Ο ρόλος της Διασποράς στη Συγγραφή ενός Βιβλίου για το Ελληνικό Συνταξιοδοτικό Σύστημα

Ήταν τον Ιούλιο του 2021 όταν ο (τότε) Υφυπουργός Εξωτερικών για τους Έλληνες της Διασποράς στο πλαίσιο μιας ειδικής σειράς διαδικτυακών διαλόγων συνομίλησε με την Αυστραλιανή Ελληνική κοινότητα σε για την ψηφιοποίηση των Προξενείων, τα δικαιώματα ψήφου, και την ελληνική γλώσσα. Στη διαδικτυακή συνάντηση συμμετείχαν πάνω από 100 άτομα από όλη την Αυστραλία, συμπεριλαμβανομένων επιφανών μελών Ελληνικών παροικιακών οργανώσεων, και εκλεκτών προσκεκλημένων. Ήμουν ένας από τους παρευρισκόμενους και θυμάμαι έντονα μια ερώτηση που τέθηκε στον Υφυπουργό σχετικά με τις στρεβλώσεις του ελληνικού συνταξιοδοτικού συστήματος και πώς θα ωφεληθούν οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις λαμβάνοντας υπόψη την αυστραλιανή εμπειρία. Ο Υφυπουργός υποσχέθηκε να δώσει συνέχεια, αλλά αυτό δεν συνέβη, και είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα της ματαιότητας αυτών των «διαλόγων», ειδικά καθώς βλέπουμε τώρα την απουσία οποιουδήποτε ενδιαφέροντος από τη διασπορά για τα δικαιώματα επιστολικής ψήφου, στον απόηχο και της πρόσφατης επίσκεψης του Αναπληρωτή Υπουργού Εσωτερικών στην Αυστραλία με επίκεντρο συζήτησης με τους «εκπροσώπους» της διασποράς τα ίδια ζητήματα του Ιουλίου 2021.

Σχεδόν τρία χρόνια αργότερα, αυτό το περιστατικό άνοιξε το δρόμο για ένα υπό δημοσίευση βιβλίο, υπό την καθοδήγηση του ομότιμου καθηγητή Γεωργίου Κ. Μπήτρου, με τίτλο «Το ελληνικό συνταξιοδοτικό σύστημα: Το πρόβλημα και τι κάνουμε;». Με βάση τα διεθνή στοιχεία, τα συνταξιοδοτικά συστήματα αντιμετωπίζουν προκλήσεις λόγω δημογραφικών και άλλων αλλαγών. Το δημογραφικό ήταν επίσης ένας από τους λόγους της απόφασης του μεγάλου οίκου αξιολόγησης Moody's να διατηρήσει την πιστοληπτική ικανότητα της Ελλάδας στο «Ba1», δηλαδή εκτός του εύρους της επενδυτικής βαθμίδας. Υπάρχει μια διασύνδεση στην περίπτωση της Ελλάδας μεταξύ των δημογραφικών στοιχείων και του συνταξιοδοτικού της συστήματος που υπονομεύει την δημοσιονομική σταθερότητα. Η Ελλάδα, με διαχρονικές διαρθωτικές κυρίως παθογένειες απέχει πολύ από τις βέλτιστες πρακτικές άλλων χωρών, παρά τις πρόσφατες πρωτοβουλίες της να αναθεωρήσει το εξαιρετικά στρεβλό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης. Μια κοινωνία που προσαρμόζεται επιτυχώς μαθαίνει από λάθη του παρελθόντος, καθώς και από τις επιτυχίες άλλων χωρών, και υλοποιεί μεταρρυθμίσεις με τρόπο που ταιριάζουν καλύτερα σε ένα νέο περιβάλλον.

Σε αυτό το πλαίσιο, το βιβλίο παραθέτει μελέτες ειδικών στις οποίες παρουσιάζονται και αξιολογούνται τα συνταξιοδοτικά συστήματα πέντε χωρών. Δηλαδή της Αυστραλίας,της Ιρλανδίας, της Δανίας, των ΗΠΑ, και της Κίνας. Το σκεπτικό είναι ότι πρέπει να εξετάζονταιτα συστήματα των χωρών που εφαρμόζουν «βέλτιστες» συνταξιοδοτικές πρακτικές, προκειμένου να εξάγονται συμπεράσματα χρήσιμα για το συνταξιοδοτικό πρόβλημα στη χώρα μας. Είχε προηγηθεί (του βιβλίου) μια σειρά από άρθρα στα ελληνικά μέσα ενημέρωσης σχετικά με το αυστραλιανό συνταξιοδοτικό σύστημα συγκριτικά με την εφαρμογή των πρόσφατων ελληνικών συνταξιοδοτικών μεταρρυθμίσεων, τα οποία άρθρα δρομολόγησαν τη συγγραφή του εν λόγω βιβλίου. Αυτό το σύντομο ιστορικό αποτελεί και ένα ουσιαστικό παράδειγμα συνεισφοράς της δισποράς στην επιλογή των βέλτιστων μεταρρυθμίσεων στην Ελλάδα.  

