Δημόσια και Ιδιωτικά Πανεπιστήμια: Η Βιομηχανική Επανάσταση στις Υπηρεσίες

Σκοπός του άρθρου αυτού είναι να φωτίσει μια σημαντική οπτική γωνία, που παραβλέπεται στα επιχειρήματα των υπέρμαχων και των αντίπαλων του κυβερνητικού νομοσχεδίου για τα μη κρατικά πανεπιστήμια, και αυτή είναι της βιομηχανικής επανάστασης στις υπηρεσίες ως συνέχεια της βιομηχανικής επανάστασης στη μεταποίηση υλικών αγαθών.

Η διαμάχη καλά κρατεί μεταξύ των υπέρμαχων των δημόσιων κρατικών Πανεπιστημίων (ΑΕΙ) και εκείνων των μη κρατικών μη κερδοσκοπικών (sic) ιδιωτικών πανεπιστημίων. Η συζήτηση, που συνεχίζεται ήδη από το μακρυνό 1995 με αφορμή το περίφημο άρθρο 16 του Συντάγματος, αναζωοπυρώθηκε πρόσφατα από το πρόσφατο νομοσχέδιο της Κυβέρνησης για την ίδρυση μη κρατικών μη κερδοσκοπικών πανεπιστημίων. Η διαμάχη περιλαμβάνει βίαιες εκδηλώσεις και ταραχές εκ μέρους των αντιπάλων των ιδιωτικών πανεπιστημίων, ενώ δημοσκοπήσεις της κοινής γνώμης δείχνουν μάλλον να επικρατούν πλειοψηφικά οι υπέρμαχοί τους.

Τα επιχειρήματα όσων δυναμικά αντιτίθενται στην ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων είναι, συνοπτικά, η παράκαμψη μέσω Ευρωπαϊκής Ένωσης του άρθρου 16 του Συντάγματος που απαγορεύει την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων, η Δωρεάν Παιδεία σε όλους και η άρνηση της εμπορευματοποίησης, η άρνηση ανώτατης εκπαίδευσης με μόνο κριτήριο την οικονομική άνεση της οικογένειας, η πραγματικότητα της υποχρηματοδότησης των δημόσιων πανεπιστημίων (ΑΕΙ) και η λόγω αυτού αδυναμία ανταγωνισμού με τα υπό ίδρυση ιδιωτικά, η άρνηση της αναπόφευκτης μεταφοράς πόρων (π.χ. διδακτικού προσωπικού) από τα δημόσια στα ιδιωτικά πανεπιστήμια, η διατήρηση της ελεύθερης ακόμη και ακραίας έκφρασης στους χώρους των ΑΕΙ, η αποφυγή ερήμωσης λόγω έλλειψης φοιτητών των επαρχιακών πόλεων, στις οποίες λειτουργούν δημόσια πανεπιστήμια.

Στα επιχειρήματα των υπέρμαχων των ιδιωτικών πανεπιστημίων συγκαταλέγονται, επίσης συνοπτικά, η προσφορά περισσότερων ευκαιριών για σπουδές στα ελληνόπουλα και τις οικογένειές τους, ο περιορισμός της προσφυγής στο εξωτερικό και της αναπόφευκτης οικονομικής αιμορραγίας, η φύλαξη, ευπρέπεια και καθαριότητα των εγκαταστάσεων, σε αντίθεση με την άσχημη εικόνα των δημόσιων πανεπιστημίων, η υποστήριξη μη εχόντων φοιτητών με υποτροφίες και άτοκα φοιτητικά δάνεια, η προσφορά της δυνατότητας επαναπατρισμού αξιόλογων Ελλήνων που διδάσκουν σε πανεπιστήμια του εξωτερικού. Το γεγονός ότι η δωρεάν παιδεία είναι παραμύθι, αν συνυπολογίσει κανείς τις υπέρογκες δαπάνες, τις οποίες καταβάλλουν οι ελληνικές οικογένειες στα ιδιωτικά φροντιστήρια, το έλλειμμα στον κλάδο αυτό της ελληνικής εθνικής οικονομίας σε σύγκριση με άλλες χώρες (π.χ. Κύπρος, Τουρκία) που έχουν προχωρήσει στην ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων και προσελκύουν φοιτητές από τις γειτονικές χώρες. Και, τέλος, τα ιδιωτικά πανεπιστήμια είναι ήδη εδώ με τη μορφή Κολλεγίων και το μόνο που χρειάζονται είναι η κρατική σφραγίδα για να μπορούν οι αποφοιτοί τους να διορίζονται στο Δημόσιο.

