Σχόλιο για το έργο μετακίνησης των υδάτων του Νέστου ποταμού και τις πολιτικές αποφάσεις του ελληνικού κράτους.
Η γνώμη μου είναι ότι ένας πρωθυπουργός δεν πρέπει να έχει άποψη επί παντός επιστητού ή/και να καταπιάνεται με θέματα αμφιλεγόμενα που μπορεί να δημιουργήσουν ανεπιθύμητες εντυπώσεις ακόμα και στο καλοπροαίρετο πολιτικό του ακροατήριο. Αναφέρομαι στη δίαιτα και τη διαχείριση των υδάτων στην λεκάνη απορροής του Νέστου ποταμού, όπου οι πολιτικές (και ενδεχομένως εθνικές) σκοπιμότητες, μπορεί να οδηγήσουν σε λάθος αποφάσεις.
«Γνωρίζω,» είπε σε πρόσφατο συνέδριο ο πρωθυπουργός, «τη σημασία που θα έχει για την πεδιάδα της Ξάνθης, η μετακίνηση των υδάτων του Νέστου, ένα έργο που συζητιέται επί δεκαετίες.» Το σωστό θα ήταν να πει, όχι για την πεδιάδα έτσι γενικά, αλλά για την ανατολική Ξάνθη, η οποία παρουσιάζει τα γνωστά δημογραφικά προβλήματα, με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση μουσουλμανικών πληθυσμών, με τα χαμηλά εισοδήματα, δηλαδή την πέρα Ξάνθη την αδικημένη από άποψη υποδομών. Σωστή η διάγνωση, αν και δεν λέγεται φωναχτά, αλλά λάθος το φάρμακο.
Αυτό δηλαδή που καταδικάστηκε, όντως εδώ και δεκαετίες, ως παρασπονδία της ανάπτυξης, μια εντατική γεωργία με ακατάλληλα προϊόντα και εκτός αγοράς (δηλαδή βαμβάκι και καπνά) και με τη διαρκή ανάγκη για επιδοτήσεις ή/και με γεωγραφική μεταφορά πολύτιμων και σπάνιων πόρων όπως το νερό, επανέρχεται με το ίδιο φόρεμα, την ίδια στόχευση και την ίδια προσδοκία. Ήδη, ο Νέστος αρδεύει μεγάλο μέρος της πεδιάδας της Χρυσούπολης (250.000 στρέμματα) και τροφοδοτεί δύο υδροηλεκτρικές μονάδες της ΔΕΗ στη Δράμα. Το σχεδιαζόμενο έργο, προσβλήθηκε στο ΣτΕ από 3 περιβαλλοντικές οργανώσεις το 2008, και χρειάστηκαν 13 ολόκληρα χρόνια για την αλλαγή στον συσχετισμό των δικαστών (κατά και υπέρ) ώστε να ξαναβγεί στην επιφάνεια. Βεβαίως δικαιούνται να θριαμβολογούν οι νικητές για την επικράτηση των δυνάμεων της παλιάς σχολής εναντίον των «συντηρητικών» εκπροσώπων της άλλης, της αειφόρου ανάπτυξης. Μαζί τους όμως, για μια ακόμη φορά, η πλευρά του περιβάλλοντος (της φυσικής δηλαδή οντότητας) βρίσκεται στην πλευρά των ηττημένων (βλ. στο τέλος Απόφαση του ΣτΕ).
