Explainer: Γιατί το ελαιόλαδο έγινε «υγρός χρυσός»

Σπάει κάθε ρεκόρ παγκοσμίως η τιμή του ελαιόλαδου, ενώ δεν προμηνύεται να έρθει σύντομα το τέλος των αυξήσεων.

Το αξιοσημείωτο είναι ότι για την ακρίβεια στο λάδι δεν φαίνεται να φταίει ο πληθωρισμός ή η ενεργειακή κρίση. Στον κόσμο του ελαιόλαδου, το... πολίτευμα είναι βασιλεία και στον θρόνο κάθεται η Ισπανία. Φέτος που η παραγωγή της «βασίλισσας» αιμορραγεί λόγω ακραίων καιρικών συνθηκών, το ελαιόλαδο παγκοσμίως έχει μετατραπεί σε «υγρό χρυσό».

Όσον αφορά στην Ελλάδα, παραγωγοί και βιομήχανοι κρατάνε μικρό καλάθι για φέτος εξαιτίας της ξηρασίας που έπληξε όλες τις μεσογειακές χώρες. Θέμα επάρκειας δεν υπάρχει, ωστόσο η ξέφρενη πορεία της τιμής του λαδιού κινδυνεύει να μετατρέψει το «εθνικό προϊόν» σε προϊόν πολυτελείας.

Aκολουθούν 10 ερωτήσεις και απαντήσεις για τους λόγους που έχει ακριβύνει τόσο το ελαιόλαδο.

Ποιες χώρες κυριαρχούν στην παραγωγή ελαιόλαδου;

Πριν απαντήσουμε στο γιατί είναι τόσο ακριβό το ελαιόλαδο, πρέπει πρώτα να δούμε ποιοι είναι οι μεγαλύτεροι παραγωγοί στον κόσμο.

Παραδοσιακά, η Ισπανία έχει τα πρωτεία, παράγοντας το μισό και παραπάνω (ανάλογα τη χρονιά) λάδι του πλανήτη. Στην Ευρώπη, η Ιταλία είναι συνήθως δεύτερη, ωστόσο κάποιες χρονιές η Ελλάδα της «κλέβει» τη θέση.

Σύμφωνα με τα προσωρινά στοιχεία του Διεθνούς Συμβουλίου Ελιάς (International Olive Council) για πέρσι (σοδειά 2021/2022), η Ισπανία παρήγαγε 1.491.000 τόνους λαδιού σε σύνολο παγκόσμιας παραγωγής σχεδόν 3,4 εκατ. τόνων.

Ακολουθούν:

• η Ιταλία (329 χιλ. τόνοι)
• η Τυνησία (240 χιλ. τόνοι)
• η Τουρκία (235 χιλ. τόνοι)
• η Ελλάδα (232 χιλ. τόνοι)
• η Πορτογαλία (206,2 χιλ. τόνοι)
• το Μαρόκο (200 χιλ. τόνοι)

Ποια η διαφορά στην παραγωγή από πέρσι σε σχέση με φέτος;

Mε βάση εκτιμήσεις από το Διεθνές Συμβούλιο Ελιάς, η παγκόσμια παραγωγή ελαιόλαδου αναμένεται να μειωθεί σχεδόν 20% το 2023 σε σχέση με το 2022, πέφτοντας στους 2.730.000 εκατ. τόνους.

Η σοδειά της Ισπανίας για το 2022/2023 αναμένεται να είναι η χειρότερη της τελευταίας δεκαετίας. Υπολογίζεται ότι η «βασίλισσα» του ελαιόλαδου θα παράξει φέτος 780.000 τόνους, σχεδόν το μισό σε σχέση με πέρσι (-47,7%).

Κακή εκτιμάται ότι θα είναι και η χρονιά στην Ιταλία με μείωση 28,6% σε σχέση με πέρσι.

Για την Ελλάδα, το Διεθνές Συμβούλιο Ελιάς προβλέπει ότι φέτος θα πάρει ξανά τη δεύτερη θέση στην Ευρώπη από την Ιταλία, με αύξηση μάλιστα της παραγωγής της.

