Αριστερή αντιπολίτευση

Πολλοί άνθρωποι αναρωτιούνται γιατί η αριστερή αντιπολίτευση είναι πεισματική, μικρόψυχη και εμπαθής: γιατί δεν συμφωνεί σε τίποτα με τις κυβερνήσεις ακόμα και στις σπάνιες περιπτώσεις που προτείνουν κάτι λογικό και ωφέλιμο. Ας μπούμε όμως στη θέση της: ας φανταστούμε ότι ζούμε σε ένα σοσιαλιστικό σύστημα σοβιετικού τύπου όπου κάποια δήθεν αντιπροσωπευτικά όργανα νομοθετούν και μια ψευτοδημοκρατική κυβέρνηση φροντίζει για τη διαιώνιση του σοβιετικού κράτους: για την εξισωτική πολιτική, για την υπεροχή του κομμουνιστικού κόμματος, για τη διάδοση της μαρξιστικολενινιστικής ιδεολογίας. Ακόμα και στη φανταστική περίπτωση που είχαμε το δικαίωμα να εκφράσουμε τη γνώμη μας, θα επικροτούσαμε άραγε ορισμένες από τις αποφάσεις αυτού του καθεστώτος; Μάλλον όχι· θα κάναμε τα πάντα για να το απομυθοποιήσουμε, για να διαρρήξουμε τη συναίνεση που το συντηρεί και για να αναδείξουμε το σύστημα που πιστεύουμε πως είναι δικαιότερο. 

Θέλω να πω: η μικρόψυχη αριστερή αντιπολίτευση δεν στηρίζεται αποκλειστικά στην έλλειψη φιλότιμου· στηρίζεται σε μια ανεστραμμένη εικόνα του κόσμου. Αφού πιστεύει ότι ο καπιταλισμός, ακόμα και ο υβριδικός με τη μεικτή οικονομία και τους σοσιαλδημοκρατικούς θεσμούς, πρέπει να γκρεμιστεί, είναι φυσικό να μην μπορεί να αποδεχθεί οτιδήποτε τον βελτιώνει. Το πρώτο στοιχείο της ιδεολογίας που καθορίζει την αριστερή αντιπολίτευση είναι ότι ο καπιταλισμός έχει φάει τα ψωμιά του ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα, κι ότι έκτοτε παρακμάζει και επιδεινώνεται ώσπου να καταρρεύσει, συμφώνως προς τη νομοτέλεια, δίνοντας τη θέση του στον σοσιαλισμό. Η αριστερή ανάγνωση του κόσμου και του συγκεκριμένου συστήματος παραγωγής με το περίπλοκο εποικοδόμημα που το συνοδεύει είναι ένα όραμα Αποκάλυψης: για να αποκτά νόημα αυτό το όραμα –καταστροφή, οικοδόμηση νέου συστήματος– πρέπει ο καπιταλισμός και η δυτική δημοκρατία να αποδοκιμάζονται διαρκώς· κι αν προοδεύουν, η πρόοδός τους να παρουσιάζεται σαν βιτρίνα, σαν μια λεία επιφάνεια που κρύβει την εσωτερική σαπίλα. Με λίγα λόγια, το πρώτο στοίχημα της αριστεράς είναι να απεικονίζει τον κόσμο χειρότερο από ό,τι είναι πραγματικά, κι όταν αυτή η εικόνα δεν είναι πειστική στις μάζες, να τη ρυπαίνει η ίδια: είναι χαρακτηριστική η έλλειψη πολιτοφροσύνης εκ μέρους της· κάνει ό,τι μπορεί για να επιδεινώνει τις συνθήκες, να οξύνει τις αντιθέσεις, να βαθαίνει την ανθρώπινη δυστυχία προκειμένου να δημιουργεί εστίες ανυπακοής και εξέγερσης. 