«Το νερό του ποταμού πάει χαμένο, χύνεται στη θάλασσα», είχε δηλώσει ο υπουργός περιβάλλοντος σε σε πολιτική εκδήλωση στον νομό, πριν από μερικούς μήνες,. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης διάλεξε μια άλλη προσέγγιση, πιο προσεγμένη, αλλά εξίσου εκτεθειμένη σε επιθετικές κριτικές: « ...τα δευτερεύοντα περιβαλλοντικά οφέλη από το πρόγραμμα είναι απολύτως προφανή, αρκεί να δει κανείς τους υδροβιότοπους που δημιουργήθηκαν από έργα που κατασκευάστηκαν σε άλλες δεκαετίες του 20ού αιώνα...» Σε ποιους υδροβιότοπους αναφέρεται άραγε ο πρωθυπουργός; μήπως στη λίμνη Κάρλα ή μήπως στη λίμνη Πλαστήρα; από που τεκμαίρεται ότι έγιναν υδροβιότοποι (και με θετικό οικολογικό πρόσημο); επειδή τα τεχνητά φράγματα γέμισαν νερό;
Πράγματι, προστέθηκαν καινούργιες λέξεις στο πολιτικό λεξιλόγιο, αλλά το πραγματολογικό πρότυπο παραμένει το ίδιο: τα ποτάμια χρησιμεύουν για την άρδευση των χωραφιών και την κίνηση των ηλεκτροστροβίλων, οι λίμνες για να υποδέχονται τα αστικά, αγροτικά και βιομηχανικά λύμματα και οι θάλασσες για να πετάμε τα σεντινόνερα και τα σκουπίδια. Αυτό δεν έχει αλλάξει τα τελευταία 150 χρόνια. Σε μας εννοώ και τον τριτοκοσμικό μας περίγυρο. Είναι το είδος της ανάπτυξης που ανακάλυψε η πρώτη φάση του βιομηχανικού καπιταλισμού και στη συνέχεια ο κομμουνισμός ο οποίος ήρθε λίγο μετά και την αντέγραψε -και σε πολλά την ξεπέρασε- αλλά και το περίεργο μείγμα μεταβιομηχανικής και μετακομμουνιστικής κουρελαρίας που εμφανίστηκε στην ανατολική Ασία ως «οικονομικός δράκος» και ο οποίος αναμφίβολα στο τέλος θα μας καταπιεί. Όσο κι αν η προηγμένη και μεταμελημένη Δύση, προσπαθεί: ξανακάνοντας τον Τάμεση ποταμό κατάλληλο για ψάρια (μέχρι και καρχαρίες εμφανίστηκαν στο σύστημα των εκβολών) ή αποκαθιστώντας τους κατεστραμμένους ποταμούς και υγροτόπους στις ΗΠΑ σε μια έκταση που ξεπερνά τα 10 εκ. στρέμματα (Wetland Reserve Program – WRP).
Στα καθ’ ημάς πάλι, αυτή η χρησιμοθηρική (ο Θεός να την κάνει) οικονομία των φυσικών πόρων, είναι μια παλιά συζήτηση: χρονολογείται από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Αλλά κάθε τόσο επανέρχεται ενώ νομίζαμε ότι είχε πια τελειώσει, κυρίως με την εγκατάλειψη του απερίγραπτου έργου της εκτροπής του Αχελώου, το οποίο άφησε πίσω του έναν βαριά τραυματισμένο ποταμό και πολλά ερείπια, μεταξύ αυτών και το φράγμα της Μεσοχώρας (σαν τα ερείπια στις ταινίες του Χέρτζογκ). Για λόγους ιστορικής γνώσης και συνείδησης, όλα τα σχολεία θα έπρεπε να κάνουν υποχρεωτικά εκπαιδευτικές επισκέψεις σ’ αυτά τα μέρη ενώ θα ακούγεται, γιατί όχι, από τα μεγάφωνα η φωνή του Αντρέα να εκθειάζει το ακυρωμένο (από την επιστήμη, την τεχνολογία και την οικονομία) εγχείρημα ως τη συνέχεια του Κιλελέρ. Λαέ της Θεσσαλίας ...Τι τα θες και τα σκαλίζεις θα μου πει κανείς. Αυτά είναι άλλων εποχών. Πράγματι είναι;