Η εκτίμηση της Κομισιόν για το 2023 είναι ακόμα πιο δυσοίωνη τόσο για την Ισπανία όσο και για τη συνολική παραγωγή της Ε.Ε, ενώ «βλέπει» αύξηση για τη χώρα μας.

Παρά τις θετικές εκτιμήσεις για τη χώρα μας, στους Έλληνες ελαιοπαραγωγούς και βιομήχανους επικρατεί προβληματισμός, καθώς υπάρχουν ενδείξεις ότι η φετινή παραγωγή δεν φαίνεται να είναι αντάξια σε σχέση με την εξαιρετικά ανταγωνιστική προηγούμενη πενταετία.

Γιατί μειώθηκε τόσο η παραγωγή;

Η μείωση της παραγωγής στην Ισπανία, την Ιταλία και την Ελλάδα φαίνεται ότι είναι κατά κύριο λόγο αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής.

Ξηρασία, άνοδος της θερμοκρασίας και ανομβρία έπληξαν τις κύριες ελαιοπαραγωγικές περιοχές της Ισπανίας. Το φετινό καλοκαίρι ήταν το τρίτο θερμότερο στην ιστορία της χώρας, σύμφωνα με την ισπανική μετεωρολογική υπηρεσία AEMET.

Αντίστοιχα, στην Ελλάδα είχαμε μια χρονιά με ξηρασία και υψηλές θερμοκρασίες όλο τον χρόνο, σε συνδυασμό με τις φωτιές στον Έβρο και τις πλημμύρες στη Θεσσαλία (τα τελευταία πάντως εκτιμάται ότι δεν θα επηρεάσουν σε τόσο μεγάλο βαθμό την παραγωγή).

«Φέτος παρατηρείται ακαρπία. Αυτό συμβαίνει επειδή δεν έχουμε πια κρύο. Το δέντρο της ελιάς χρειάζεται ένα σημαντικό διάστημα ημερών να είναι σε θερμοκρασίες κοντά στο 0. Την κρίσιμη περίοδο της καρπόδεσης (την άνοιξη, κοντά στο Πάσχα, ανάλογα την περιοχή) είχαμε ξηρασία, απότομες ζέστες και ενίοτε ξαφνικές βροχές», σημειώνει στην ATHENS VOICE ο Θεοφάνης Ζάρκος, πρόεδρος του Αγροτικού Ελαιουργικού Συνεταιρισμού Κρυονερίου-Κορινθίας.

Γιατί, λοιπόν, είναι τόσο ακριβό το λάδι;

Με την Ισπανία και την Ιταλία να έχουν τα πρωτεία στην παραγωγή, ο έλεγχος της τιμής παγκοσμίως ουσιαστικά εναπόκειται στα χέρια τους. Η μείωση της παραγωγής ελαιόλαδου σε αυτές τις χώρες συνεπάγεται σε αύξηση της τιμής.

Η Τουρκία - εξίσου σημαντική «παίκτρια» στην παγκόσμια αγορά - έχει αναστείλει τις χύδην εξαγωγές ελαιόλαδου μέχρι την 1η Νοεμβρίου.

Την ίδια ώρα, η παγκόσμια κατανάλωση παραμένει σταθερή τα τελευταία χρόνια σε περίπου 3 εκατομμύρια τόνους. Υπάρχει πάντως πρόβλεψη για πτώση της ζήτησης φέτος. 

Μπορεί, λοιπόν, το ελαιόλαδο να μην είναι χρηματιστηριακό προϊόν, αλλά με τις παραπάνω συνθήκες γίνεται «έρμαιο» του νόμου της προσφοράς και της ζήτησης.

Πόσο ακριβό είναι το λάδι παγκοσμίως;

Με βάση πρόσφατη αναφορά του υπουργείου Γεωργίας των ΗΠΑ, η παγκόσμια τιμή του ελαιόλαδου σκαρφάλωσε στα 8.900 δολάρια ανά τόνο τον Σεπτέμβριο.

