Σε ένα παρτέρι στο μπαλκόνι, παραδόξως, έχουν φυτρώσει τρία αγριολούλουδα που κάνουν μικρά κίτρινα ανθάκια. Είναι απ’ αυτά που στους κήπους της εξοχής τα βγάζουν εγκαίρως, πριν προλάβουν να μεγαλώσουν. Τα ζιζάνια, όπως ονομάζεται το ευρύτερο είδος στο οποίο ανήκουν, βρίσκονται σε σκληρό ανταγωνισμό με τα καλλιεργούμενα φυτά για τα θρεπτικά στοιχεία, το νερό, την ηλιακή ακτινοβολία, το χώρο, και συνήθως υπερισχύουν, για αυτό οι άνθρωποι της εξοχής δεν τα συμπαθούν. Τίποτα από αυτά, φυσικά, δεν ισχύει σε μια βεράντα στο κέντρο της Αθήνας. Εκεί το πράσινο, οποιοδήποτε πράσινο, δίνει ανάσες. Η φυσική τάση ενός ανθρώπου του αγρού βλέποντάς τα θα ήταν να τα ξεριζώσει, όμως εγώ ποτίζω κάθε πρωί τα άγρια μου ζιζάνια και τα καμαρώνω να θεριεύουν, έχουν ξεπεράσει το 1 μέτρο. Λειτουργούν σαν προστατευτική ασπίδα, με κρύβουν από τους απέναντι· κι όχι μόνο, μου θυμίζουν τη σχετικότητα των ανθρώπινων υποθέσεων.
Η ίδια η ζωή το δείχνει με τους πιο απλούς τρόπους: το καλό και το κακό, το ωραίο και το άσχημο, δεν υπάρχουν στη φύση. Είναι γενικές κατηγορίες που έχουν φτιάξει οι άνθρωποι για να συνεννοούνται μεταξύ τους και να οργανώνουν τις ζωές τους. Δεν γίνεται αλλιώς, οι άνθρωποι είναι επιρρεπείς στο να σκέφτονται με γενικές έννοιες: οι άντρες, οι γυναίκες, οι μαύροι, οι ξένοι... Το δυστύχημα είναι ότι τους προσδίδουν ηθικό περιεχόμενο. Μπέρδεμα. Γιατί οι έννοιες δεν υπάρχουν ανεξάρτητα, δεν υπάρχει καλό και κακό, έτσι, γενικά κι αόριστα· υπάρχει όμως καλό για μένα και κακό για μένα. Κι αν αυτή η ιδέα βρίσκω πως έχει μια χρησιμότητα, είναι γιατί μας βοηθάει να μη γινόμαστε ξεροκέφαλοι στενόμυαλοι ηθικολόγοι. Όσο για το χώρο και το χρόνο, έχουν τη σημασία τους: το πού, το πώς, το πότε, από ποια θέση... Τίποτα δεν υπάρχει ανεξάρτητα. Ή, μάλλον, υπάρχει. Εμείς δεν μπορούμε να το σκεφτούμε έτσι.
Χρειαζόμαστε ερεθίσματα, όπως ο αέρας μιας ανοιξιάτικης βόλτας. Ένα πρωί, παρακάμπτω το δρόμο μου και πηγαίνω στο πάρκο, κάθομαι σε ένα παγκάκι και κοιτάζω. Η άνοιξη είναι εδώ, λαχταριστή. Τα φυτά ερωτοτροπούν με τις ακτίνες του ήλιου, τα πουλιά τιτιβίζουν πετώντας από το ένα δέντρο στο άλλο. Επικρατεί ησυχία. Οι άνθρωποι, ελάχιστοι. Λίγοι τουρίστες, μόνο, σταματούν και κοιτάζουν με προσοχή τις ταμπέλες στους μεγάλους κορμούς των δέντρων. Δεν πρόκειται για ένα τυχαίο πάρκο, είναι ο Εθνικός μας Κήπος. Πού και πού νεαρές μαμάδες με τα μωρά τους κατευθύνονται στο βάθος δεξιά, στην παιδική χαρά. Η ατμόσφαιρα είναι ειδυλλιακή, κλείνεις τα μάτια κι ακούς μόνο φυσικούς ήχους, κι ο ήλιος σε ζεσταίνει...