Οφείλω πάντως να επαναλάβω προς τον συμπαθέστατο Κυριάκο Μητσοτάκη, ότι τα οικοσυστήματα είναι έργο αιώνων, χιλιετιών, και η ανθρώπινη ζωή και παρουσία αν και πολύ σύντομη σε σχέση με αυτή τη διάρκεια, ικανή να προκαλέσει καταστροφές σε συμπυκνωμένο χρόνο και μάλιστα μη αναστρέψιμη. Γι’ αυτό άλλωστε κατηγορούμε τις διάφορες κοινότητες για κλιματική απερισκεψία και για λανθασμένη ανάγνωση των οικονομικών μεγεθών. Ο Νέστος είναι ένα από τα τελευταία, αν όχι το τελευταίο ποτάμι που ακόμα διατηρεί κάποια στοιχεία φυσικότητας (ας πούμε κάτι σαν το 50%) και αρκετή από τη μεγαλοπρέπεια της φύσης που σε γενικές γραμμές έχει χαθεί. Δεν μιλάω για τα Στενά που έχουν γίνει παγκόσμια ατραξιόν, μιλάω κυρίως για το αναντικατάστατο (κυριολεκτώ) σύστημα των εκβολών με τις μεγάλες λιμνοθάλασσες Κεραμωτής και Καρβάλης, τις 26 λίμνες, τους ατέλειωτους χειμάρρους, τα ρέματα, τα υγρολίβαδα, τις θίνες, και τις αλυκές και μαζί μ’ αυτά την πλούσια ζωή (υδρόβια και φτερωτή) και το υπόλειμμα του μοναδικού στην Ευρώπη παραποτάμιου δάσους (Κοτζιά Ορμάν) συρρικνωμένο σήμερα στα 4.000 στρέμματα από τα 150.000 που ήταν κάποτε. Και όλα τούτα χάρη στο νερό, που όχι μόνο δεν χάνεται, αλλά πλουτίζει διαρκώς τους υδροφορείς, κατεβάζει τα φερτά υλικά στα χαμηλά και συναντιέται (σχεδόν ερωτικά) με τη θάλασσα της Θράκης για να δημιουργήσει το πιο παραγωγικό και μεγαλύτερο αλιευτικό πεδίο στο Αιγαίο. Ας μη μιλήσω τώρα για το «ανθρακικό αποτύπωμα» της μιας και της άλλης επιλογής.
Δεν λέω, η κυβερνητική απόφαση είναι δημοκρατική. Υπάρχει κοινοβουλευτική πλειοψηφία, οι φορείς της αυτοδιοίκησης (Περιφέρεια, ΟΤΑ) είναι υπέρ, οι κυβερνητικές υπηρεσίες βασιλικότερες, η ΕΕ κάνει τα στραβά μάτια, η δικαιοσύνη είναι έτσι κι αλλιώς τυφλή (της χρειάζονται 13 χρόνια για να δει καθαρά). Οι επιστημονικοί φορείς, λαλίστατοι σε άλλες περιπτώσεις, αδιαφορούν και σωπαίνουν. Τα κόμματα συντάσσονται πλήρως. Μόνον ο φιλεργατικός ΣΥΡΙΖΑ διερωτήθηκε τι θα γίνει με τους μισθούς των υπαλλήλων του Φορέα Διαχείρισης Νέστου-Βιστωνίδας (ο οποίος καταργήθηκε επί Χατζηδάκη, καλώς κατά τη γνώμη μου, αλλά όχι παντελώς· και πάλι κατά τη γνώμη μου, κακώς: έπρεπε να εκλείψει ολοκληρωτικά). Κατά τα άλλα όλα καλά. Εξάλλου, τα ίδια θα έκαναν κι εκείνοι (οι Συριζαίοι εννοώ). Αρκεί να υπάρχουν δημόσιοι υπάλληλοι που να τους ψηφίζουν.
Αναγνωρίζω βέβαια την ανάγκη να βγει απ τα επίσημα χείλη μια νότα αισιοδοξίας για τις λεγόμενες μειονεκτικές περιοχές. Είναι χρέος της Πολιτείας να ισομοιράζει -όσο δύναται- την πίττα με το γλυκό. Ας βρει άλλους τρόπους. Ας δώσει στους πενόμενους υβριδικά αυτοκίνητα και ηλεκτρικά τρακτέρ (σοβαρολογώ και σ’ αυτό). Ας αφήσει όμως τη φύση για λίγο να ησυχάσει. Keep things nice, λένε οι Άγγλοι. Ας επιτρέψουμε, έστω και μέσα σε μια παρένθεση γεναιοδωρίας, το ποτάμι να κυλήσει ήρεμα, χωρίς τον ήχο της μπουλντόζας. Αυτή η μπουλντόζα, που ανασύρεται συμβολικά από το κατά τα άλλα πλούσιο λεξιλόγιο του έθνους κάθε φορά που θέλουμε να μιλήσουμε για ανάπτυξη, πολύ με χαλάει.