Αν και η αριστερά εμφανίζεται σε πολλές παραλλαγές, το θεμέλιο της ιδεολογίας και της πολιτικής πρακτικής που προκύπτει από αυτή είναι το ίδιο. Το εικονογραφεί το δεύτερο στοιχείο που ορίζει την αντιπολίτευση: το μίσος προς τα πρόσωπα που ενσαρκώνουν τον μισητό καπιταλισμό· τα μέλη της «αστικής τάξης» και τους προδότες της εργατικής· τους αστικοποιημένους, τους ξεπουλημένους, τους χαμερπείς πράκτορες του κεφαλαίου και των ξένων δυνάμεων, τους διεφθαρμένους δωρολήπτες πολιτικάντηδες. Έχοντας τέτοια εικόνα για τους πολιτικούς της αντιπάλους –την οποία τροφοδοτεί μέσα από την κατασκευή ιστορικής μυθολογίας– δεν μπορεί να κάνει διαφορετικά: αν πρόκειται για μέλη της «αστικής τάξης» τους μισεί και ταυτοχρόνως τους φθονεί· αν πρόκειται για τους άλλους, για τα ανδράποδα, τους περιφρονεί. Η συμπεριφορά της στα κοινοβουλευτικά όργανα και στα ΜΜΕ διέπεται από αυτή την ανάλυση και από τα αισθήματα που επισύρει. Δεν πρόκειται μόνο για πολιτική μυωπία, ή για άγνοια· πρόκειται κυρίως για μια επίμονη και επαναλαμβανόμενη ιδέα που καταλήγει σε μια δέσμη ψευδών εικόνων και στερεοτύπων. Μια από τις αιτίες της ιστορικής πολυδιάσπασης της αριστεράς είναι ο βαθμός, η ένταση, της εν λόγω ιδεοληψίας.

Το τρίτο στοιχείο της αριστερής αντιπολίτευσης είναι βεβαίως, όπως σε όλες τις παρατάξεις, η ευθυγράμμιση με το κοινό της. Μεγάλο μέρος των αριστερών πολιτών, αν και όχι το σύνολό τους, έχουν ανάγκη από μια αντιπολίτευση που να ανταποκρίνεται στο ταξικό μίσος και στην καχυποψία έναντι οποιασδήποτε πράξης του ταξικού εχθρού, ακόμα κι αν φαίνεται προς το συμφέρον όλων (διότι, απλούστατα, δεν υπάρχει συμφέρον «όλων» στο εσωτερικό της ταξικής κοινωνίας). Άρα, ακόμα κι αν η αριστερή αντιπολίτευση μπορεί να διακρίνει κάτι θετικό μέσα στο εν λόγω εκμεταλλευτικό σύστημα, είναι απρόθυμη να το παραδεχτεί. Έτσι, καταλήγει σ’ έναν αρνητισμό που περνιέται για ασυμβίβαστη στάση, ο οποίος εντέλει βλάπτει εκείνους που υποτίθεται ότι υπερασπίζεται κατά προτεραιότητα.

Το τέταρτο στοιχείο είναι ότι κραδαίνει τη διαφορά της ταυτότητάς της από τα συστημικά κόμματα και τις παρατάξεις με ενδυματολογικές και γλωσσικές ακρότητες. Ακριβώς όπως όταν είμαστε έφηβοι και θέλουμε να ξεχωρίσουμε από τους ενηλίκους επιδεικνύοντας διαφορετικό στιλ ντυσίματος και διαφορετικό, συχνά δυσνόητο ή μαλλιαρό, γλωσσικό ιδίωμα. Αλλά βεβαίως δεν είναι όλοι οι έφηβοι κακότροποι όπως οι άνθρωποι που ασκούν την αριστερή αντιπολίτευση. 

Τέλος, επιστρέφω σ’ αυτό που φαίνεται σαν μικροψυχία. Η αντιπολίτευση ελέγχει την κυβέρνηση και επισημαίνει τα λάθη της: αυτή είναι, μεταξύ άλλων, η αποστολή της. Αλλά, στην αριστερή σκέψη, δεν υπάρχει ποτέ «λάθος» της δεξιάς: όλα όσα συμβαίνουν οφείλονται με ένα μαγικό τρόπο, σε εσκεμμένη δολιότητα· η δεξιά και το κεφάλαιο δεν σφάλλουν ποτέ· προωθούν τα συμφέροντά τους με μανιώδη συνέπεια. Μπροστά σε τόσο αδίστακτα άτομα, ιδέες και θεσμούς που υποτίθεται ότι φτιάχτηκαν για να εξυπηρετούν συγκεκριμένα σκοτεινά συμφέροντα, η αριστερά εξεγείρεται· δεν αντέχει να αναπνέει τον ίδιο αέρα με τους αντιπάλους της. Γι’ αυτό βρίζει και συκοφαντεί· γι’ αυτό εύχεται όλες μας οι δοκιμασίες να καταλήξουν σε αποτυχία. Οι αποτυχίες επιβεβαιώνουν πως τίποτα καλό δεν μπορεί να συμβεί χωρίς τον σοσιαλισμό και, κυρίως, χωρίς την ίδια.