Ποια ήταν η πρώτη σας επαφή με τον ψηφιακό κόσμο και πώς εξελίχθηκε;
Είχα τα ηλεκτρονικά σαν χόμπι από την τρίτη δημοτικού με την ασύρματη επικοινωνία να με ελκύει περισσότερο. Στις αρχές της δεκαετίας του ’80 μέσω μιας προγραμματιζόμενης αριθμομηχανής Hewlett Packard και στη συνέχεια με ένα SinclairZXSpectrum ξεκίνησα με τους υπολογιστές. Το ταξίδι συνεχίζεται ακόμα.
Το διαδίκτυο έχει αλλάξει τη ζωή πολλών ανθρώπων. Για εσάς ποια αλλαγή είναι η πιο σημαντική, τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε προσωπικό επίπεδο;
Η αφαίρεση των γεωγραφικών και χρονικών περιορισμών στην επικοινωνία και η επιτάχυνση στην παραγωγή και διάδοση γνώσης. Για μένα προσωπικά η δυνατότητα να παραμένω Έλληνας, έχοντας ζήσει το μεγαλύτερο πλέον μέρος της ζωής μου στις ΗΠΑ.
Ως διευθυντής πληροφορικής στο MIT Media Lab ασχολείστε ιδιαίτερα με τα κοινωνικά δίκτυα. Πώς πιστεύετε ότι επηρεάζουν τη ζωή των ανθρώπων;
Από όλες τις εφαρμογές του Διαδικτύου, τα σημερινά μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι με διαφορά η χειρότερη. Ενώ η κεντρική ιδέα είναι σωστή, η εφαρμογή της απηχεί περισσότερο στα ένστικτα και τις ορμόνες και πολύ λιγότερο στη σκέψη. Είναι, επίσης, η πρώτη εφαρμογή στην οποία μπορεί να αποδοθεί ευθέως απώλεια ανθρώπινης ζωής εξαιτίας του αντιεμβολιαστικού κινήματος το οποίο δεν θα υπήρχε χωρίς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το «τζάμπα» επιχειρηματικό τους μοντέλο τα έχει κάνει εξαιρετικά λεπτομερείς μηχανισμούς παρακολούθησης των χρηστών και μεγάφωνα παραπληροφόρησης.
Είναι δυνατόν να καταπολεμηθεί το φαινόμενο echochamber; Είναι μόνο θέμα αλγόριθμων ή και ανθρώπινης φύσης;
Είναι θέμα και των δύο αλλά και του επιχειρηματικού μοντέλου που επιβραβεύει τα κλικ των χρηστών. Οι αλγόριθμοί τους σήμερα είναι σχεδιασμένοι για να μεγιστοποιούν το διαφημιστικό περιεχόμενο που θα δει ένας χρήστης και όχι την όποια χρήσιμη πληροφορία. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης απλά δρουν ενισχυτικά σε μια φυσιολογική ανθρώπινη τάση, αυτή της συναναστροφής με ανθρώπους με τους οποίους αισθανόμαστε άνετα, λόγω κοινών βιωμάτων, αντιλήψεων και επιδιώξεων, αλλά και της ενστικτώδους έλξης που μας ασκεί το παράδοξο.
Ποιες οι προβλέψεις σας για το μέλλον των κοινωνικών δικτύων;
Οι ψηφιακοί ιθαγενείς (τα παιδιά μου, για παράδειγμα) απλά θεωρούν ήδη ξεπερασμένα μέσα όπως το Facebook και το Twitter, στα οποία δραστηριοποιούνται κυρίως ψηφιακοί μετανάστες (μεσήλικες και πάνω). Αυτό εξηγεί σε μεγάλο βαθμό και την πρόσφατη ανακοίνωση του Μαρκ Ζούκερμπεργκ για τη μετεξέλιξη του Facebook σε μια πιο κλειστή πλατφόρμα που θα μοιάζει περισσότερο με το WhatsApp ή το Snapchat. Είναι σίγουρο ότι στο άμεσο μέλλον θα δούμε περισσότερη ρύθμιση εξαιτίας της αυξανόμενης ευαισθησίας στο θέμα των προσωπικών δεδομένων και, πιθανότατα, σπάσιμο των μεγάλων πλατφόρμων σε μικρότερα κομμάτια.