Ήδη, η παγκόσμια τιμή/τόνο ήταν 130% υψηλότερη τον Αύγουστο του 2023 σε σχέση με τον ίδιο μήνα πέρσι.

Χαρακτηριστική είναι και η σύγκριση των τιμών για το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο στη μεσογειακή τριάδα. Με βάση στοιχεία που δημοσίευσε αυτη την εβδομάδα η Κομισιόν, τα οποία αφορούν στον Αύγουστο του 2023, η διαφορά με πέρσι είναι... αποκαλυπτική.

Ποια είναι η τιμή στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή;

Καταρχάς, σε επίπεδο παραγωγού (χονδρικής) το ελαιόλαδο πωλείται ανά κιλό (μονάδα βάρους), ενώ στο λιανεμπόριο με την τυποποίηση πωλείται ανά λίτρο (μονάδα όγκου).

Επισημαίνεται ακόμη ότι από τον Οκτώβρη και μετά αρχίζει η συγκομιδή της ελιάς, σηματοδοτώντας ουσιαστικά την έναρξη της νέας «σεζόν». Με λίγα λόγια: κάθε χρόνο καταναλώνουμε λάδι που παράχθηκε την προηγούμενη χρονιά.

Πέρσι τον Νοέμβριο, η τιμή στη χονδρική για το εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο ήταν γύρω στα 4 ευρώ το κιλό. Πλέον, φέτος το λάδι της περσινής σοδειάς πωλείται 8 με 8,50 ευρώ το κιλό.

Στο ράφι του σούπερ μάρκετ, μετά την τυποποίηση (έλεγχοι, έξοδα για τη συσκευασία, marketing και ΦΠΑ), αυτό μεταφράζεται σε τιμή που αγγίζει τα 11 με 12 ευρώ το λίτρο.

Αν πάτε να πάρετε έναν τενεκέ λάδι (17λιτρο) αυτή τη στιγμή από τον παραγωγό, η τιμή ανέρχεται σε 150 με 170 ευρώ, ανάλογα την περιοχή από όπου θα το αγοράσετε.

Πόσο εκτιμάται ότι θα ανέβει η τιμή του λαδιού;

Παράγοντες της αγοράς εκτιμούν ότι η αύξηση της τιμής θα φτάσει τα +3-5 ευρώ τόσο στη χονδρική όσο και στη λιανική.

Αν υπολογίσουμε ότι στην Ελλάδα η κατά κεφαλή κατανάλωση ανά χρόνο φτάνει τα 10 κιλά, σε μια τετραμελή οικογένεια πρόκειται για επιβάρυνση της τάξης των +160 ευρώ για ένα χρόνο.

Ποια είναι τα κύρια προβλήματα στην Ελλάδα;

Από την πλευρά των παραγωγών, ήδη μιλήσαμε για το πρόβλημα λόγω της αλλαγής των καιρικών συνθηκών και στη χώρα μας. Όσον αφορά στην αύξηση της τιμής, «μπορεί να φαίνεται ότι κερδίζει ο παραγωγός επειδή θα πουλάει ακριβότερα το προϊόν, αλλά εν τέλει δεν τον συμφέρει επειδή δεν θα έχει κατανάλωση», σύμφωνα με τον κ. Ζάρκο.

«Πονοκέφαλος» για κάποιους αποτελούν οι εξαγωγές στην Ιταλία και το περίφημο «μείγμα ελαιολάδου ΕΕ». Όπως επισημαίνει ο κ. Ζάρκος, μεγάλο μέρος του ελληνικού ελαιόλαδου εξάγεται στην Ιταλία, αναμειγνύεται με δικό τους και επιστρέφεται τυποποιημένο πλέον για να ξαναπουληθεί στη χώρα μας.

Ένα ακόμη πρόβλημα είναι και η μείωση εργατικών χεριών, σε συνδυασμό με τις αυξήσεις στο μεροκάματο των εργατών γης.