Θα ήθελα να ζούσα σε μια πόλη με πολλά πάρκα, σκέφτομαι, όμως κι αυτά που έχουμε είναι άδεια. Έχει επικρατήσει η κουλτούρα της καφετέριας και του κομμωτηρίου. Μη γίνεσαι κακιά, τι το κακό έχει να θες να πιεις τον καφέ σου σε ένα ωραίο μέρος; Άλλωστε οι φυσιοδίφες Αθηναίοι φαίνεται να προτιμούν το λόφο του Φιλοππάπου, που είναι και πιο φυσικός. Εμποδίζω μια παρόρμηση: θέλω να πάω να ξαπλώσω στο γκαζόν, σαν Ευρωπαίος πολίτης που είμαι, αλλά θα με κοιτάξουν περίεργα. Ίσως μια άλλη φορά, με παρέα. Εντάξει, όμως τι προηγείται: αν φτιάξουμε μια πόλη με περισσότερους ανοιχτούς πράσινους χώρους οι άνθρωποι θα εκτιμήσουν τις βόλτες στα πάρκα ή πάει αντίστροφα, χρειάζονται πρώτα οι άνθρωποι και μετά όλα θα γίνουν;
Οι άνθρωποι χρειάζονται, αυτό είναι βέβαιο. Αυτοί φτιάχνουν τα μέρη, τις κοινωνίες, τις ζωές, αυτοί τα κάνουν όλα. Αυτοί επιλέγουν, αποφασίζουν. Όλα είναι ζήτημα παιδείας, καλλιέργειας. Ο άνθρωπος γεννιέται ανήμπορος, πρέπει να να τα μάθει όλα από την αρχή. Η εκπαίδευσή μας ξεκινάει από τα τρυφερά μας χρόνια και συνεχίζεται όσο διαρκούμε... αν είμαστε τυχεροί. Δεν υπάρχει αμφιβολία, από το πώς θα σκεφτούμε εξαρτάται το πώς θα ζήσουμε. Ή, αλλιώς, έχουμε τη ζωή που μας αξίζει: με πράσινο και καθαρούς δρόμους ή με νέφος και σκουπίδια. Συγνώμη, γίνομαι αυστηρή... Να το παραδεχθούμε, όμως. Εμείς τα κάνουμε όλα. Η κοινωνία μας είναι πρώτα απ’ όλα εμείς και μετά όλοι οι άλλοι. Κι όχι μόνο, αλλά σκεφτόμαστε με προαπαιτούμενα, που αν δεν τα πούμε, αν δεν τα ορίσουμε ξανά φωναχτά, δεν θα συνεννοηθούμε ποτέ. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι είναι κατά βάση καλοί ή κακοί;
Ακίνητη, με το βλέμμα καρφωμένο στις λαμπερές δροσοσταλίδες των φύλλων, κάνω δυσοίωνες σκέψεις. Δεν δικαιολογούνται, εδώ που είμαι. Σκέφτομαι την κατάσταση της χώρας, το πολιτικό χάος, την οικονομική στενότητα, το θέατρο (των πολιτικών) σκιών. Αναρωτιέμαι αν θα μπορέσουν να συνεργαστούν οι υγιείς δυνάμεις της χώρας για να έρθει η ανάπτυξη ή αν κι αυτό ακόμα δεν είναι παρά ευσεβής πόθος. Αν ανάπτυξη σημαίνει θέσεις εργασίας και εκκίνηση της οικονομίας ή, όπως λένε, ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας. Αν δεχτούμε πως ό,τι ζούμε οφείλεται πράγματι στην επέλαση του νεοφιλελεύθερου δόγματος, ίσως η επιστροφή στην παραγωγική βάση και στη γεωπολιτική εσωστρέφεια θα ήταν μια λύση. Σε κάθε περίπτωση, όμως, το ερώτημα είναι ίδιο: Θα γίνουμε μια κοινωνία-ζούγκλα όπου ο καθένας θα κοιτάζει το συμφέρον του, όλοι εναντίον όλων (Χομπς), ή θα καταφέρουμε να πορευτούμε σε μια δικαιότερη κοινωνία καλλιεργώντας την αγαθή φύση του ανθρώπου (Ρουσό); Υπάρχει τέτοια; Μπορούμε να την εμπιστευτούμε;
Οι τίτλοι των εφημερίδων στο περίπτερο έξω από το πάρκο είναι αποπροσανατολιστικοί, αντικρουόμενοι. Ο λαός μας εμφανίζεται διχασμένος, στα αυτιά του όλη την ώρα στριμώχνονται φράσεις-σύμβολα. Η νέα φράση της μόδας είναι «πάση θυσία». Τι σημαίνει πάση θυσία; Παλιά οι άνθρωποι έδιναν τα πάντα, όταν χρειαζόταν να θυσιαστούν για το ιδανικό της πατρίδας. Κανένα κόστος δεν υπολογίζει μια μάνα προκειμένου να σώσει το παιδί της ή ένας αθεράπευτα ερωτευμένος για να μη χάσει το αντικείμενο του πόθου του. Μια τέτοια φράση, όπως τη χρησιμοποιούν, δεν σημαίνει τίποτα. Πρόκειται για το νέο επικοινωνιακό τρικ των πολιτικών μας στην προσπάθειά τους να δώσουν περιεχόμενο σε ό,τι συνεχώς επαναλαμβάνουν: πως το μέλημά τους είναι η «σωτηρία της χώρας». Μόνο που, όσο και να το κρύβουν με ωραίες φράσεις, ο λόγος τους δεν έχει περιεχόμενο, μόνο τεχνάσματα. Πράγματι, τίποτα δεν είναι φετίχ παρά μόνο η αγάπη για τα αξιώματα, η θωπεία του λαϊκού ενστίκτου για την αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής. Όλοι έχουν το δικαίωμα να ελπίζουν. Κερδισμένος θα βγει όποιος υποσχεθεί τα περισσότερα. Πάση θυσία θα γίνουν όλα, θέληση να υπάρχει και καλή πίστη...