Τεχνητή νοημοσύνη. Ποια τα οφέλη και ποιοι οι κίνδυνοι όσο εξελίσσεται; Νομίζω ότι η συζήτηση για την ΤΝ σήμερα χαρακτηρίζεται από υπερβολές ξεκινώντας από το γεγονός ότι έχει γίνει συνώνυμο με μια υπομέθοδο, τη βαθιά μηχανική μάθηση, μιας από τις πολλές της μεθόδους. Μας είναι απαραίτητη για την ανάλυση και την εξαγωγή γνώσης από τον ολοένα και μεγαλύτερο όγκο δεδομένων που μας περιβάλλει και από αυτή την άποψη ήρθε για να μείνει. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος από αυτή είναι ότι εκπαιδεύοντας τα συστήματα μηχανικής μάθησης, τους περνάμε τις πολώσεις και τις προκαταλήψεις μας χωρίς να το καταλάβουμε. Η αυτονόμηση τέτοιων συστημάτων αντί για τη συμπληρωματική στον άνθρωπο λειτουργία τους είναι πολύ πρόωρη. Και προφανώς τα σενάρια περί αυτόνομων συνειδητών μηχανών που θα στραφούν εναντίον μας ανήκουν προς το παρόν στην επιστημονική φαντασία.
Ποια πιστεύετε ότι θα είναι η βασική διαφορά ανθρώπων και ΤΝ, όταν θα φτάνει στο απόγειο της εξέλιξής της;
Το «άγιο δισκοπότηρο» της ΤΝ είναι η δημιουργία γενικευμένης ΤΝ με δυνατότητες ανάλογες της ανθρώπινης. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει την κατανόηση της λειτουργίας της ανθρώπινης νοημοσύνης και κυρίως των διαφορών της από τις άλλες μορφές νοημοσύνης, αυτών των χαρακτηριστικών που (ας μου επιτραπεί η υπέρβαση) περιγράφουμε σαν ανθρωπισμό. Επομένως σε ένα τέτοιο σενάριο, οι διαφορές του αντιγράφου από το πρωτότυπο θα είναι επιμέρους και εξελικτικές. Δεν νομίζω ότι η εξέλιξη του ανθρώπου θα σταματήσει στον HomoSapiens.
Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά να μπουν στον ψηφιακό κόσμο με δημιουργική διάθεση; Ποιος ο ρόλος σας ως Πρεσβευτής του Ιδρύματος Vodafone;
Το πρώτο σκέλος της ερώτησής σας είναι η απάντηση στο δεύτερο. Έχοντας περάσει το μεγαλύτερο μέρος της καριέρας μου στο MediaLab, όπου οι ψηφιακές τεχνολογίες αποτελούν πρώτιστα μέσο έκφρασης, πιστεύω ότι αποτελούν το καλύτερο μέσο για να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον γύρω από τα παιδιά που θα προωθεί τη δημιουργικότητα, τη συνεργατικότητα και την επικοινωνιακότητα. Το Ίδρυμα Vodafone έχει συμβάλει ουσιαστικά στο να γίνει το περιβάλλον αυτό πραγματικότητα για πολλά παιδιά στη χώρα μας. Σχεδιάζοντας και υλοποιώντας προγράμματα STEM, όπως το STEM powering Youth του Ιδρύματος Vodafone, για σχολεία απομακρυσμένων περιοχών της Ελλάδας, δίνουμε στις νέες γενιές, μέσω της βιωματικής εκπαίδευσης, τα ψηφιακά εκείνα εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιήσουν δημιουργικά και με ελκυστικό τρόπο. Αυτός είναι και ο λόγος που αποδέχθηκα την πρόταση να είμαι μέλος του Κύκλου Πρεσβευτών, καθώς η ανάδειξη πρωτοβουλιών που αφορούν στην εκπαίδευση είναι καθοριστικής σημασίας.
