κοινωνικής απόστασης, με 24ωρο monitoring των βιοχημικών μου λειτουργιών σε μια κόλαση μιας ασφυκτικά ιατροποιημένης μελλοντικής εποχής. Η σύγχρονη επιστήμη, φερόμενη ως θριαμβεύουσα επιστήμη, οφείλει λοιπόν να βάλει μέσα ολόκληρο τον Άνθρωπο (με κεφάλαιο άλφα) και να ανταποκριθεί έτσι στον ολιστικό ορισμό της διατήρησης της Υγείας κατά τον WHO.
Μια αξιόλογη κριτική της κοινωνικής αντίληψης του 21ου αιώνα ασκεί ο Κορεάτης σύγχρονος Φιλόσοφος Byung-Choul Han στο βιβλίο του με τίτλο «Η κοινωνία της Κόπωσης» (The burnout society), όπου σχολιάζει την άνευ όρων αποθέωση της βιολογικής υγείας ή όποια αναδειχθεί σε θρησκεία από την ατομικιστική κοινωνία της εποχής μας. Γράφει χαρακτηριστικά ο Byung-Chul Han στο βιβλίο του το εξής: The capitalist economy absolutizes survival. It is not concerned with the good life. It is sustained by the illusion that more capital produces more life, which means a greater capacity for living. The rigid, rigorous separation between life and death casts a spell of ghostly stiffness over life itself. Concern about living the good life yields to the hysteria of surviving. The reduction of life to biological, vital processes makes life itself bare and strips it of all narrativity. It takes livingness from life, which is much more complex than simple vitality and health. The mania for health emerges when life has become as flat as a coin and stripped of all narrative content, all value. Given the atomization of society and the erosion of the social, all that remains is the body of the ego, which is to be kept healthy at any cost.
Η προσωπική μου άποψη είναι ότι η καθαρή επιστήμη δεν έχει οδηγηθεί σε θρίαμβο, ούτε καν σε νίκη ακόμη, στη μάχη εναντίον του κορωνοϊού. Ίσως κάποια στιγμή νικήσει τον κορωνοϊό η μοριακή βιολογία με νέες θεραπείες και εμβόλια. Αυτό που νίκησε μέχρι στιγμής τον κορωνοϊό είναι οι κοινωνικές παρεμβάσεις με τα (από αιώνων καταξιωμένα) μέτρα lockdown και κοινωνικής απόστασης. Δεν μπορεί να αγνοήσει κανείς βέβαια την ηρωική μάχη που έδωσαν και δίνουν γιατροί και νοσηλευτές στα νοσοκομεία και ιδιαίτερα στις ΜΕΘ, η συνεισφορά των μάχιμων στελεχών της υγείας είναι αυτονόητα τεράστια. Αυτό όμως που νίκησε τον κορωνοϊό στις μέρες μας είναι όχι τόσο η καθαρή επιστήμη όσο η πλήρης επικράτηση της κοινής λογικής. Ευτυχώς στην πλειοψηφία των συμπολιτών μας θριάμβευσε η κοινή λογική ενάντια σε προκαταλήψεις, παρωχημένες απόψεις και ανοησίες. Ίσως κάποια στιγμή να θριαμβεύσει και η καθαρή επιστήμη με πλήρη τεκμηρίωση κλινικών δεδομένων ανοσίας και μεταδοτικότητας, επιτυχημένες θεραπείες και ίσως αποτελεσματικά εμβόλια. Δεν θα υπάρξει ποτέ απόλυτος θρίαμβος της επιστήμης αν εκείνη δεν χωρέσει μέσα στην νίκη της εναντίον του κορωνοϊού ολόκληρο το ανθρώπινο πρόσωπο, με ότι αυτό περιλαμβάνει ολιστικά. Στην ένδοξη εποχή της μοριακής ιατρικής δεν μπορεί να αποτελεί θρίαμβο μόνον η στοιχειώδης διατήρηση της ζωής.
22°