υ.γ (1). Ενώ γράφονταν αυτές οι γραμμές, στις 10.11 και περί ώραν 20.00, είδα στα «επίκαιρα» ελληνοαμερικά τανκς να διασχίζουν, οργώνοντας τα νερά, ένα από τα περάσματα του Νέστου κοντά στις εκβολές. Στα ψέμματα βέβαια παίζανε, άσκηση ήταν...όπως έλεγε κι ο ποιητής (της ήττας).
υ.γ (2). Για όσους δεν βαρέθηκαν ακόμα, ιδού και η περίληψη της Απόφασης του ΣτΕ (σε άψογα Ελληνικά). Θα μπορούσε να έχει τίτλο «η Προσβαλλόμενη ή Αλλάζοντας Λεκάνες».
Δεν συνιστά πλημμέλεια της προσβαλλόμενης το γεγονός ότι το ανωτέρω Σχέδιο Διαχείρισης, αν και εκπονήθηκε το Μάρτιο του έτους 2007 από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, εγκρίθηκε ένα μήνα μετά την έκδοση της προσβαλλόμενης απόφασης, όπως δε προκύπτει από τη σχετική ΜΠΕ, τα συμπεράσματα και οι προτάσεις του Σχεδίου αυτού περιελήφθησαν και αποτέλεσαν περιεχόμενο της ΜΠΕ της προσβαλλόμενης. Επομένως, η προσβαλλόμενη εκδόθηκε βάσει σχεδίου διαχείρισης των επιφανειακών και υπογείων υδάτων της επίμαχης περιοχής, τα δε περί του αντιθέτου προβαλλόμενα είναι απορριπτέα ως αβάσιμα. Μεταγενεστέρως δε, εγκρίθηκε και το Σχέδιο Διαχείρισης των Λεκανών Απορροής Ποταμών του Υδατικού Διαμερίσματος Θράκης, των Παραρτημάτων του και της οικείας Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, από το οποίο προκύπτει ότι η μεταφορά ύδατος από τον ποταμό Νέστο στην πεδιάδα της Ξάνθης δεν θέτει σε κίνδυνο την επίτευξη των σκοπών που επιδιώκει το άρθρο 4 της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ. Εφόσον κατά το χρόνο εκδόσεως της προσβαλλόμενης με την υπό κρίση αίτηση απόφασης, δεν είχε παρέλθει η τασσόμενη στα κράτη μέλη από την οδηγία αυτή προθεσμία (22.12.2009) για την εκπόνηση ολοκληρωμένων σχεδίων διαχείρισης υδάτων σε επίπεδο (περιοχής) λεκάνης απορροής ποταμού, νομίμως, κατά τις διατάξεις της οδηγίας 2000/60 και της εθνικής νομοθεσίας (άρθρα 7 του ν. 3199/2003 και 9 παρ. 1 του ν. 3481/2006), επετράπη, με την προσβαλλόμενη απόφαση περί εγκρίσεως των περιβαλλοντικών όρων του επίδικου έργου, πριν από τις 22.12.2009, η μεταφορά ύδατος από τη λεκάνη απορροής του ποταμού Νέστου (κωδικός GR07) στην πεδιάδα της Ξάνθης (λεκάνη απορροής Ρέματος Ξάνθης-Ξηρορέματος, κωδικός GR08), χωρίς να έχουν δημοσιευθεί από τις αρμόδιες εθνικές αρχές τα σχέδια διαχειρίσεως της οικείας (περιοχής) λεκάνης απορροής ποταμού.
16°