Από τη μεριά των βιομηχάνων, ο γενικός διευθυντής του Συνδέσμου Ελληνικών Βιομηχανιών Τυποποιήσεως Ελαιόλαδου (ΣΕΒΙΤΕΛ), Γιώργος Οικονόμου, σημειώνει ότι δεν υπάρχει ευχέρεια για αποθήκευση πρώτης ύλης για μεγάλο χρονικό διάστημα. «Υπάρχει επάρκεια για 1,5 με 2 μήνες, μετά εξαρτάται από τη ροή της πρώτης ύλης από τους παραγωγούς. Μπορεί να είμαστε ευνοημένοι γιατί η τιμή σε κάποιο χρονικό διάστημα θα είναι χαμηλή, μπορεί να έχουμε χασούρα λόγω αύξησης της τιμής», σημειώνει.

Ποιες είναι οι κύριες ανησυχίες για το ελαιόλαδο;

Στην Ισπανία, ήδη έχουν σημειωθεί δύο κλοπές-«μαμούθ» ελαιόλαδου. Στις 30 Αυγούστου εκλάπησαν 50.000 λίτρα έξτρα παρθένου ελαιόλαδου από το ελαιοτριβείο Marin Serrano El Lagar. Η αξία τους υπολογίζεται σε 420.000 ευρώ. Άλλη μια κλοπή 6.000 λίτρων έξτρα παρθένου ελαιόλαδου σημειώθηκαν στο ελαιοτριβείο Terraverne. Η αξία τους υπολογίζεται σε 50.000 ευρώ.

Επίσης, στην Ισπανία οι παραγωγοί έχουν ήδη αρχίσει να αναμειγνύουν με ελαιόλαδο με σπορέλαιο και να το πωλούν νοθευμένο στη χονδρική.

Τα εγχώρια κρούσματα κλοπής ξεκίνησαν μόλις πριν μερικές μέρες: συγκεκριμένα, μέλη του Αγροτικού Συνεταιρισμού Ελαιουργίας Πολυγύρου Χαλκιδικής κατήγγειλαν στο τοπικό αστυνομικό τμήμα την κλοπή περίπου 36-37 τόνων λαδιού. 

Στην Ελλάδα (αλλά και παγκοσμίως), η κύρια ανησυχία είναι ότι η αύξηση της τιμής θα οδηγήσει σε φαινόμενα νόθευσης. Πάντως, τα υπουργεία Ανάπτυξης και Αγροτικής Ανάπτυξης έχουν ανακοινώσει συνεχείς ελέγχους για την ποιότητα, αλλά και την τιμή του ελαιόλαδου. 

Τίθεται ζήτημα απομάκρυνσης από το «εθνικό προϊόν»;

Σε καμία περίπτωση, διαμηνύει ο γενικός διευθυντής του ΣΕΒΙΤΕΛ, Γιώργος Οικονόμου. Ο ίδιος εκτιμά ότι στην Ελλάδα δεν έχουμε πρόβλημα επάρκειας και ότι η παραγωγή είναι μεγάλη σε σχέση με την εγχώρια ζήτηση. Παράλληλα, υπάρχουν πολύμηνα συμβόλαια με χώρες του εξωτερικού, των οποίων η τιμή είναι προκαθορισμένη.

Για το θέμα της αντιμετώπισης των συνεπειών των αλλαγών του καιρού, ο κ. Οικονόμου επισημαίνει ότι ήδη την τελευταία 20ετία βλέπουμε ότι φυτεύονται ελιές σε πιο βορινές περιοχές της χώρας, όπως ο Έβρος ή η Θεσσαλία.

Σύμφωνα με τον Θεοφάνη Ζάρκο, δεν τίθεται επίσης θέμα αλλαγής των ποικιλιών, καθώς όλες οι ποικιλίες στη χώρα μας είναι ανθεκτικές και ποιοτικές. Πάντως, υπάρχουν διαφορετικές απόψεις μεταξύ των ελαιοπαραγωγών για την αντιμετώπιση του προβλήματος με τις καιρικές συνθήκες, όπως οι ψεκασμοί, το κλάδεμα ή η μείωση των παραγωγικών κορμών.