Aναπόσπαστο τμήμα της ζωής μας αποτελούν οι απογοητεύσεις, οι εκνευρισμοί και οι κάθε είδους διαφωνίες, αλλά συνήθως κατορθώνουμε να ελέγξουμε τα συναισθήματα και να κρατάμε τον θυμό μας σε κόσμια ή έστω ανεκτά επίπεδα. Τι συμβαίνει, όμως, και μερικοί άνθρωποι χάνουν τον έλεγχο με καταστροφικές συνέπειες;
«Η απώλεια του ελέγχου σημαίνει απώλεια της ικανότητας να θέτει κάποιος συνειδητά υπό έλεγχο τις παρορμήσεις και τη συμπεριφορά του όταν βρεθεί αντιμέτωπος με έντονα συναισθήματα», απαντά ο νευρολόγος-ψυχίατρος Δρ. Νίκος Ε. Δέγλερης, διδάσκων Ψυχοθεραπείας στο Πανεπιστήμιο Paris V, στη Γαλλία.
«Οι καυγάδες, τα ουρλιαχτά, τα “ιπτάμενα” αντικείμενα στο σπίτι και το ανεξέλεγκτο κλάμα θεωρούνται συμπεριφορές που υποδηλώνουν απώλεια του ελέγχου. Το ίδιο, όμως, υποδηλώνει και η ακούσια ακινητοποίηση (“πάγωμα”) που εκδηλώνουν πολλοί όταν έρχονται αντιμέτωποι με απειλητικά για τη ζωή συμβάντα, όπως ένα σεισμό ή το να έρχεται κατά πάνω τους ένα αυτοκίνητο, απλώς σε αυτές τις περιπτώσεις τα εκλυτικά αίτια είναι διαφορετικά».
Ο αυτοέλεγχος, όμως, έχει ζωτική σημασία στη ζωή μας, διότι ο εγκέφαλός μας είναι ευάλωτος σε κάθε επιρροή, θετική ή αρνητική. «Όταν για παράδειγμα βλέπουμε μια ταινία με σκηνές βίας, ο εγκέφαλός μας εκ φύσεως μας προδιαθέτει να προχωρήσουμε σε βίαιες πράξεις, αλλά ο αυτοέλεγχός μας μάς εμποδίζει», εξηγεί ο Δρ. Δέγλερης. «Αντίστοιχα, όταν ακούμε μια βίαιη ρητορική, η εγγενής παρόρμηση είναι η βία, αλλά ο αυτοέλεγχος είναι ο μηχανισμός που μας αποτρέπει από αυτήν. Κατά τον ίδιο τρόπο, όταν βλέπουμε πράξεις αγάπης, θέλουμε κι εμείς να δώσουμε αγάπη, οπότε και πάλι επεμβαίνει ο αυτοέλεγχος για να μην “πνίξουμε” τους άλλους με την αγάπη μας».
Ο αυτοέλεγχος όμως δεν είναι κάτι με το οποίο γεννιέται κανείς, αλλά κάτι το οποίο μαθαίνει στην πορεία της ζωής του, από τα παραδείγματα που βλέπει κυρίως στο οικογενειακό περιβάλλον. «Ο τρόπος με τον οποίο εκφράζουν τον θυμό τους οι γονείς ή όσοι μεγαλώνουν τα παιδιά, είναι πολύ σημαντικός, γιατί μπορεί να τους διδάξει ποια συναισθήματα πρέπει να εκφράζουν και ποια να ελέγχουν αφού αν αφεθούν ανεξέλεγκτα κάποιος θα πληγωθεί», προσθέτει ο Δρ. Δέγλερης. «Ας μην ξεχνάμε πως όταν θυμώνουμε, αυξάνεται η παραγωγή των ορμονών του στρες στον οργανισμό και απενεργοποιείται το τμήμα του εγκεφάλου που ορίζει τη λογική σκέψη, οπότε αντιδράμε ακούσια, ανάλογα με την εγγενή προδιάθεση, την οικογενειακή ανατροφή, το κοινωνικό-πολιτισμικό περιβάλλον και την ιδιοσυγκρασιακή προσωπικότητα που έχει διαμορφώσει».
Ο γενικός κανόνας είναι πως κάθε άνθρωπος που αντιδρά ακραία, καταλήγει αργά ή γρήγορα να πληγώνει τον εαυτό του και να κάνει πράγματα για τα οποία μετανιώνει.
Τα καλά νέα είναι πως όλοι μας μπορούμε να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο διαχειριζόμαστε το θυμό μας.
Ο Δρ. Δέγλερης εξηγεί τι πρέπει να ξέρουμε γι’ αυτόν, ώστε να τον εμποδίσουμε να ελέγξει τη ζωή μας:
1. Ο καταπιεσμένος θυμός είναι ένα ηφαίστειο που περιμένει να εκραγεί. Η έκφραση του θυμού μπορεί να κάνει τους άλλους να αισθανθούν άβολα ή να τρομάξουν και έτσι πολλοί γονείς ενθαρρύνουν τα παιδιά τους να τον κρύβουν, αφού και οι ίδιοι κάνουν το ίδιο. Η τακτική αυτή όμως έχει ως επακόλουθο συσσώρευση αρνητικών συναισθημάτων τα οποία θα εκφραστούν τελικά με καταστροφικούς τρόπους (από το να αρρωστήσει το ίδιο το άτομο και να πάθει κατάθλιψη έως το να επιτεθεί σε αυτόν που γεννά αυτά τα συναισθήματα και να τον βλάψει).