Δύο βασικές συνεισφορές της Αυστραλίας που αποτελούν αναπόσπαστο μέρος αυτού του βιβλίου είναι από τον Δρ David Knox AM, Senior Partner, Παγκόσμιος Δείκτης Συντάξεων Mercer CFA Institute και ii) τον Ελληνοαυστραλό Ιωάννη Λιβανά, Διευθύνωνοντα Σύμβουλο του Συνταξιοδοτικού Ταμείου State Super και Διευθυντή του Αυστραλιανού Συμβουλίου Επενδυτών Συνταξιοδοτικών Ταμείων. Ο Παγκόσμιος Δείκτης Συντάξεων του Ινστιτούτου Mercer CFA χρησιμοποιεί τρεις υποδείκτες – επάρκεια, βιωσιμότητα και ακεραιότητα – για να μετρήσει κάθε σύστημα συνταξιοδοτικού εισοδήματος με περισσότερους από 50 επιμέρους δείκτες. Η παροχή οικονομικής ασφάλειας κατά τη συνταξιοδότηση είναι κρίσιμη, τόσο για τα άτομα όσο και για τις κοινωνίες, καθώς οι περισσότερες χώρες αντιμετωπίζουν κοινωνικές και χρηματοοικονομικές επιπτώσεις από τη γήρανση του πληθυσμού. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο αβεβαιοτήτων και μακροπρόθεσμων προκλήσεων, η σύγκριση των διαφορετικών συνταξιοδοτικών συστημάτων σε όλο τον κόσμο είναι πολύτιμη για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, τις κυβερνήσεις και τον ίδιο τον συνταξιοδοτικό κλάδο. Ωστόσο, η δομή και τα χαρακτηριστικά των συνταξιοδοτικών συστημάτων σε όλο τον κόσμο παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλομορφία, με ένα ευρύ φάσμα χαρακτηριστικών και κανόνων. Αξίζει να σημειωθεί ότι, όπως επισημαίνεται σε πρόσφατη αρθρογραφία στο βήμα, ο Παγκόσμιος Δείκτης Συντάξεων δεν περιλαμβάνει το ελληνικό συνταξιοδοτικό σύστημα, αν και η προοπτική της ένταξής του είναι ορατή στο μέλλον.

Δυστυχώς, η μεταρρύθμιση που έγινε στις επικουρικές συντάξεις το 2021, επαναλαμβάνοντας τις κάκιστες Ελληνικές πρακτικές του παρελθόντος και αγνοώντας τα πλεονεκτήματα των βέλτιστων διεθνών πρακτικών, δεν θα αντισταθμίσει τις αρνητικές δημογραφικές εξελίξεις. Μάλλον θα τις χειροτερεύσει γιατί, σύμφωνα με την πρόσφατη βιβλιογραφία για την μετανάστευση, τα ισχυρά και βιώσιμα συνταξιοδοτικά συστήματα τρίτων χωρών προσελκύουν μετανάστες υψηλού επιστημονικού επιπέδου από χώρες όπως η Ελλάδα που έχουν προβληματικά συνταξιοδοτικά συστήματα. Η οικονομική θεωρία του αποκαλούμενου κύκλου της ζωής περιγράφει τις συνήθειες δαπανών και αποταμίευσης των ανθρώπων κατά τη διάρκεια της ζωής τους . Η θεωρία αναφέρει ότι τα άτομα επιδιώκουν να εξομαλύνουν την κατανάλωση καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής τους δανειζόμενοι όταν το εισόδημά τους είναι χαμηλό και αποταμιεύοντας όταν το εισόδημά τους είναι υψηλό. Ο συνταξιοδοτικός πλούτος θα πρέπει να υπολογίζεται ως μέρος των πόρων των ατόμων και ελκυστικά καθεστώτα κοινωνικής ασφάλισης επηρεάζουν τόσο τις δημογραφικές εξελίξεις όσο και τις μεταναστευτικές τάσεις. Το παράδειγμα της Αυστραλίας είναι χαρακτηριστικό καθώς έχει κάνει ριζικές μεταρρυθμίσεις στο συνταξιοδοτικό της σύστημα σε συνέπεια με την θεωρία ενός εκτεταμένου κύκλου ζωής, και παράλληλα είναι πόλος έλξης μεταναστών και φιλοξενεί ένα μεγάλο κομμάτι της ελληνικής διασποράς.