Το μυαλό παίζει παιχνίδια, το ξέρω, δεν είναι ταιριαστές τούτες οι σκέψεις μια τέτοια μέρα, σε ένα τέτοιο μέρος. Σηκώνομαι να περπατήσω, να πάρω βαθιές ανάσες, η άνοιξη είναι εδώ, παρούσα ακόμα και στην καρδιά μιας τσιμεντούπολης. Τι κι αν όλα τα ορατά σημάδια οδηγούν σε απαισιόδοξες σκέψεις, η εποχή των λουλουδιών έχει μια φυσική επίδραση πάνω σου, σε σπρώχνει να αλλάζεις ρότα προς πιο αισιόδοξες κατευθύνσεις. Όλα γεννιούνται ξανά, ακόμα και κλαδιά ξερά που τα θεωρούσες τελειωμένα σκάνε, ίχνη ζωής ξεφυτρώνουν αργά και σταθερά από μέσα τους. Οι μυρωδιές της άνοιξης διεγείρουν τα οσφρητικά κέντρα του εγκεφάλου, ξυπνούν ολάνθιστες εικόνες εξοχής βάζοντας τις απαισιόδοξες σκέψεις σε πολιορκητικό κλοιό. Στο μυαλό μου κάθε είδους ζιζάνια γιγαντώνονται σε απάτητους, ακαλλιέργητους, με ελεύθερο φρόνημα αγρούς, σπαρμένους παπαρούνες.
Μόλις βγεις απ’ τον Εθνικό Κήπο ο θόρυβος επανέρχεται στα φυσιολογικά του επίπεδα. Λογικό, είσαι στο κέντρο της Αθήνας. Παίρνεις ανάσα. Η επίδραση της άνοιξης έχει όρια, μόλις τα περάσεις βρίσκεσαι εκεί έξω, σε έναν άγριο κόσμο γεμάτο υποσχέσεις (;). Αν, κι εκεί ακόμα, στα θορυβώδη πεζοδρόμια της Πανεπιστημίου, οι μυρωδιές από τα άνθη των δέντρων έχουν τον τρόπο τους να σε βρίσκουν. Ίσως είναι αυτές οι μυρωδιές που μου γεννούν την (αισιόδοξη) σκέψη: Οι άνθρωποι μπορούν να σκέφτονται και να λένε ό,τι θέλουν, προσωπικά έχω αποφασίσει να μην εκτιμώ κανέναν για τις ιδέες του και μόνο. Σημασία, πάνω από όλα, έχουν τα κίνητρά μας, η ζωή που κάνουμε, ο τρόπος μας με τους ανθρώπους, η συνέπειά μας απέναντι στα πράγματα, η λαχτάρα μας για ζωή και δημιουργία. Κάθε τι άλλο μου φαίνεται αφελές...
Έχουμε φάει τόσες φάπες, τόση ανασφάλεια και πίεση πανταχόθεν, που αναζητάμε πια λίγη χαρά, λίγη χριστουγεννιάτικη τρέλα, λίγο τζέρτζελο, απ’ όπου κι αν προέρχεται
Θέλοντας να τεστάρω τις δυνατότητες και τα όρια του εργαλείου, άρχισα να ζητάω συμβουλές θεωρώντας μάλλον απίθανο (και ηθικά απωθητικό) το να το χρησιμοποιήσω. Μέσα σε μισή ώρα είχα αγοράσει μηνιαία συνδρομή.
12°
