Στην Ελλάδα, πολλά πράγματα αφήνονται στην τύχη· τέτοια είναι η γενική νοοτροπία: δεν μας αρέσουν οι κανόνες, οι περιορισμοί, τα συστήματα ασφαλείας.
Tο πολύνεκρο δυστύχημα στα Τέμπηέχει φέρει σε πολύ δύσκολη θέση την κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη, όπως το 2013 μια παρόμοια σιδηροδρομική τραγωδία είχε φέρει σε πολύ δύσκολη θέση την καναδική κυβέρνηση: τότε, στο Lac-Mégantic, είχαν χάσει τη ζωή τους 47 άνθρωποι. Την ίδια εκείνη χρονιά, μετά τον εκτροχιασμό του τρένου στο Santiago de Compostela (80 νεκροί), είχε έρθει σε πολύ δύσκολη θέση και η ισπανική κυβέρνηση. Τραγωδίες από πυρκαγιές (Ρωσία 2010, Πορτογαλία 2017, Καλιφόρνια 2024) προκάλεσαν κατακραυγή και αποκάλυψαν βαθύτερα συστημικά σφάλματα που επέτρεψαν την ανθρώπινη αμέλεια και τις περιστάσεις «κακιάς ώρας». Αν και δυστυχήματα συμβαίνουν σε ολόκληρο τον κόσμο —το 1989 στην Ουφά της Σοβιετικής Ένωσης σκοτώθηκαν 575 επιβάτες τρένου, το 2002 στην Τανζανία 281—, στην Ελλάδα διατηρούμε κάποιες αρνητικές ιδιαιτερότητες που υπερβαίνουν τον παγκόσμιο μέσο όρο.
Δυστυχήματα και αρνητικές ελληνικές ιδιαιτερότητες
Η πρώτη είναι η κακή διαχείριση κινδύνων, μια δέσμη προληπτικών μέτρων η οποία δεν βρίσκεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αλλά μάλλον σε επίπεδο αναπτυσσόμενης χώρας. Θα συμφωνήσουμε όλοι ότι, προς το παρόν, έχουμε αποτύχει να οργανώσουμε αποτελεσματικούς μηχανισμούς, να θεσπίσουμε κανόνες και να εφαρμόσουμε όλα εκείνα τα μέτρα που συνιστούν την αναγνώριση, την αξιολόγηση, την αντιμετώπιση, την παρακολούθηση και την επανεξέταση των παραγόντων που μπορούν να προκαλέσουν ζημιές. Στην Ελλάδα, πολλά πράγματα αφήνονται στην τύχη· τέτοια είναι η γενική νοοτροπία: δεν μας αρέσουν οι κανόνες, οι περιορισμοί, τα συστήματα ασφαλείας. Συχνά, η αίσια και χωρίς απώλειες ολοκλήρωση των διαδικασιών αποδίδεται στη φιλοπονία και στο φιλότιμο συγκεκριμένων ατόμων· αν αυτά τα άτομα δεν υπήρχαν, όλα θα σκορπίζονταν στο χάος.
Η δεύτερη ιδιαιτερότητα είναι η απουσία πολιτικής ευαισθησίας. Στις κοινωνίες ντροπής (shame societies), όπου η κοινωνική συμμόρφωση και ο έλεγχος επιτυγχάνονται περισσότερο μέσω της δημόσιας αποδοκιμασίας και λιγότερο της εσωτερικής ενοχής, η ντροπή λειτουργεί ως μορφή τιμωρίας και η εικόνα των ατόμων στα μάτια των άλλων, που είναι καθοριστική για την αυτοεκτίμησή τους, οδηγεί τους «πρακτικούς» ή τους συμβολικούς ενόχους σε απονενοημένα διαβήματα. Σε μια κοινωνία ντροπής, ένας σταθμάρχης που με τα λάθη του προκαλεί θανάτους και ένας υπουργός που αποτυγχάνει να διασφαλίσει ομαλή λειτουργία στο πεδίο του αποσύρεται από τα βλέμματα· μερικές φορές αυτοκτονεί. Σε άλλες κοινωνίες, στις κοινωνίες ενοχής, βασανίζεται εσωτερικά και αποσύρεται επίσης. Νομίζω ότι δεν είμαστε ούτε κοινωνία ντροπής ούτε κοινωνία ενοχής χριστιανικού τύπου: οι δικοί μας ένοχοι τείνουν να ρίχνουν το φταίξιμο στους άλλους και, εφόσον δεν αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους, δεν αποδέχονται τον κοινωνικό εξοστρακισμό. Ο κ. Καραμανλής έθεσε ξανά υποψηφιότητα και ήρθε πρώτος σε ψήφους στις Σέρρες: φαίνεται ότι τόσο ο ίδιος όσο και οι Σερραίοι ψηφοφόροι δεν αντιλαμβάνονται τι σημαίνει συνείδηση, ενοχή, τύψη, ηθική καταδίκη —το ότι ένας υπουργός, αν και βεβαίως δεν είναι άμεσα υπεύθυνος, συνεχίζει εύθυμα την καριέρα του έπειτα από τέτοιο συμβάν μαρτυρεί τη συλλογική αναλγησία, την έλλειψη πολιτισμού. Παρόμοια κατάσταση είχαμε ζήσει το 2018, όταν η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ, παρά τις (διστακτικές) παραιτήσεις υπευθύνων, είχε αντιμετωπίσει τις πυρκαγιές στο Μάτι με εξοργιστικό θράσος.
