Το επιτελικό και το αποκενωμένο κράτος

Το «επιτελικό κράτος» είναι αναγκαιότητα. Ουδείς επαΐων θα διαφωνήσει για την αναγκαιότητα του στρατηγικού σχεδιασμού, της παρακολούθησης της εφαρμογής των δημόσιων πολιτικών και της αξιολόγησης των αποτελεσμάτων τους. Στην ερώτηση εάν το ελληνικό κράτος είναι επιτελικό, η απάντηση μπορεί να είναι και αρνητική, κι όχι, εξ ανάγκης, μόνον καταφατική.

Η «επανίδρυση του κράτους» είναι μια διαρκής αναγκαιότητα. Το εάν το ελληνικό κράτος επανιδρύθηκε κατά την διάρκεια της διακυβέρνησης ΝΔ  και Κ. Καραμανλή, αυτό είναι, επίσης, μια υπόθεση που επιδέχεται θετικές και αρνητικές απαντήσεις.

Θα μου πείτε ότι, αείποτε, η πολιτική προσπαθεί να εργαλειοποιήσει επιστημονικές ιδέες και παραδοχές που έχουν προέλθει από την παρατήρηση και ανάλυση διοικητικών συστημάτων και υποδειγμάτων οργάνωσης που έχουν εφαρμοστεί σε διάφορες χώρες του κόσμου. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι εκείνο της «γραφειοκρατίας», της κορυφαίας θεωρίας οργάνωσης της δημόσιας διοίκησης την οποία, αν και ο εφευρέτης της, ο Max Weber, αποκαλούσε «ιδεότυπο»- κάτι δηλαδή που δεν αποτελεί ούτε μια αφηρημένη, ιδεαλιστική κατασκευή ούτε κι ένα πραγματικό μετρήσιμο και αδιαμφισβήτητο γεγονός, παρ’ όλα αυτά οι δεξιοί και οι αριστεροί αλληλοκατηγορούνται ως «γραφειοκράτες».

Η διοικητική επιστήμη έχει ως αποστολή να μελετά, να συγκρίνει, να αναδείχνει καλές πρακτικές και προτεραιότητες. Αυτό κάνουν οι επιστήμονες. Οι πολιτικοί επιλέγουν σε ποια από τα θεωρήματα των επιστημόνων αισθάνονται κοντύτερα και τα ενσωματώνουν στο ιδεολογικό αφήγημά τους.

Το επιτελικό κράτος δεν πρέπει, λοιπόν, να βάλλεται ως κόνσεπτ. Μπορεί να βάλλεται και να αμφισβητείται ως πολιτική πρακτική της κυβέρνησης.

Προσωπικά, πιστεύω ότι βρισκόμαστε πολύ μακριά από ένα επιτελικό κράτος, αφού: Το επιτελικό κράτος είναι το διασυνδεδεμένο κράτος. Είναι το κράτος της πολυ-επίπεδης διακυβέρνησης. Πιο απλά, εάν υπάρχει επιτελικότητα στη λήψη των αποφάσεων, τότε τα διαφορετικά επίπεδα διοίκησης γνωρίζουν τι και πώς πρέπει να κάνουν. Το ελληνικό κράτος έχει ένα πρωτοφανή αριθμό επικαλύψεων αρμοδιοτήτων που καθιστά την πολύ-επίπεδη συνεννόηση -πόσω μάλλον την διακυβέρνηση- αδύνατη.

Επιτελικό κράτος είναι το κράτος που έχει διασφαλίσει μηχανισμούς ανάδρασης. Μέσω αυτών πρέπει να επιστρέφουν στον επιτελικό σχεδιαστή της δημόσιας πολιτικής τα πραγματικά αποτελέσματα, δηλαδή, τα ισχυρά και αδύνατα σημεία κατά την εφαρμογή της. Με βάση αυτά πρέπει να γίνονται οι αναπροσαρμογές στον επιτελικό σχεδιασμό.

Ο κύκλος -κι όχι η πυραμίδα- του σχεδιασμού, της εφαρμογής και της αξιολόγησης της πολιτικής είναι αέναος. Για αυτό και η μεταρρύθμιση είναι αέναη.

Η πολιτική και διοικητική αμφισβήτηση του ελληνικού επιτελικού κράτους δεν είναι δύσκολη. Αρκεί να ανατρέξει κανείς στην αντιμετώπιση της πανδημίας με τα καθυστερημένα ρεφλέξ του συστήματος υγείας και στα μη ρεφλέξ των υπηρεσιών Πολιτικής Προστασίας σε πολλές περιπτώσεις ανθρωπογενών καταστροφών, για να κατανοήσει το μέγεθος της ανυπαρξίας στρατηγικής και δομών εφαρμογής της.

Εκεί, μάλιστα, μπορεί κανείς βάσιμα να μιλήσει για το «αποκενωμένο κράτος». Αυτός είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται από τους διοικητικούς επιστήμονες για να χαρακτηρίσουν το κράτος που δείχνει, στα χαρτιά, ότι έχει επάρκεια, σχέδια και ικανότητες, αλλά την ώρα της καταστροφής και της διαχείρισης της κρίσης αποδεικνύεται ότι είναι άδειο. Είναι ένα κέλυφος επιτελικού η επανιδρυμένου κράτους ενώ είναι ένα πεπαλαιωμένο και ανίκανο κράτος.

Σ’ αυτή την περίπτωση η αποστολή των μεταρρυθμιστών είναι δύσκολη: Δεν έχουν να αντιμετωπίσουν μόνον την περιπλοκότητα των προβλημάτων αλλά και την αποκάλυψη των μυθευμάτων που η κυβερνητική προπαγάνδα σωρεύει.