Οι απειλές προς τη δημοκρατία, το «καθεστώς Μητσοτάκη», τα πυρά της αντιπολίτευσης και σημασία της ομαλής εναλλαγής στην εξουσία
Αν το μέτρο της επιτυχίας ενός συντάγματος είναι η ομαλή δημοκρατική ζωή, τότε το Σύνταγμα του 1975 περνά το τεστ των 50 χρόνων με εξαιρετικά υψηλή βαθμολογία. Ποτέ άλλοτε δεν έζησε η χώρα ένα τόσο μακρό διάστημα αδιάλειπτης ομαλότητας, με πλήρη κατοχύρωση των δημοκρατικών δικαιωμάτων και των ελευθεριών των πολιτών.
Αυτό δεν σημαίνει ότι η ομαλότητα αυτή οφείλεται αναγκαστικά στο Σύνταγμα, για τον ίδιο λόγο που δεν οφείλονται σ’ αυτό και πολλές από τις δυσλειτουργίες που παρουσιάστηκαν. Τις περισσότερες φορές η πολιτική πραγματικότητα έχει τον πρώτο λόγο. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα έδωσε ο Νίκος Αλιβιζάτος: Στο Σύνταγμα του 1975 προβλεπόταν η διοικητική εκτόπιση πολιτών. Δεδομένης της πρόσφατης ιστορίας, ήταν φυσικό να υπάρξουν έντονες διαφωνίες αλλά και ανησυχίες για τη σκοπιμότητα του συγκεκριμένου άρθρου. Τελικά χωρίς λόγο. Η πρόβλεψη περιέπεσε σε αχρησία και δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Καταργήθηκε και τυπικά στην αναθεώρηση του 2001.
Μπορεί κανείς να σκεφτεί και άλλα ανάλογα παραδείγματα. Έτσι, μια κριτική που εκφράστηκε σχετίζεται με τον τελείως διακοσμητικό ρόλο του προέδρου, όπως κατέληξε έπειτα από αλλεπάλληλες μεταρρυθμίσεις. Η κριτική έχει βάση. Ωστόσο, για την τελευταία τουλάχιστον μεταρρύθμιση, σύμφωνα με την οποία ο πρόεδρος μπορεί να εκλεγεί από μια απλή πλειοψηφία, αιτία είναι η καταχρηστική αξιοποίηση των συνταγματικών προβλέψεων για να προκληθούν πρόωρες εκλογές. Ό,τι έγινε το 2009 και ξανά το 2015. Το σύνταγμα λοιπόν προσαρμόστηκε στις ανάγκες που επέβαλλε η πολιτική πραγματικότητα.
Κάτι ανάλογο συνέβη και με τις ανεξάρτητες αρχές. Ορθώς ασκείται κριτική για το ότι, με την ερμηνεία που έχει δοθεί στο σχετικό άρθρο, η κυβέρνηση μπορεί να διορίσει τα μέλη, παρακάμπτοντας, έστω και οριακά, την πρόβλεψη για πλειοψηφία τριών πέμπτων. Αυτό όμως έγινε επειδή τα κόμματα είχαν ήδη καταστήσει τη σχετική διαδικασία ανενεργή. Αδυνατούσαν να συμφωνήσουν σε κοινά αποδεκτές υποψηφιότητες, με αποτέλεσμα τις συνεχείς παρατάσεις της θητείας των διοικητικών συμβουλίων, φυσικά κατά παράβαση των νόμων.
Πολλές φορές πάλι, η κριτική που ασκείται είναι υπερβολική, αν όχι στερούμενη λογικής. Γνωστός συνταγματολόγος υποστήριζε ότι το πνεύμα του συντάγματος φαλκιδεύεται από «καλπονοθευτικά» εκλογικά συστήματα και από τον ασφυκτικό περιορισμό του πολιτικού πλουραλισμού, μέσω της «χειραγώγησης» των ΜΜΕ. Και ως προς το δεύτερο, ποτέ άλλοτε στην ελληνική Βουλή δεν εκφράζονταν τόσο πολλά κόμματα και δεν είχαν αναδειχθεί σε αστέρες της πολιτικής εκφραστές των πιο ακραίων απόψεων. Τόσο που ακόμα και ο Αλέξης Τσίπρας μίλησε για «βαλκανοποίηση». Όσο για τα εκλογικά συστήματα, αρκεί να υπενθυμίσουμε ότι στη μητέρα του κοινοβουλευτισμού, τη Μεγάλη Βρετανία, ισχύει ένα πλήρως πλειοψηφικό σύστημα. Ουδείς διανοήθηκε να πει ότι αλλοιώνεται ο κοινοβουλευτικός χαρακτήρας της χώρας. Όλα τα εκλογικά συστήματα αποτελούν έναν συμβιβασμό ανάμεσα στην αντιπροσωπευτικότητα και την αποτελεσματικότητα.