Η τρίτη ιδιαιτερότητα είναι η βραδύτητα της Δικαιοσύνης. Αν και σε σχεδόν όλες τις χώρες οι πολίτες παραπονούνται γι’ αυτό που αντιλαμβάνονται ως κωλυσιεργία, στην Ελλάδα οι διαδικασίες προχωρούν τόσο αργά ώστε εγείρουν φρικτές υποψίες. Οι υποψίες ενισχύονται από το ότι οι Έλληνες δεν κατανοούν ότι η Δικαιοσύνη είναι ανεξάρτητη Αρχή κι ότι ο υπουργός Δικαιοσύνης και γενικότερα η κυβέρνηση δεν έχουν δικαίωμα να σπρώχνουν υποθέσεις. Αυτό που μπορούν και πρέπει να κάνουν είναι να διευκολύνουν το έργο των ανεξάρτητων Αρχών αναιρώντας γραφειοκρατικά εμπόδια, δημιουργώντας θεσμούς γρήγορης εξωδικαστικής τακτοποίησης ησσόνων υποθέσεων και προσλαμβάνοντας δικαστές ώστε να διαμοιράζεται ο όγκος της εργασίας. Προπάντων, μια σειρά παράλογων αγωγών και μηνύσεων πρέπει να αρχειοθετούνται χωρίς καθυστέρηση, με σκοπό την αποσυμφόρηση των δικαστηρίων. Εύκολο να το εξαγγέλλεις, δύσκολο να το κάνεις πράξη.
Τέταρτη ιδιαιτερότητα: οι περισσότερες ελληνικές κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένης αυτής του κ. Μητσοτάκη, αποκτούν γρήγορα την ψευδαίσθηση ότι ο λαός τούς έχει δώσει λευκή επιταγή κι ότι θα διαρκέσουν για πάντα. Αν η κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα πίστευε ότι είχαμε μπει στον δρόμο του σοσιαλισμού, η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη φαινόταν, μέχρι πρότινος, να πιστεύει ότι είχε κατατροπώσει ισοβίως την αριστερή και ακροδεξιά αντιπολίτευση. Σήμερα, αν και η αριστερή αντιπολίτευση δεν έχει ολοκληρώσει την ανασυγκρότησή της, δεν πρέπει να υποτιμάμε την ευρύτατη διάχυση της ιδεολογίας και της νοοτροπίας της (κρατισμός, μη αναγνώριση ατομικής ευθύνης, αντιδεξιό και αντιμητσοτακικό μίσος, ροπή στη συνωμοσιολογία, καχυποψία έναντι οποιασδήποτε εξουσίας και Αρχής). Τουτέστιν, η αριστερά (και η ακροδεξιά φυσικά, αλλά σε μικρότερη κλίμακα) βρήκε τη χρυσή ευκαιρία: ο πόνος είναι πάντοτε ο άσος στο μανίκι της (έχει πολλούς άσους), υπό τον όρον, βεβαίως, να έχει προκληθεί επί δεξιάς κυβερνήσεως.
Η πέμπτη ιδιαιτερότητα συνδέεται με το ότι οποιαδήποτε εξεζητημένη εικασία σχετικά με απόκρυψη στοιχείων ή με κάποια άλλη μαϊμουδιά μπορεί να έχει αληθινή βάση. Στην Ελλάδα έχουμε τόσο μεγάλο μερίδιο σκανδάλων —Κοσκωτάς, Siemens, Bατοπέδι, υποκλοπές, ΚΕΕΛΠΝΟ, εξοπλιστικά—, ώστε δεν εμπιστευόμαστε κανέναν. Αλλά, παρότι δεν εμπιστευόμαστε κανέναν, από τη μία πλευρά ζούμε επικινδύνως —οδηγούμε σαν τρελοί, δεν ασφαλίζουμε τα σπίτια μας, επιτρέπουμε σε ανηλίκους την κατανάλωση αλκοόλ και προϊόντων καπνού, δεν μάθαμε ακόμα να φοράμε κράνος κτλ.—, ενώ, από την άλλη πλευρά, επιζητούμε στέγη, τροφή και προστασία από κάποια αφηρημένη οντότητα που ονομάζουμε Κράτος και το οποίο ταυτίζουμε με την κυβέρνηση.
Δυστυχώς, η χώρα οδεύει σε ένα ακόμα εφιαλτικό αδιέξοδο. Το πολιτικό προσωπικό έχει διαγράψει από τη μνήμη του τα χρόνια και τις σκληρές συνέπειες της κρίσης.
15°