Ποιος δεν θυμάται τα κρατικά μονοπώλια του ΟΤΕ και της ΔΕΗ, που σήμερα έχουν υποκατασταθεί από πληθώρα κυρίως ιδιωτικών επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών τηλεφωνίας, κινητής τηλεφωνίας, internetκαι ενέργειας; 

Σκοπός του γράφοντος είναι να φωτίσει μια επιπλέον σημαντική οπτική γωνία, που παραβλέπεται στα παραπάνω επιχειρήματα των μεν και των δε, και αυτή είναι της βιομηχανικής επανάστασης στις υπηρεσίες, όπως αυτή συνέβη τα προηγούμενα χρόνια στους εξίσου φανατικά προασπιζόμενους «δημόσιους» χώρους της υγείας, των τηλεπικοινωνιών και της ενέργειας. Ποιος δεν θυμάται τα κρατικά μονοπώλια του ΟΤΕ και της ΔΕΗ, που σήμερα έχουν υποκατασταθεί από πληθώρα κυρίως ιδιωτικών επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών τηλεφωνίας, κινητής τηλεφωνίας, internetκαι ενέργειας; Μιa παρόμοια επανάσταση είναι αναπόφευκτο να συμβεί και στον τομέα της ανώτατης εκπαίδευσης, ως αποτέλεσμα των σύγχρονων παγκόσμιων οικονομικών και τεχνολογικών εξελίξεων, ανεξάρτητα αν κανείς συμφωνεί η διαφωνεί.

Οτιδήποτε παράγεται μαζικά, είτε υλικό προϊόν είτε υπηρεσία αποτελεί μια βιομηχανία. Το ευρύ κοινό συνηθίζει ν’ αποκαλεί ως Βιομηχανία μόνο τη Μεταποίηση (Manufacturing) προϊόντων του Δευτερογενούς Τομέα της Οικονομίας. Στην Οικονομία όμως των αναπτυγμένων χωρών, σχεδόν το 70% του ΑΕΠ προέρχεται από τον Τριτογενή Τομέα των Υπηρεσιών (επαγγελματικές υπηρεσίες επιστημόνων, χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, υπηρεσίες κοινής οφέλειας, καταστήματα εξυπηρέτησης, κυβερνητικές υπηρεσίες, περίθαλψη, εκπαίδευση, διασκέδαση, τουρισμός, μεταφορές, τηλεφωνικά κέντρα κ.λπ.) προσφέροντας έτσι στο δεύτερο μισό του 20ού και την αρχή του 21ου αιώνα μια λύση στο πρόβλημα της απασχόλησης ενός πληθυσμού που αρχικά μετακινήθηκε από τον Πρωτογενή Αγροτικό Τομέα στο Δευτερογενή Τομέα της Μεταποίησης και στη συνέχεια στον Τριτογενή Τομέα των υπηρεσιών. Έτσι, συνηθίζουμε σήμερα να μιλάμε για τη «βιομηχανία του θεάματος», την «τουριστική βιομηχανία» κ.λπ. εννοώντας μαζικά παραγόμενες υπηρεσίες.

Παρά τη ραγδαία αύξηση των δημόσιων πανεπιστημίων, η ζήτηση εξακολουθεί να είναι μεγαλύτερη της προσφοράς με αποτέλεσμα τη φυγή πάρα πολλών φοιτητών στο εξωτερικό, καθώς και την άνθηση των ιδιωτικών κολλεγίων

Η Τριτοβάθμια Εκπαίδευση των ΑΕΙ (Πανεπιστήμια) γνώρισε και αυτή τη ραγδαία αύξηση του τομέα των υπηρεσιών, αρκεί να σκεφτούμε ότι πριν από 75 μόλις χρόνια υπήρχαν στην Ελλάδα μόνο 3 Πανεπιστήμια, ενώ σήμερα υπάρχουν 18 – χωρίς να συνυπολογίσουμε τον αριθμό των ανωτατοποιημένων πλέον ΤΕΙ (Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα). Παρά όμως τη ραγδαία αύξηση των δημόσιων πανεπιστημίων, η ζήτηση εξακολουθεί να είναι μεγαλύτερη της προσφοράς με αποτέλεσμα τη φυγή πάρα πολλών φοιτητών στο εξωτερικό, καθώς και την άνθηση των ιδιωτικών κολλεγίων.