Stem education, λοιπόν: Γιατί είναι απολύτως απαραίτητη στην εποχή μας;
Γιατί αλλιώς δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τον κόσμο γύρω μας. Η τεχνολογία είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά ανθρώπινα γνωρίσματα και ο ανθρωπισμός η πυξίδα για τη χρήση της. Καλό θα είναι να σταματήσουμε να μιλάμε για Stem ή Liberal Arts και να αρχίσουμε να μιλάμε για μάθηση, παιδεία, τη διαφορά της από την επαγγελματική κατάρτιση, και τον εντελώς αναχρονιστικό διαχωρισμό της τεχνολογικής από την ανθρωπιστική εκπαίδευση στη δευτεροβάθμια και στα αρχικά στάδια της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
Τι γνώμη έχετε για τη θέση δύο σημαντικών ανθρώπων της ψηφιακής εποχής (Jobs & Gates) για περιορισμένη χρήση tablet και κινητών πριν από την ηλικία των 13-14 ετών;
Δεν είμαι σίγουρος ότι το είπαν, αλλά αν δεχθούμε ότι όντως το είπαν, ακούγεται σαν κοροϊδία (ειδικά από τον Jobs, o οποίος έδωσε στις ταμπλέτες και τα κινητά τη σημερινή τους μορφή). Το μέσο δεν είναι το μήνυμα όταν μιλάμε για παιδιά, οπότε αντί να μιλάμε για περιορισμούς χρήσης των ψηφιακών εργαλείων, καλό θα είναι να μιλάμε για περιεχόμενο, δραστηριότητες και γραμματισμό μέσων (media literacy) των παιδιών αλλά κυρίως των γονέων. Η ειρωνεία του να μιλάμε για περιορισμούς χρήσης της τεχνολογίας στα παιδιά, στη χώρα που οι ενήλικες κάνουν τις μεγαλύτερες καταχρήσεις στα κοινωνικά δίκτυα, δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει. Για να μη σας χαλάσω το χατίρι, όμως, υποστηρίζω περιορισμούς χρήσης οθονών πριν τον ύπνο, δεδομένης της αρνητικής επίδρασης του μπλε φωτός στον ζιρκαδιανό κύκλο (που ρυθμίζει το εσωτερικό ρολόι του οργανισμού μας).
Πιστεύετε ότι το μέλλον είναι πάντα καλύτερο;
Αφενός αυτό μας δείχνει η ιστορία (εφόσον έχουμε την πολυτέλεια να ορίσουμε ένα αρκούντως μεγάλο χρονικό παράθυρο παρατήρησης), αφετέρου είμαι μηχανικός, άρα λύνω προβλήματα για να κάνω το αύριο καλύτερο από το σήμερα.
Είστε υπέρ της μίας μέρας off (την εβδομάδα) από τον ψηφιακό κόσμο και, αν ναι, ποια τα οφέλη;
Δεν υπάρχει πλέον άλλος κόσμος από τον ψηφιακό και δεν έχω γενικά τάσεις φυγής από την πραγματικότητα, επομένως η πρώτη μου αντίδραση σε μια τέτοια πρόταση είναι πολύ αρνητική. Εκείνο που θα πρότεινα σε αντιπαράθεση είναι εγκράτεια, μέτρο και αυτοέλεγχο ειδικά στη χρήση του «share» σε καθημερινή βάση. Είναι προφανές ότι τουλάχιστον για τους σημερινούς ενήλικες, οι οποίοι στην πλειοψηφία τους είναι ψηφιακοί μετανάστες, η επεξεργασία όλων των ερεθισμάτων του ψηφιακού κόσμου είναι τουλάχιστον προβληματική. Για τους ψηφιακούς ιθαγενείς (σημερινά παιδιά) νομίζω ότι τα όποια συμπεράσματα είναι μάλλον πρόωρα, ειδικά όταν αυτά προέρχονται από ψηφιακούς μετανάστες. Όπως συμβαίνει σε κάθε επανάσταση, χρειάζεται λίγος χρόνος για να καταλάβουμε τις συνέπειες των συχνά «βίαιων» αλλαγών.
13°
