Αποτυχίας εγκώμιον

Με αφορμή την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων των πανελλαδικών εξετάσεων σκέφτομαι σήμερα την νέα/τον νέο που απέτυχε και βρίσκεται σε αδιέξοδο στον τομέα που είχε επιλέξει. Θα ήθελα να του πω, αναλογιζόμενος δικές μου αποτυχίες, ότι μπορεί να επιτύχει στον ίδιο τομέα ή σε κάποιο άλλο αργότερα. Στη σημερινή περίπλοκη πραγματικότητα υπάρχουν πολλές επιλογές στη διάθεση του. Μόνο που θα πρέπει να τις ανακαλύψει και να σκεφτεί πολύ για να τις κατακτήσει. Ωστόσο αυτό προϋποθέτει να γνωρίσει τον εαυτό του και να μάθει τι πραγματικά θέλει.

Στη χώρα, μας το εκπαιδευτικό σύστημα απαιτεί πρόωρα από τον έφηβο να επιλέξει μια πανεπιστημιακή σχολή, η οποία θα τον προετοιμάσει για ένα επιστημονικό-εργασιακό αντικείμενο, του οποίου το περιεχόμενο ουσιαστικά δεν γνωρίζει. Στα δεκαεπτά του ο νέος, συχνά, αγνοεί αφενός μεν την βαθύτερη επιθυμία του για το πώς θέλει να ζήσει τη ζωή του, αφετέρου ποια κατεύθυνση θα μπορούσε να εξυπηρετήσει αυτήν την επιθυμία του. Εάν ο έφηβος αδυνατεί να βρει αυτό που ομορφαίνει, εμπλουτίζει και αναβαθμίζει τη ζωή του, ενδέχεται να εκχωρήσει, ερήμην του, την οποία επιλογή του σε επιστημονικό ή επαγγελματικό τομέα σε κάποιον άλλο. Αυτός ο άλλος μπορεί να είναι γονιός ή καθηγητής που συχνά φορτώνει στον νέο τα δικά του ανεκπλήρωτα όνειρα.

Η αποτυχία του νέου να «μπει» στη σχολή της αρεσκείας του τού προκαλεί θλίψη. Αρκετοί νέοι αισθάνονται κοινωνικά αποκλεισμένοι, δυστυχισμένοι και κάποιες φορές άχρηστοι. Ελάχιστες είναι οι περιπτώσεις που οδηγούνται ακόμα και στην αυτοκτονία. Δηλώνουν με αυτήν την πράξη τους ότι επιθυμούν να αποδράσουν από ένα κόσμο με τον οποίο δεν μπόρεσαν να συνεννοηθούν, που διαρκώς τους δείχνει την έξοδο.

Μια ψυχαναλυτική προσέγγιση...

Είναι σημαντικό κάποιος να κατανοήσει τα αίτια της αποτυχίας του. Συνήθως αυτή προέρχεται είτε από έλλειψη επαρκούς προετοιμασίας για τις εξετάσεις, είτε από μια ψυχική ανάγκη να αποτύχει, να σαμποτάρει και να υπονομεύσει τον στόχο του. Σε λιγοστές περιπτώσεις συγκυριακοί παράγοντες ευθύνονται για την αποτυχία (ασθένεια, κλπ).

Η αποτυχία μπορεί να λειτουργήσει πολλαπλά:

α) ως δοκιμασία της πραγματικότητας. Θα μάθει με τον σκληρό τρόπο ότι τα αγαθά «κόποις κτώνται» και ότι οι ιδέες παντοδυναμίας που είχε για τον εαυτό του είναι αυταπάτη. Στην περίπτωση αυτή είναι δυνατόν ο νέος να μεταπέσει από την κατάσταση της μεγαλομανίας στην οποία βρισκόταν προηγουμένως, στην κατάσταση της «μικρομανίας». Τότε θα νιώσει ότι η αυτοεκτίμηση του κατακρημνίζεται, τότε θα βιώσει καταθλιπτικά συμπτώματα, θα έχει ακόμα και ιδέες θανάτου.

β) θα αναρωτηθεί μήπως απέτυχε γιατί δεν επιθυμούσε πραγματικά αυτό που φαινόταν ότι επιδίωκε. Γιατί αν το ήθελε πραγματικά, ίσως τότε να δούλευε περισσότερο και πιο μεθοδικά. Τότε θα αναρωτηθεί γιατί να συμβεί αυτό; Συχνά ο φόβος που νιώθει κάποιος να πετύχει, συμβαδίζει με τον φόβο να αλλάξει την ζωή του, να αυτονομηθεί από τους γονείς του, να αποχωριστεί από το περιβάλλον που έχει ζήσει μέχρι τώρα. Να αναλάβει δηλαδή ευθύνες και υποχρεώσεις που μέχρι τώρα απέφευγε.