Αυτού του τύπου η κριτική προσιδιάζει στη στάση που έχει υιοθετήσει το σύνολο σχεδόν της αντιπολίτευσης τα τελευταία χρόνια. Στον πυρήνα της θεωρεί την κυβέρνηση Μητσοτάκη επικίνδυνη για τη Δημοκρατία. Όχι τυχαία, συχνά μιλούν για «καθεστώς Μητσοτάκη». Και είναι αλήθεια ότι, από φιλελεύθερη σκοπιά, υπάρχουν σημαντικά ανοιχτά θέματα. Κορυφαίο η υπόθεση των υποκλοπών, η οποία παραμένει σκοτεινή. Ουδείς έχει πειστεί ότι έγινε προσπάθεια να αποκαλυφθεί η αλήθεια. Το αντίθετο, η γενική εντύπωση είναι ότι η κυβέρνηση παρεμπόδισε την έρευνα της Δικαιοσύνης. Πολύ σοβαρό επίσης είναι το ζήτημα των δικαιωμάτων των αιτούντων άσυλο, με τη χώρα να έχει βρεθεί επανειλημμένα στο στόχαστρο του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για τις περίφημες επαναπροωθήσεις, αλλά και για τις συνθήκες κράτησης μεταναστών.
Δικαιολογούν αυτά την εκτίμηση ότι η κυβέρνηση αποτελεί απειλή για τη Δημοκρατία; Η απάντηση που δίνουν όσοι την υπερασπίζονται και δεν θέλουν να κρυφτούν πίσω από το δάχτυλό τους είναι ότι ανάλογα περιστατικά υπήρξαν και στο παρελθόν. Από τις κασέτες του Τόμπρα επί ΠΑΣΟΚ ως τον Μαυρίκη επί Κωνσταντίνου Μητσοτάκη και τις απειλές της Αυγής για αποκαλύψεις σε βάρος απείθαρχων δικαστικών μέσω προσωπικών τους email, τέτοιες υποθέσεις είναι μέρος της σκοτεινής πλευράς κάθε εξουσίας.
Ουδείς μπορεί να θεωρήσει ότι αυτό αποτελεί ικανοποιητική απάντηση. Υπό κανονικές συνθήκες θα μπορούσε να είναι λόγος για να καταψηφίσει την κυβέρνηση – όχι όμως για την προστασία της Δημοκρατίας. Γιατί, αν κάτι μας έδειξε η δεκαετία της κρίσης, αυτό είναι ότι η πραγματικά σοβαρή απειλή για τη Δημοκρατία είναι η οικονομία. Θεωρούμε επίτευγμα και μέτρο επιτυχίας του συντάγματος ότι το πολίτευμα και η κοινωνία άντεξαν τη μεγαλύτερη οικονομική κρίση της μεταπολίτευσης. Προσποιούμαστε ή ξεχνάμε ότι, σε μεγάλο βαθμό, αυτό έγινε από τύχη, μόνο επειδή κάποιοι έκαναν πίσω την τελευταία στιγμή. Πολύ περισσότερο κάνουμε πως δεν βλέπουμε ότι η κρίση μάς κληροδότησε μια κοινωνία εξαιρετικά ευάλωτη στον λαϊκισμό κάθε επίδοξου σφετεριστή της Δημοκρατίας.
Μια ματιά στις δημοσκοπήσεις αρκεί. Όχι μόνο για τους συσχετισμούς των κομμάτων και την απειλητική διόγκωση των άκρων αλλά και για τη στάση της πλειονότητας των πολιτών απέναντι σε κρίσιμους θεσμούς της Δημοκρατίας. Από τη Βουλή και τα κόμματα ως τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και τη Δικαιοσύνη, η κρίση εμπιστοσύνης είναι χωρίς προηγούμενο. Αν βρεθούμε ξανά σε αδιέξοδο, αν χαθεί ξανά ο έλεγχος στην οικονομία, γνωρίζουμε καλά τι θα γίνει.
Μπροστά σ’ αυτόν τον κίνδυνο η μόνη δυνατή απάντηση είναι να διατηρήσουμε την κανονικότητα –αυτή που με κόπο πετύχαμε– όσο το δυνατόν περισσότερο. Και ο καλύτερος τρόπος για να την καταστρέψουμε είναι να αμφισβητείται η «νομιμοποίηση» της κυβέρνησης στο όνομα μιας ιδεατής πραγματικότητας. Να αμφισβητείται δηλαδή το μείζον διακύβευμα που διασφαλίζει ένα σύνταγμα: η ομαλή εναλλαγή στην εξουσία. Αν το πρόσχημα είναι η προστασία της δημοκρατικής νομιμότητας, τόσο το χειρότερο. Δείχνει, πέρα από την υποκρισία, και το μέγεθος της πολιτικής ανεπάρκειας.
Προφανώς αυτό δεν μπορεί να αποτελεί δικαιολογία για τα κυβερνητικά φάουλ. Εξηγεί ωστόσο γιατί, με όλα τα αρνητικά, εξακολουθεί να έχει τη στήριξη της μεγαλύτερης μερίδας των μετριοπαθών ψηφοφόρων.
Δυστυχώς, η χώρα οδεύει σε ένα ακόμα εφιαλτικό αδιέξοδο. Το πολιτικό προσωπικό έχει διαγράψει από τη μνήμη του τα χρόνια και τις σκληρές συνέπειες της κρίσης.
12°