Η απάντηση σ’ αυτή την έκρηξη ζήτησης για ανώτατη εκπαίδευση δίνεται από τον όρο «εργάτες πνεύματος». Ο όρος «εργάτης» παραξενεύει γιατί παραπέμπει στους χειρώνακτες εργάτες (bluecollars) της μεταποίησης. Η βιομηχανική αυτοματοποίηση όμως, και πολύ περισσότερο η αυτοματοποίηση της βιομηχανικής επανάστασης των υπηρεσιών με τη βοήθεια της τεχνολογίας πληροφορικής και επικοινωνιών (βλέπε Τεχνητή Νοημοσύνη), έχει οδηγήσει στην ανάγκη τεράστιων αριθμών όλο και καλύτερα εκπαιδευμένων «εργατών πνεύματος» (whitecollars).

Οι αρχές της βιομηχανικής επανάστασης, ήδη από την εποχή των πρωτοπόρων Adam Smith (Ο Πλούτος των Εθνών) και Frederick Taylor (βλέπε το φιλμ «Μοντέρνοι Καιροί» με τον Charlie Chaplin), ήταν η κατανομή της εργασίας και τα περίφημα 3S (Simplify, Specify, Standardize), δηλαδή Απλοποίηση, Εξειδίκευση και Τυποποίηση, που διέπουν τις διαδικασίες κάθεχειρωνακτικής ή πνευματικής εργασίας η οποία εκτελείται σε βιομηχανική κλίμακα. Οι αρχές αυτές μεταλαμπαδεύτηκαν στη σύγχρονη βιομηχανική επανάσταση των υπηρεσιών.

Για να επιστρέψουμε στη συζήτησή μας περί πανεπιστημίων, θα πρέπει ν’ αποδεχθούμε το γεγονός ότι με την αυστηρή επίβλεψη πανεπιστημίων κυρίως του αγγλοσαξωνικού χώρου, τα σημερινά ιδιωτικά Κολλέγια στην Ελλάδα, που προαλείφονται για να γίνουν ιδιωτικά πανεπιστήμια, έχουν προχωρήσει στην βιομηχανοποίηση των διαδικασιών εκπαίδευσης, με βάση τις παραπάνω αρχές, πολύ περισσότερο από τα δημόσια πανεπιστήμια. Τα τελευταία, καθώς και ολόκληρος ο δημόσιος τομέας, τρέχουν ασθμαίνοντας τα τελευταία χρόνια να σχεδιάσουν και να εφαρμόσουν διαδικασίες, να εισάγουν νέες τεχνολογίες (ιδιαίτερα μετά την λαίλαπα του COVID-19) και να υιοθετήσουν αρχές της διοίκησης ποιότητας.

Σε Ιδρύματα που είναι οργανωμένα σύμφωνα με τις αρχές της βιομηχανικής επανάστασης, το διδακτικό έργο προσφέρεται με σχεδιασμένες και τυποποιημένες διαδικασίες, οι οποίες κάνουν τη μέγιστη χρήση των διαθέσιμων εκπαιδευτικών τεχνολογιών

Παρά όμως το υψηλό επίπεδο των φοιτητών τους και τη μεγάλη επιστημοσύνη των καθηγητών τους, σε ό,τι αφορά στην οργάνωση του διδακτικού έργου βρίσκονται δυστυχώς στην προβιομηχανική ή, αν θέλετε, βιοτεχνική εποχή του «μάστορα». Κάθε διδασκόμενο μάθημα είναι το «βασίλειο» του καθηγητή, ο οποίος με βάση τις γνώσεις, την εμπειρία και το φιλότιμό του το οργανώνει, το παρουσιάζει και το εξετάζει. Αντίθετα, σε Ιδρύματα που είναι οργανωμένα σύμφωνα με τις αρχές της βιομηχανικής επανάστασης, το διδακτικό έργο προσφέρεται με σχεδιασμένες και τυποποιημένες διαδικασίες, οι οποίες κάνουν τη μέγιστη χρήση των διαθέσιμων εκπαιδευτικών τεχνολογιών. Επιπλέον, το τυποποιημένο αυτό διδακτικό υλικό (στ’ αγγλικά πάντα) μπορεί να «ταξιδεύει» στο Διαδίκτυο σε απομακρυσμένες γεωγραφικά τοποθεσίες από το κέντρο στο οποίο δημιουργήθηκε.

Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε οτι σκόπιμα η συζήτηση περιορίζεται στην παραγωγή διδακτικού έργου. Σε ό,τι αφορά στο ερευνητικό έργο, τα δημόσια πανεπιστήμια υπερέχουν σήμερα συντριπτικά χάρις στο υψηλότατο επιστημονικό επίπεδο των καθηγητών τους, παρά το γεγονός ότι και αυτό παράγεται με βιοτεχνικό και όχι με βιομηχανικό τρόπο, όπως π.χ. στα Ερευνητικά Κέντρα. Οι εξελίξεις στον τομέα αυτό στην ιδιωτική εκπαίδευση αφορούν το μέλλον και δεν μπορούμε να τις γνωρίζουμε, μια και ακόμη δεν έχουν πάρει άδεια λειτουργίας.

Δυστυχώς, η διασφάλιση λογοδοσίας είναι το άπιαστο ιερό δισκοπότηρο των δημόσιων πανεπιστημίων, σε αντίθεση με τα ιδιωτικά Ιδρύματα όπου θεωρείται περίπου αυτονόητη

Μια βασική προτεραιότητα του σχεδιασμού διαδικασιών είναι η διασφάλιση λογοδοσίας και ευθυνών: Κάθε βήμα της διαδικασίας θα πρέπει να ορίζεται σαφώς και να υπάρχει διαφανής αλυσίδα ευθύνης. Αυτό θα βοηθήσει να διασφαλιστεί ότι κάθε στάδιο της διαδικασίας εκτελείται σωστά και θα βοηθήσει επίσης στην πρόληψη λαθών. Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες που γίνονται στα δημόσια πανεπιστήμια, όπως και σε όλον τον Δημόσιο Τομέα, για τον σχεδιασμό διαδικασιών, στη βασική αυτή προτεραιότητα υστερούν. Δυστυχώς, η διασφάλιση λογοδοσίας είναι το άπιαστο ιερό δισκοπότηρο των δημόσιων πανεπιστημίων, σε αντίθεση με τα ιδιωτικά Ιδρύματα όπου θεωρείται περίπου αυτονόητη.

Εν κατακλείδι, η ίδρυση μη κρατικών μη κερδοσκοπικών η αλλιώς ιδιωτικών πανεπιστημίων είναι αναπόφευκτη έκφραση της καθυστερημένης για τη χώρα μας βιομηχανικής επανάστασης στο πεδίο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Τα οφέλη από αυτή τη σκοπιά είναι πολλά και μερικά θα προσπαθήσω να τ’ απαριθμήσω παρακάτω: α) Τοποθέτηση της χώρας στην παγκόσμια αγορά των εκπαιδευτικών υπηρεσιών, στην οποία ήδη βρίσκονται γειτονικές ανταγωνίστριες χώρες. β) Μεγέθυνση της αγοράς εργασίας με τη δημιουργία νέων Ιδρυμάτων και την προσφορά υψηλά αμειβόμενων θέσεων εργασίας, τόσο για επιστήμονες του εξωτερικού όσο και του εσωτερικού. γ) Προσφορά νέων αντικειμένων σπουδών που δεν προσφέρονται σήμερα από τα ελληνικά πανεπιστήμια. δ) Βελτίωση των δημόσιων πανεπιστημίων μέσω του ανταγωνισμού με τα ιδιωτικά. Θα μπορέσουν τα δημόσια πανεπιστήμια να υιοθετήσουν βέλτιστες πρακτικές και διαδικασίες καθώς και τεχνολογίες διαδικασιών με βάση τις αρχές της βιομηχανικής επανάστασης των υπηρεσιών. Προϋπόθεση γι’ αυτό είναι η αύξηση της κρατικής χρηματοδότησης προς τα δημόσια πανεπιστήμια και η επίλυση του δύσκολου προβλήματος της διασφάλισης λογοδοσίας και ευθυνών.

Τελικά, από τη σκοπιά της βιομηχανικής επανάστασης, στις υπηρεσίες δεν έχει τόση σημασία η διάκριση δημόσιων και ιδιωτικών πανεπιστημίων, όπως έχει δείξει η εμπειρία άλλων χωρών. Στη Γαλλία η διάκριση αυτή είναι ασαφής, ενώ στις αγγλοσαξωνικές χώρες η πρωτοβουλία υιοθέτησης των αρχών της βιομηχανικής επανάστασης με κυβερνητκή υποστήριξη ανήκει στα δημόσια πανεπιστήμια. Σημασία έχει η κατανόηση από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη των ζητημάτων που υποκρύπτονται και η διάθεση τόσο από τους κυβερνητικούς φορείς όσο και από τους ιδιωτικούς θεσμούς να προχωρήσουν στοn δρόμο που δείχνουν οι ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις της εποχής μας.