Η ιστορία της βασιλόπιτας, των κουραμπιέδων και των μελομακάρονων και οι παραλλαγές τους ανά την Ελλάδα
Βασιλόπιτα, η τυχερή
Φωτογραφία: Ιωάννα Σταμούλου
Η πρώτη «τούρτα» του χρόνου που κόβουμε για την εορτή του Αγίου Βασιλείου, φυσικά και για την καλή χρονιά! Τη βρίσκουμε παντού στην Ελλάδα σε διάφορες μορφές και τρόπους παρασκευής, ωστόσο τα κύρια υλικά της είναι αλεύρι, αυγά, ζάχαρη και γάλα. Μέσα της τοποθετείται ένα νόμισμα που όποιος το βρει θα έχει μία τυχερή χρονιά.
Η προέλευση της βασιλόπιτας τοποθετείται στη ρωμαϊκή εποχή και στα ρωμαϊκά «Σατουρνάλια», τησυνέχεια των ελληνικών «Κρονίων». Κατά τη διάρκεια αυτών των εορτών προσφέρονταν ως δώρα μέσα σε χρυσά φύλλα καρποί και πλακούντες (πίτες). Σχετίζεται επίσης με τον αρχαίο ελληνικό άρτο που προσφερόταν στους θεούς, κυρίως στα «Θαλύσια» και τα «Θαργήλια».
Η Χριστιανική ιστορία για το έθιμο της βασιλόπιτας τοποθετείται στην Καισαρεία, όταν ο Άγιος Βασίλειος ήταν επίσκοπος. Ο έπαρχος της Καππαδοκίας πήγε στην Καισαρεία με κακές διαθέσεις για να εισπράξει τους φόρους. Ο κόσμος τρομοκρατήθηκε και απευθύνθηκε στον Άγιο Βασίλειο. Εκείνος τους είπε να συγκεντρώσουν τα πολύτιμα αντικείμενα που έχουν και να τα προσφέρουν στον έπαρχο. Ωστόσο, εν τέλει ο Άγιος Βασίλειος έπεισε τον έπαρχο να μην λάβει κανένα αντικείμενο. Τότε ήταν Πρωτοχρονιά!
Η επιστροφή όμως των πολύτιμων αντικειμένων στους κατόχους τους φάνηκε πρακτικά αδύνατη αφού είχαν συγκεντρωθεί όλα μαζί. Έτσι, ο Άγιος Βασίλειος συμβούλευσε τους κατοίκους να φτιάξουν πλακούντια (μικρές πίτες). Μέσα στην κάθε πίτα, τοποθετήθηκε από ένα πολύτιμο αντικείμενο. Όταν μοιράστηκαν οι πίτες, ως εκ θαύματος έτυχε στον καθένα το αντικείμενο που είχε δώσει! Από τότε κάνουμε πίτες στον όνομα του Αγίου Βασιλείου βάζοντας μέσα το νόμισμα.
Στην Ήπειρο, η βασιλόπιτα είναι κρεατόπιτα! Και μάλιστα με ρίζες από την παράδοση των Βλάχων και των Σαρακατσάνων που ήταν βοσκοί. Στο Μέτσοβο φτιάχνουν ακόμα και τώρα, μια αρωματική σκεπαστή πίτα με κιμά και με το φλουρί να βρίσκεται κρυμμένο στη ζύμη και όχι στη γέμιση. Αντιθέτως, στα Ιωάννινα (σύμφωνα με μια παλιά συνταγή) η πίτα ήταν ανοιχτή, και η γέμιση είχε κρέας προβάτου ή κοτόπουλο, μαζί με πολλά αυγά και ψιλοκομμένα ζεματισμένα κρεμμύδια. Στα νησιά τώρα υπάρχουν πάμπολλες παραλλαγές. Στην Κρήτη οι βασιλόπιτες είναι φτιαγμένες με ανθόνερο, στη Νάξο υπάρχουν οι «βασιλοκουλούρες», ενώ στη Ρόδο άνοιγαν ζύμη με χοντρό φύλλο για τη βασιλόπιτα και σχημάτιζαν έναν δικέφαλο αετό που σηματοδοτούσε την Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Στη Λευκάδα οι βασιλόπιτες μοιάζουν περισσότερο με χαλβά.
Κουραμπιές, ο μοσχομυριστός
Φωτογραφία: Εύα Παρακεντάκη
Η λευκή χιονομπαλίτσα, ο κουραμπιές έχει τις ρίζες του στην Περσία. Υπάγεται στην κατηγορία του μπισκότου και αποτελείται από αλεύρι, βούτυρο, με ή χωρίς αμύγδαλα και είναι πασπαλισμένο με άχνη ζάχαρη. Είναι το ένα από τα δύο πιο δημοφιλή χριστουγεννιάτικα γλυκά (το άλλο «μαντέψτε»…) αν και σε πολλές περιοχές της Ελλάδας φτιάχνεται όλη τη διάρκεια του χρόνου ενώ μοιράζεται και μετά τη βάφτιση ενός παιδιού.
Ο κουραμπιές με καταγωγή από την Περσία αλλά και τον Λίβανο, έκανε την πρώτη του εμφάνιση τον 7ο αιώνα, όταν η ζάχαρη κατέφθασε σε αυτά τα μέρη. Ο κουραμπιές είναι γνωστός στην Ελλάδα, την Τουρκία και τις Βαλκανικές χώρες. Το Πολβορόν (Polvorón, ένας συγγενής του κουραμπιέ) είναι διαδεδομένος στις ισπανόφωνες χώρες και στο νότιο Τέξας. Η λέξη «κουραμπιές» προέρχεται από την τουρκική kurabiye και αραβικά qurabiya). Τη λέξη όμως κουραμπιές, την χρησιμοποιούμαι για να πούμε ότι κάποιος είναι μαλακός, νωθρός και χαζός.
Το μελομακάρονο κάνει την πρώτη του εμφάνιση στα νεκρώσιμα δείπνα που πραγματοποιούνταν στο Μεσαίωνα. Τότε είχε το όνομα «μακαρώνια». Η μακαρώνια φαίνεται να σχετίζεται με τις μακαρίες, τα μικρά ψωμάκια που μοιράζονταν κατά τη διάρκεια μιας κηδείας. Μετέπειτα στη μακαρία προστέθηκε μέλι. Μέλι +μακαρία = μελομακάρονο και έτσι καθιερώθηκε ως γλύκισμα του Δωδεκαημέρου, κυρίως από τους Μικρασιάτες Έλληνες και με το όνομα «φοινίκια».
Ένα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της Πλάκας είναι οι πολυάριθμες ταβέρνες της, με μερικές εξ’ αυτών να κουβαλάνε στην πλάτη τους πολλά χρόνια ιστορίας
12°