2. Ο θυμός πάντοτε προσπαθεί να μας πει κάτι. Ο θυμός είναι ο τρόπος που έχει ο εγκέφαλος για να μας ενημερώσει ότι κάτι μας ενοχλεί. Αν κάποιος λέει ή κάνει κάτι εκνευριστικό αλλά εμείς αγνοούμε τον θυμό μας, αυτομάτως αγνοούμε και τον εκνευριστικό άνθρωπο. Ωστόσο για να μας θυμώνει αυτό που λέει ή κάνει σημαίνει ότι είναι αρκετά σημαντικός, επομένως δεν πρέπει να τον αγνοήσουμε αλλά να αντιδράσουμε με εποικοδομητικό τρόπο.
3. Το σώμα μας ξέρει πότε αρχίζουμε να θυμώνουμε. Ο θυμός συχνά αναπτύσσεται τόσο γρήγορα και έντονα ώστε δεν προλαβαίνουμε καν να συνειδητοποιήσουμε ότι θυμώσαμε. Αν όμως μάθουμε να αναγνωρίζουμε τα προειδοποιητικά σωματικά συμπτώματα (π.χ. αίσθημα πίεσης στο κεφάλι ή στον αυχένα, αίσθημα ζέστης στο πρόσωπο) μπορεί να καταφέρουμε να δημιουργήσουμε μια χρονική παύση ανάμεσα στο αίτιο του θυμού και στην αντίδρασή μας, ώστε αυτή να είναι πιο ήπια.
4. Μπορούμε να ελέγξουμε τις αντιδράσεις μας. Όταν κάποιος μας εκνευρίζει, η πρώτη παρόρμηση μπορεί να είναι να φωνάξουμε, να βρίσουμε ή να κάνουμε κάτι έντονο. Αν, όμως, φροντίσουμε κάθε φορά που ερχόμαστε σε αυτή τη θέση να παίρνουμε μερικές βαθιές ανάσες και να λέμε στον εαυτό μας «ηρέμησε, δεν σκέφτεσαι καθαρά», θα μάθουμε τελικά να ελέγχουμε τις παρορμητικές αντιδράσεις και να θέτουμε υπό έλεγχο τα νεύρα μας.
5. Ο θυμός μπορεί να καταστρέψει τις σχέσεις μας. Όταν αντιδρά κάποιος αμέσως και έντονα σε καθετί που του προσάπτει ένα άλλο άτομο (π.χ. το ταίρι του), δεν κερδίζει τίποτα, διότι το πιθανότερο είναι ότι ο ένας δεν ακούει τι λέει ο άλλος είτε επειδή μιλάνε και οι δύο μαζί, είτε επειδή ο ένας σκέφτεται τι θα πει στη συνέχεια για να κατατροπώσει τον άλλο. Το επακόλουθο είναι να παύουν σταδιακά να μιλάνε μεταξύ τους και να κλείνονται στον εαυτό τους, φοβούμενοι ότι αν μιλήσουν θα ξεσπάσει νέος καυγάς. Έτσι όμως δεν αποκαλύπτουν ποτέ τι τους ενοχλεί ούτε επιλύουν τα προβλήματά τους, με συνέπεια να καταστρέφεται η σχέση.
6. Η παιδική ηλικία είναι επίμονη πηγή θυμού. Όταν ένα παιδί μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον στο οποίο μονίμως το επικρίνουν για ό,τι κάνει, το προσβάλλουν και σπανίως ακούει ενθαρρυντικές κουβέντες, μαθαίνει να φοβάται τις επικρίσεις και να αισθάνεται πως όποιος του ασκεί κριτική, το προσβάλλει. Όταν μεγαλώσει, θα εκλαμβάνει με τον ίδιο τρόπο κάθε επίκριση ή παρατήρηση στην κοινωνική του ζωή (από το γάμο του μέχρι τη δουλειά του). Το επακόλουθο θα είναι να εξαγριώνεται, δίχως να αντιλαμβάνεται ότι το πρόβλημά του ανάγεται στην παιδική ηλικία και σε όσους του φέρονταν κάποτε με άσχημο τρόπο, και όχι στο άτομο που στην παρούσα φάση της ζωής του ασκεί την κριτική.
7. Η αυτεπίγνωση είναι το αντίδοτο στον θυμό. Η αυτεπίγνωση είναι το κλειδί για να αρχίσετε να αντιδράτε με υγιή τρόπο σε ό,τι σας θυμώνει, διότι είναι αυτή που θα σας βοηθήσει να επουλώσετε τις πληγές του παρελθόντος. Κάνετε λοιπόν μια ειλικρινή αυτοκριτική, αξιολογήστε τον ρόλο που παίζει ο θυμός στη ζωή σας και τι σας έχει αποφέρει, και σκεφτείτε τι θα μπορούσατε να έχετε κάνει διαφορετικά. Αν δυσκολεύεστε ή νιώθετε ότι ο θυμός σας είναι καταστροφικός για εσάς και τις σχέσεις σας, ζητήστε την βοήθεια ενός ειδικού στην ψυχική υγεία.
