Αφού κυβερνούσαν την Ελλάδα τα δύο κόμματα της καταστροφής ανελλιπώς από το 1974 ως σήμερα, γιατί έκανε 35 ολόκληρα χρόνια να έλθει η χρεοκοπία; Αν, όπως προσφυώς έλεγε και το ΚΚΕ, είχαμε «δύο κόμματα, μια πολιτική», τότε γιατί χρεοκοπήσαμε μόλις το 2010 και όχι πολύ νωρίτερα – το 1978, το 1985, το 1990, το 1995, το 2005;
Μήπως όλα αυτά που ακούμε από το 2010 είναι απλώς κινδυνολογία της μιας πλευράς υπευθύνων για να αποτρέψει την έλευση των άλλων (ή τουλάχιστον των κληρονόμων και συνεχιστών των άλλων); Μήπως όλη αυτή η φασαρία γίνεται μόνο για να συνεχίσουν να νέμονται την εξουσία διάφοροι Καλαματιανοί και λοιπές δημοκρατικές δυνάμεις;
Η απάντηση πιθανώς ακούγεται λίγο παράδοξη: Παρά τα φαινόμενα, η Ελλάδα της μεταπολίτευσης κυβερνήθηκε, στην πράξη και όχι στα λόγια, από τους ανθρώπους του Κέντρου, της μετριοπάθειας και της λογικής. Οι άνθρωποι αυτοί είχαν μια κοινή αντίληψη για το τι έπρεπε να γίνει (δημοκρατικοί θεσμοί, Ευρωπαϊκή πορεία κλπ). Αυτή η κεντρική συναντίληψη ήταν αποτέλεσμα της εφαρμογής κοινής λογικής, αλλά και μιας κοινής οικονομικής παιδείας που σήμαινε ότι οι επιλογές που τελικά προωθούνταν ήταν από «το ίδιο καλάθι». Κρυμμένοι μέσα στα μεγάλα κόμματα, οι κεντρώοι επέβλεπαν τις καθημερινές επιλογές και τις λεπτομέρειες της διακυβέρνησης του τόπου, ενώ κατά καιρούς, όταν «ξέφευγαν» τα πράγματα, έπιαναν το τιμόνι για να γυρίσουν τη χώρα στον ίσιο δρόμο. Αυτό έγινε με την προσχώρηση Μητσοτάκη στην ΝΔ το 1978, με το σταθεροποιητικό Σημίτη το 1985, με το ασφαλιστικό Σιούφα/Μάνου το 1992. Έτσι η Ελλάδα αποκαθιστούσε την απαιτούμενη μικρή απόσταση ασφαλείας, προκειμένου να συνεχίσει το πατινάζ στο χείλος του γκρεμού. Και έτσι χρεοκοπήσαμε το 2010 και όχι το 1980 ή το 1990.
Η Ελλάδα, δηλαδή, επέζησε επειδή ακριβώς τα κόμματα έλεγαν ένα πράγμα και εφάρμοζαν άλλο. Η Φαουστιανή συμφωνία των κεντρώων με την εξουσία ήταν η εξής: Η εξουσία βρισκόταν στα κόμματα που είχαν έλεγχο της ιδεολογίας και της επικοινωνίας προς τα έξω. Μέσα στην κυβέρνηση, όμως, η στελέχωση του κράτους γινόταν από τους ανθρώπους του Κέντρου και άλλους τεχνοκράτες. Το Κέντρο δηλαδή αντάλλαξε την ιδεολογική παρουσία με την καθημερινή εξάσκηση εξουσίας. Εξαργύρωσε την σιωπή του παίρνοντας ένα μερίδιο εξουσίας, κάνοντας τα στραβά μάτια (μεταξύ άλλων) για το πώς τα κόμματα συντηρούσαν το πελατειακό κράτος και άλλα που γινόντουσαν γύρω τους.
Το σύστημα αυτό κουτσά-στραβά λειτούργησε και συμπλήρωσε 35ετία (χωρίς όριο ηλικίας). Η Ελλάδα πήγαινε από κρίση σε κρίση, αλλά ενδιαμέσως μπορούσε να σημειώνει κάποια πρόοδο. Αν μάλιστα αποφεύγουμε τις διεθνείς (προκειμένου να κρατηθεί ο πήχης χαμηλά), πολλοί μπορούν να ισχυριστούν τώρα ότι η περίοδος πελατειακής διακυβέρνησης ήταν μια χρυσή εποχή. Όσο απομακρυνόμαστε από το 2009 και οι μνήμες ξεθωριάζουν, τόσο ορισμένοι προβάλλουν επιστροφή στα τότε σαν το νέο εθνικό μας όραμα.
Η Φαουστιανή ανταλλαγή, όμως, είχε δύο ολέθριες ελλείψεις, που τις πληρώνουμε ακριβά από το 2010.
