Φυσικές καταστροφές και περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης: Τα παραδείγματα της Λίμας του Περού και της Νέα Ζηλανδίας, ο σεισμός στην Τουρκία και η νίκη του Ερντογάν στις εκλογές
Μέσα στον τελευταίο χρόνο, το έγκριτο και πολυσχιδές London Review of Βooks δημοσιεύει ανά δεκαπενθήμερο ενημερωτικά δελτία για το κλίμα σε όλο τον κόσμο. Αυτό γίνεται σε συνεργασία με το World Weather Network, μια ομάδα οργανώσεων που έχουν στήσει μετεωρολογικούς σταθμούς σε πόλεις, ερήμους, αγροτικές περιοχές, φάρους… ανά την υφήλιο. Η ανάθεση γίνεται πάντα σε κάποιον που ζει στην περιοχή και που έχει μια συνοπτική εικόνα της γεωπολιτικής κατάστασης. Οι διασυνδέσεις ανάμεσα στο κλίμα και τις περιρρέουσες συνθήκες (κοινωνικές και οικονομικές) προσφέρουν μια πιο ολοκληρωμένη και ανησυχητική, αλλά απαραίτητη εικόνα.
Για τη Λίμα, φερειπείν, κτισμένη στις εκβολές του ποταμού Ριμάκ, στην άνυδρη ακτογραμμή του Περού, μαθαίνουμε ότι λέγεται χαϊδευτικά από τους κατοίκους της «Γκρίζα», εξαιτίας της μόνιμης ομίχλης. Εδώ τα παπούτσια χρειάζεται να αερίζονται μια φορά την εβδομάδα, αλλιώς πιάνουν μούχλα. Θεωρείται μια από τις πιο μολυσμένες πόλεις του κόσμου. Στις αριστοκρατικές γειτονιές, με το κουρεμένο γρασίδι (και το περιστασιακό γήπεδο του γκολφ), ξεχνά κανείς πως είναι κτισμένη στην έρημο. Όμως η πόλη έχει εξαπλωθεί κατά μήκος του ποταμού μέχρι τους πρόποδες των Άνδεων και αριθμεί πάνω από 11 εκατομμύρια ανθρώπους. Στα πιο καινούργια, και πιο φτωχά, προάστια, δεν υπάρχει πρόσβαση σε νερό παρά μόνο μέσω βυτίων. Εδώ, εξαιτίας της υγρασίας, το ποσοστό αναπνευστικών προβλημάτων είναι ιδιαίτερα υψηλό, ιδίως στα παιδιά. Τα σπίτια είναι πρόχειρα κτισμένα και τις σπάνιες φορές που βρέχει, οι πλημμύρες και οι κατολισθήσεις λάσπης έχουν υπάρξει φονικές. Ταυτόχρονα, η βίαιη πολιτική αστάθεια της χώρας, (όπου η αστυνομία ανοίγει πυρ με πραγματικές σφαίρες κατά διαδηλωτών!) καθιστά την κυβερνητική μέριμνα ανύπαρκτη.
Στον αντίποδα του Περού βρίσκεται η κοινωνική οργάνωση της Νέας Ζηλανδίας. Την 1η Φλεβάρη 2023, στο Ουέλινγκτον, η τοπική εφημερίδα εξέδωσε μια λίστα με οδηγίες για μια τσάντα με τα απολύτως απαραίτητα σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης (παπούτσια για περπάτημα, αδιάβροχο, νερό, φάρμακα, ταυτότητα, φορτιστή τηλεφώνου). Δέκα ημέρες αργότερα, ο κυκλώνας Γκαμπριέλ απέδειξε αυτή την κίνηση προφητική. Οικογένειες πέρασαν τη νύχτα στη στέγη του πλημμυρισμένου σπιτιού τους μαζί με όσα από τα ζώα τους μπόρεσαν να διασώσουν. Υπήρξαν είκοσι νεκροί κι εκατοντάδες αγνοούμενοι. Κυκλοφόρησε το βίντεο μιας γυναίκας να καλεί ξανά και ξανά τις τρομαγμένες αγελάδες της, ενθαρρύνοντάς τις να κολυμπήσουν προς το μέρος της, ενάντια στο ρεύμα της πλημμύρας. Η φωνή της σπάει αλλά δεν σταματά μέχρι που στρέφονται προς αυτήν.
