Άλλοτε ως έθνος ανάδελφο, άλλοτε ως περιούσιος λαός, πότε με τη βοήθεια του Θεού της Ελλάδας και πότε με την επίκληση ενός ξεχωριστού DNA, συντηρείται η ιδέα της ελληνικής εξαίρεσης - όχι ως πρόβλημα αλλά ως λύση. Ακόμη και οι εντυπωσιακές ανακαλύψεις της Αμφίπολης αντιμετωπίζονται από ένα σημαντικό κομμάτι του πολιτικού συστήματος ως επιβεβαίωση εθνικής ανωτερότητας και ελληνικού μεγαλείου που, διαχρονικά, προκαλεί παγκόσμιο φθόνο. Δεν αντιμετωπίζεται, αντίθετα, ως αιτία μελαγχολίας με την έννοια ότι η ανάκληση αυτού που είμασταν κάνει να φαίνεται ακόμη πιο θλιβερό αυτό που είμαστε σήμερα.
Ένας από τους σοβαρούς λόγους για τους οποίους η κρίση στη χώρα μας κρατάει τόσο πολύ, έχει τόσο φοβερές επιπτώσεις και έχει προκαλέσει τόσο ακραίες μεταβολές, όπως η ανάδυση του νεοναζισμού, είναι ότι ποτέ δεν έγινε ορθολογική ανάλυσή της.
Από την πρώτη στιγμή κυριάρχησε ο τυφλός διχασμός, μνημόνιο/αντιμνημόνιο, και παραμένουμε τέσσερα χρόνια μετά την υπαγωγή στο μηχανισμό στήριξης σε μια σχεδόν εμφυλιοπολεμική κατάσταση. Αναπτύχθηκαν διάφορες θεωρίες για να εξηγηθεί το κακό που μας βρήκε: Από το ότι η Μέρκελ θέλει να μας μετατρέψει σε φτηνό θέρετρο για τους Γερμανούς συνταξιούχους, μέχρι ότι Αμερικανοί και Ευρωπαίοι μας την έστησαν για να βάλουν χέρι στα πετρέλαια. Επινοήθηκαν διάφορα άλλοθι, με την αξιοποίηση και των λαθών των εταίρων, με αποτέλεσμα να μην έρθει ποτέ η ώρα της ανάληψης ευθύνης και, κυρίως, χωρίς καμία διάθεση σύνδεσης με τον ευρωπαϊκό κόσμο. Αυτή είναι ίσως και η σημαντικότερη αιτία της αδυναμίας εξόδου από το τέλμα.
Η ΕΕ ήταν πάντα για εμάς τα «πακέτα» και η δυνατότητα του εύκολου δανεισμού. Από τις χωματερές μέχρι την κατάσταση των φυλακών, από τη μεταχείριση των ομοφυλόφιλων μέχρι τον ανεφάρμοστο αντικαπνιστικό νόμο, στα μεγάλα και στα μικρά, η απόσταση και η απόκλιση από το ευρωπαϊκό παράδειγμα είναι μεγάλη. Με την κρίση, αυτή η ιδιαιτερότητα έγινε η θηλειά που μας έπνιξε. Γιατί εδώ δεν υπάρχει σοβαρό κράτος, όπως λχ στην Ιταλία, για να λειτουργεί απρόσκοπτα ακόμη και μέσα σε πολιτική αστάθεια, δεν υπάρχει ισχυρή αίσθηση δημόσιου συμφέροντος για να επιτευχθεί στοιχειώδης πολιτική συναίνεση στα κρίσιμα επίδικα, όπως στην Ιρλανδία, δεν υπάρχει βαθιά δημοκρατική κουλτούρα για να αποφευχθούν εξτρεμισμοί και φασιστικά φαινόμενα, όπως στην Ισπανία και την Πορτογαλία. Με το που έφυγε από πάνω μας το λούστρο της ευημερίας, αποκαλύφθηκε το βάθος της ελληνικής καθυστέρησης: Ενα πολιτικό σύστημα ανίκανο να διαχειριστεί δύσκολες καταστάσεις, συστημική διαφθορά, μια ελίτ παρασιτική και κοινωνικά ανεύθυνη, μια διοίκηση τεράστια και αντιπαραγωγική, ένα κοινωνικό κράτος σαθρό και πολύ χαμηλό επίπεδο συλλογικής νοημοσύνης.