γ) ίσως να απέτυχε γιατί φορτώθηκε τις επιθυμίες των γονιών του. Ίσως η αποτυχία να ήταν ένας τρόπος για να δηλώσει ότι είναι διαφορετικός από εκείνους και ότι οι επιθυμίες των γονιών του διαφέρουν από την δική του. Αυτή η αποτυχία κρύβει ένα μεγάλο θυμό για τον εαυτό του και για τους γονείς, ο οποίος δεν εκδηλώθηκε, δεν εκφράστηκε ποτέ. Ο νέος είναι θυμωμένος τόσο με τον εαυτό του, που απεμπόλησε τις επιθυμίες του, όσο και με τους γονείς του, οι οποίοι τού επέβαλαν να συμμορφωθεί με τις δικές τους επιθυμίες και να αγνοήσει τον εαυτό του. Θυμώνει γιατί δεν τους οριοθέτησε, δηλαδή γιατί τους άφησε να πιστεύουν ότι εκείνοι ξέρουν καλύτερα. Αυτή η αποτυχία θα μπορούσε να αποτελεί το πρώτο βήμα για την δική του χειραφέτηση, την συνειδητοποίηση αλλά και την αποδοχή της δικής του επιθυμίας. 

δ) σε ορισμένες περιπτώσεις η αποτυχία του νέου αποτελεί έκφραση μιας ασυνείδητης ενοχής. Η τελευταία γεννήθηκε επειδή ως παιδί είχε ευχηθεί τον θάνατο των γονιών ή αδελφών του ή είχε απαγορευμένες σεξουαλικές επιθυμίες γι’ αυτούς κλπ. Η ασυνείδητη αυτή ενοχή εκφράζεται ως ανάγκη για τιμωρία, ως ανάγκη για αποτυχία σε ό,τι σημαντικό θέλει να κάνει. Έτσι κάποιος μπορεί να νιώθει ασυνείδητα υποχρεωμένος να αποτύχει για να μην ξεπεράσει τους ταπεινούς γονείς του, για να μην ζήσει καλύτερα από εκείνους. Ασυνείδητα βιώνει ότι η επιτυχία του, η ευτυχία του θα σήμαινε την εγκατάλειψη ή και τον θάνατό τους.

ε) η αποτυχία μπορεί να είναι έκφραση μιας μη ελεγχόμενης καταστροφικότητας. Καταστροφικότητας που στρέφεται εναντίον του ίδιου του εαυτού του και των άλλων (γονιών, εκπαιδευτικών, του συστήματος κλπ). Πρόκειται για νέους που στην παιδική τους ηλικία τραυματίστηκαν, κακοποιήθηκαν και τώρα, αυτό που υπέστησαν στο παρελθόν το επαναλαμβάνουν, για να πλήξουν και τον εαυτό τους και τους άλλους.

Είναι σημαντικό ο νέος να διερευνήσει τα αίτια της αποτυχίας του, ίσως και με την βοήθεια ατόμων που εμπιστεύεται, ώστε να αποφύγει μια κακοποιητική για τον εαυτό του επανάληψη αποτυχιών, που θα τον οδηγεί διαρκώς σε υπαρξιακό αδιέξοδα. Έστω και αν κάποια στιγμή καταφέρει να «μπει» στη σχολή που επιθυμεί δεν θα σημαίνει απαραίτητα ότι «επέτυχε». Είναι θλιβερό όλη η ύπαρξη να κρίνεται από το αν κάποιος « πέρασε» ή όχι σε μια σχολή.

Η αποτυχία, σε μια τόσο ευαίσθητη φάση της ζωής, μπορεί να αποτελέσει «ευλογία», εάν μπορέσει ο νέος να την δεχτεί και να διδαχτεί από αυτήν. Η αποτυχία στις «εξετάσεις» ίσως να είναι ένα σημάδι, ότι κάτι πάει λάθος στον υπαρξιακό προσανατολισμό του. Ίσως είναι μια ασυνείδητη κραυγή απελπισίας του ίδιου για να μπορέσει να δει την «αποτυχία» της ύπαρξής του. Ότι μπέρδεψε δηλαδή ζωή τις σχολικές του επιδόσεις με ένα μεγάλο ναρκισσιστικό εγώ, που συνθλίβει τον αληθινό εαυτό του, για να δείξει αυτό που αρέσει στους άλλους. Η αποτυχία λοιπόν μπορεί πραγματικά να είναι μια ευκαιρία αυτογνωσίας. Μια ευκαιρία να ταξιδέψει με τα δικά του όνειρα.

Γνωρίζω ανθρώπους που είχαν πολλές οικονομικές, κοινωνικές ή επαγγελματικές επιτυχίες. Όμως είχαν αποτύχει να ζήσουν για τον εαυτό τους. Ζούσαν για τις επιτυχίες, που ο μπάρμπας από την Κορώνη τους μοίρασε απλόχερα και άκοπα. Αυτοί δεν τόλμησαν να ταξιδέψουν σε άγνωστους «τόπους», όπου η αποτυχία λειτουργεί και σαν πυξίδα. Στερήθηκαν δηλαδή την αποτυχία που ίσως να τους επέτρεπε να βρουν κάποτε τον εαυτό τους.