Πρώτη έλλειψη είναι η συνέπεια. Τα κόμματα έλεγαν ένα πράγμα και έκαναν άλλο. Ξανά και ξανά. Το αποτέλεσμα αυτής της υποκριτικής διγλωσσίας ήταν να καταλήξουν, με σίγουρα βήματα, στην εξάντληση κάθε περιθωρίου ανοχής και αξιοπιστίας που τους έδινε η κοινωνία.
Δεύτερη έλλειψη ήταν η απώλεια ελέγχου στις μεγάλες αποφάσεις. Η επιρροή των ανθρώπων του Κέντρου (και των τεχνοκρατών) αφορούσε μόνο διαχείριση και όχι τις μεγάλες επιλογές. Μην απευθύνοντας το λόγο στην κοινωνία, αυτός ο ρόλος είχε μονοπωληθεί από τους ιδεολόγους των κομμάτων. Με άλλα λόγια το Κέντρο είχε έλεγχο του τιμονιού, αλλά είχε χάσει την πυξίδα. Όσο αυτές οι επιλογές ήταν δεδομένες και ο κόσμος προβλέψιμος και σταθερός, αυτό δεν είχε και τόσο σημασία, ή έτσι θεωρούσαν για να δικαιολογήσουν τη στάση τους: Τα πολλά μικρά βήματα συναρτούσαν τη μεγάλη πορεία. Η έλλειψη πυξίδας δεν έκανε διαφορά. Ο αυτόματος πιλότος (αυτός ο αγαπημένος μεγάλος τιμονιέρης της περιόδου μετά το 2004) αφηνόταν απερίσπαστος.
Ίσως στον παλιό κόσμο του ψυχρού πολέμου αυτό αρκούσε – αφού οι σηματοδότες της διαδρομής ήταν ευκρινείς και οι κανόνες του παιχνιδιού απολύτως δεδομένοι. Όμως από ένα σημείο και μετά, ο κόσμος άλλαξε και (όπως στην Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων) πρέπει να τρέχεις για να παραμείνεις στο ίδιο σημείο. Είναι γνωστό ότι στην έρημο ή στην ανοιχτή θάλασσα, αν δεν έχεις πυξίδα χάνεσαι και καταλήγεις να πηγαίνεις σε κύκλους. Αν μάλιστα νομίζεις ότι είσαι σε ένα μέρος, αλλά στην πραγματικότητα είσαι κάπου αλλού (αν έχεις δηλαδή λάθος χάρτες), η καταστροφή σου είναι σίγουρη.
Κάπως έτσι καταλήξαμε να μη γλιτώσουμε, τελικά, τη χρεοκοπία του 2010. Τότε καλέσαμε την τρόικα σε ρόλο πιλότου και την αφήσαμε να κάνει αυτό που εκείνη καταλάβαινε.Τώρα όμως η Ελλάδα πρέπει να βρει το δρόμο της στο νέο ''μετά χρεοκοπία και μετά τρόικα κόσμο'', σε αχαρτογράφητα νερά στον Κόσμο και στην Ευρώπη.
Από ό,τι φαίνεται, και παρά τα τέσσερα χρόνια του Καθαρτηρίου, η πρόταση του πελατειακού τόξου είναι να πορευτούμε με τους ίδιους αναξιόπιστους πλοηγούς και αξιοποιώντας τους ίδιους πεπαλαιωμένους χάρτες. Αν και το τοπίο είναι νέο, ο πολιτικός κόσμος προτάσσει τις παλιές ιδεολογικές διαδρομές και τις γνώριμες παλιές επιλογές. Σαν τον μεθυσμένο που ψάχνει τα κλειδιά του, όχι εκεί που τα έχασε, αλλά κάτω από τον φανοστάτη, αφού εκεί έχει περισσότερο φώς.
Και εδώ ακριβώς μπαίνει το Ποτάμι σφήνα στο ζοφερό δίλημμα. Μια δύναμη του Κέντρου και της λογικής, απελευθερωμένο όμως από τον Φαουστιανό συμβιβασμό και τα παλιά αραχνιασμένα βαρίδια. Ενός Κέντρου που, επιτέλους, μπορεί να μιλά αυτόνομα με τη δική του φωνή, με τις δικές του απόψεις και τις δικές του προτεραιότητες. Που μιλά απευθείας στην κοινωνία, εξηγεί τις διαθέσιμες επιλογές και της εισηγείται λύσεις. Ευτυχώς, το Ποτάμι δεν έχει λόγο να στρογγυλεύει, ούτε να καλοπιάνει, αφού η δύναμή του είναι η αξιοπιστία και η ειλικρίνεια. Μην έχοντας αφήσει πίσω ομήρους, μπορεί να ιχνηλατεί μια πραγματικά νέα πορεία, όχι μόνο στα καθημερινά αλλά και στα στρατηγικά και μακροχρόνια. Έχει την παρρησία και την αυτοπεποίθηση να παραδεχτεί ότι σε ορισμένα πράγματα πρέπει να ψάξουμε ακόμη για να βρούμε τη λύση που μας ταιριάζει.
Έχει σύγχρονους χάρτες. Έχει και πυξίδα. Το Ποτάμι μπορεί να δώσει φωνή στο Κέντρο.
13°