Και τώρα; Το μοναδικό πρόγραμμα που υπάρχει είναι το μνημόνιο. Τα κόμματα το δαιμονοποιούν και το κακοποιούν χωρίς να μπορούν να το αντικαταστήσουν με κάτι άλλο. Κυβέρνηση και αξιωματική αντιπολίτευση κηρύττουν μετάβαση σε μια νέα εποχή απεξάρτησης από την Τρόικα την ώρα που δεν έχουν σοβαρή πρόταση με την οποία θα διασφαλίζεται η επιστροφή στις αγορές χωρίς την εγγύηση και τη βοήθεια των πιστωτών. Ο ΣΥΡΙΖΑ μοιράζει λεφτά σε όλους και η κυβέρνηση σε λιγότερους. Ο ΣΥΡΙΖΑ υπόσχεται κατάργηση του ΕΝΦΙΑ, η κυβέρνηση μείωση φόρων. Ο ΣΥΡΙΖΑ εξαγγέλλει διορισμούς, η κυβέρνηση δίνει (ακόμη) συντάξεις στα 50. Και οι δύο πολιτικοί αντίπαλοι καλλιεργούν τον εύφλεκτο ελληνικό ευρωσκεπτικισμό δημιουργώντας την αίσθησή ότι τα προβλήματά μας θα τελειώσουν μαζί με το μνημόνιο και την Τρόικα. Το αφήγημα σε καμία περίπτωση δεν εξηγεί πόσο μεγάλο προνόμιο είναι η παρουσία μας στον σκληρό πυρήνα της ΕΕ, πόσο πιο δύσκολη είναι η ζωή των περισσότερων λαών εκτός ΕΕ, πόσους κινδύνους θα αντιμετωπίζαμε εκτός ευρωπαϊκού πλαισίου, πόσο μοναδικό είναι αυτό που μας συνέβη, να δοθούν 250 δισ. για την ελληνική διάσωση, πόσο αναπόφευκτο ήταν το μνημόνιο αφού δεν υπήρξε ποτέ ελληνική αντιπρόταση, κάποιο εθνικό σχέδιο, πόσο αναγκαία είναι η εποπτεία για να μην ξαναγυρίσουμε στα ελλείμματα, ότι, τελικά, για να νικηθεί ο νεοφιλελευθερισμός πρέπει οι πολέμιοί του να στέκονται στα πόδια τους και όχι να ψάχνουν, απελπισμένα, για δανεικά.
Ακόμη και αν στο τάφο της Αμφίπολης κρύβεται η Ολυμπιάδα ή η Ρωξάνη, το τέλος της ελληνικής κρίσης δεν θα έρθει με το τέλος του μνημονίου και της Τρόικας αλλά με εκείνο των ελληνικών μύθων: Ότι δεν χρωστάμε/μας χρωστάνε, ότι τα πετρέλαια θα μας πλουτίσουν, ότι οι Ρώσοι αδελφοί θα μας σώσουν, ότι λεφτά υπάρχουν, ότι αρκεί να πάρουμε πίσω το κατοχικό δάνειο, ότι η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει.
«Η Ελλάδα πεθαίνει. Πεθαίνουμε σα λαός. Κάναμε τον κύκλο μας, δεν ξέρω πόσες χιλιάδες χρόνια, ανάμεσα σε σπασμένες πέτρες και αγάλματα. Και πεθαίνουμε. Αλλά αν είναι να πεθάνει η Ελλάδα, να πεθάνει γρήγορα. Γιατί η αγωνία κρατάει πολύ και κάνει πολύ θόρυβο». (Το βλέμμα του Οδυσσέα, Θ. Αγγελόπουλος, 1995).
