23 Αυγούστου: Ημέρα μνήμης ή αφορμή ξανά για διχασμό
Μέχρι σήμερα στο πολιτικό καφενείο των κοινωνικών δικτύων αμφισβητείται η χρησιμότητα της Ευρωπαϊκής Ημέρας Μνήμης για τα Θύματα του Σταλινισμού και του Ναζισμού
Γιατί η Ελλάδα δεν υιοθέτησε την Ευρωπαϊκή Ημέρα Μνήμης για τα Θύματα του Σταλινισμού και του Ναζισμού και γιατί η σημασία της αμφισβητείται μέχρι σήμερα
Η 23η Αυγούστου έχει καθιερωθεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ως Ευρωπαϊκή Ημέρα Μνήμης για τα Θύματα του Σταλινισμού και του Ναζισμού. Η επιλογή της ημερομηνίας παραπέμπει στο Σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότοφ του 1939, που άνοιξε τον δρόμο για τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και τη διαίρεση της Ευρώπης. Το ψήφισμα εγκρίθηκε με συντριπτική πλειοψηφία –533 ψήφοι υπέρ, 44 κατά και 33 αποχές–, όμως η ελληνική στάση είχε ξεχωριστό ενδιαφέρον: οι περισσότεροι Έλληνες ευρωβουλευτές δεν το στήριξαν, ενώ μέχρι σήμερα στο πολιτικό καφενείο των κοινωνικών δικτύων αμφισβητείται η χρησιμότητα της κοινής ημέρας μνήμης δύο ξεχωριστών ιστορικών φαινομένων.
Γιατί; Η απάντηση βρίσκεται σε τρεις διαφορετικούς άξονες.
Πρώτον, η ιστορική μνήμη του Εμφυλίου: Σε αντίθεση με τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, η Ελλάδα δεν έζησε σοβιετική κατοχή αλλά έναν αιματηρό εμφύλιο πόλεμο, όπου ο κομμουνισμός συνδέθηκε για πολλούς με την Αντίσταση και όχι με την καταπίεση. Αυτό έκανε δύσκολη την ταύτιση με τη βαλτική και πολωνική εμπειρία του σταλινισμού.
Δεύτερον, οι ιδεολογικές σταθερές του πολιτικού συστήματος: Στην Ελλάδα, ιδίως στην Αριστερά, η εξίσωση ναζισμού και κομμουνισμού θεωρείται προσβολή της ιστορικής μνήμης, καθώς αγγίζει άμεσα τον συμβολισμό της Εθνικής Αντίστασης.
Τρίτον, η πολιτική κουλτούρα απόστασης από την «ευρωπαϊκή κανονικότητα»: Η χώρα μας συχνά κρατά αποστάσεις από αφηγήσεις που προέρχονται από την Ανατολική Ευρώπη, θεωρώντας ότι δεν αντικατοπτρίζουν την ελληνική εμπειρία του 20ού αιώνα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η 9η Δεκεμβρίου, που έχει καθιερωθεί από τον ΟΗΕ ως Διεθνής Ημέρα Μνήμης και Αξιοπρέπειας για τα Θύματα του Εγκλήματος της Γενοκτονίας. Και σε αυτή την περίπτωση δεν εξισώνονται διαφορετικές γενοκτονίες, ούτε επιχειρείται να σβηστούν οι ιστορικές ιδιαιτερότητες κάθε περίπτωσης. Αναγνωρίζεται, όμως, ότι οι προθέσεις και τα μέσα που οδηγούν σε εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας έχουν συχνά κοινά χαρακτηριστικά.
H Μνήμη οφείλει να επισημαίνει τις ομοιότητες που μπορούν να οδηγήσουν στην επανάληψη της βίας και του μίσους
Με άλλα λόγια, οι Ημέρες Μνήμης δεν είναι «ιστοριογραφία» αλλά εργαλεία πρόληψης. Η Ιστορία ασφαλώς κρίνει κάθε φαινόμενο αυτοτελώς· όμως η Μνήμη οφείλει να επισημαίνει τις ομοιότητες που μπορούν να οδηγήσουν στην επανάληψη της βίας και του μίσους. Αυτή η υπενθύμιση είναι πολύτιμη, ιδίως για τις νεότερες γενιές.
Επομένως, μια κοινή Ημέρα Μνήμης δεν «συμψηφίζει» ούτε «ομογενοποιεί». Αναδεικνύει την ανάγκη επαγρύπνησης απέναντι σε κάθε μορφή ολοκληρωτισμού –όποιο ιδεολογικό προσωπείο κι αν φορά– και συμπληρώνει την ιστορική ανάλυση με τον ηθικό και πολιτικό στόχο της πρόληψης.
6°