Ο σεισμός 6.3 που ακολούθησε την επόμενη ημέρα, οφείλεται, κατά τους γεωφυσικούς, στην υπερεκχείλιση της ωκεάνιας μάζας που ασκεί αυξημένη πίεση στον φλοιό της γης. «Ήταν συγκλονιστικό» λέει η μητέρα της κόρης μου που ζει εκεί, «να βλέπεις τη θάλασσα να περνάει τον δρόμο και να ορμάει μέσα στο σπίτι σου, έστω κι αν ωχριά σε σύγκριση με τους σεισμούς στη Συρία και την Τουρκία». Αναφερόταν, βέβαια, στην άνευ προηγουμένου φυσική καταστροφή που είχε μόλις συμβεί ούτε μια εβδομάδα πριν.
«Στην πολιτική φεύγεις όπως ήρθες». Η φράση αποδίδεται στον Süleyman Demirel, πέντε φορές πρωθυπουργό της Τουρκίας και πρόεδρο το 1999 όταν ο σεισμός 7.6 (που νιώσαμε και στην Ελλάδα!) χτύπησε ανατολικά της Κωνσταντινούπολης. Οι πολιτικοί αναλυτές πιστεύουν ότι η νίκη, για πρώτη φορά, του κόμματος του Erdogan στις επόμενες εκλογές, ήταν ο τρόπος των ψηφοφόρων να τιμωρήσουν τους υπεύθυνους για τα μέτρα οικοδόμησης που σκότωσαν 17.500 ανθρώπους ενώ κοιμόντουσαν.
Είκοσι τέσσερα χρόνια αργότερα, στις 6 Φεβρουαρίου 2023, δίδυμοι σεισμοί ξαναχτυπούν τη νότια Τουρκία και τη βορειοδυτική Συρία. Οι νεκροί αυτή τη φορά ξεπερνούν τις 44.000 χιλιάδες. Παρά τις παγερές θερμοκρασίες, επιζώντες συνεχίζουν να ανασύρονται από τα ερείπια πάνω από μια βδομάδα αργότερα.
Οι σεισμοί ήταν πολύ πιο φονικοί γιατί έπληξαν κάποιες πόλεις της Τουρκίας με ταχύτατα αναπτυσσόμενους πληθυσμούς εξαιτίας των τεσσάρων εκατομμυρίων προσφύγων από τον δωδεκάχρονο πόλεμο στη Συρία. Ο αεροδιάδρομος του αεροδρομίου Hatay ξηλώθηκε ολόκληρος, καθυστερώντας έτσι την άφιξη κρίσιμης ανθρωπιστικής βοήθειας. Είχε κτιστεί επάνω σε ρήγμα, αν και οι αρχές είχαν προειδοποιηθεί να μην το επιτρέψουν. Μόλις το 2018 –στις παραμονές των προηγούμενων γενικών εκλογών– η κυβέρνηση είχε περάσει μια προσοδοφόρα γενική αμνηστία για πάνω από 7 εκατομμύρια κτίρια που δεν τηρούσαν τις απαιτήσεις ασφαλείας. Άλλη μια παρόμοια αμνηστία ήταν υπό συζήτηση στην τουρκική Βουλή, όταν έγιναν οι σεισμοί.
Ο πρόεδρος Erdogan απαξίωσε την κριτική που ασκήθηκε στην κυβέρνηση, επικαλούμενος την εθνική ενότητα. Οι γενικές εκλογές της περασμένης εβδομάδας στην Τουρκία, θεωρείται ότι κρίθηκαν υπέρ του κόμματος του Erdogan, ΑΚP, από τη «διπλωματική» του στάση απέναντι στο θέμα των Σύριων προσφύγων. Σε σχέση με όλα τα υπόλοιπα κόμματα, ήταν σχετικά ευνοϊκή. Όχι όμως επειδή ήταν από τους πληθυσμούς που επλήγησαν δυσανάλογα από τους σεισμούς. Αντίθετα, η πανηγυρική νίκη του στις κάλπες φαντάζει δυσοίωνη αν την διαβάσει κανείς ως αποσιώπηση ενός τεράστιου συλλογικού πένθους.
Δυστυχώς, η χώρα οδεύει σε ένα ακόμα εφιαλτικό αδιέξοδο. Το πολιτικό προσωπικό έχει διαγράψει από τη μνήμη του τα χρόνια και τις σκληρές συνέπειες της κρίσης.
15°
