Η αυτοδιοίκηση των Πανεπιστημίων και η προσκόλληση στον κρατισμό

Μετά την Μεταπολίτευση του 1974 η υπαγωγή των Πανεπιστημίων στο καθεστώς του Νομικού Προσώπου Δημοσίου Δικαίου (ν.π.δ.δ.) συνεχίσθηκε. Επιβλήθηκε από την Χούντα το 1969, προκειμένου να υπάρχει πλήρης έλεγχος των ιδρυμάτων, και ουδεμία κυβέρνηση τόλμησε να το αμφισβητήσει. Ήταν η εποχή του κρατισμού. Ακόμη και η κυβέρνηση του Κων/νου Καραμανλή άρχισε τις κρατικοποιήσεις μεγάλων βιομηχανικών μονάδων, ενώ με το Σύνταγμα του 1975 καθιερώθηκε και στα Πανεπιστήμια ο σφικτός έλεγχος από το Κράτος. Το άρθρο 16, ως το τοτέμ της Αριστεράς, έμεινε αναλλοίωτο από όλες τις αναθεωρήσεις, παρά τις προσπάθειες μέρους της ακαδημαϊκής κοινότητας, αλλά και κυβερνήσεων της Νέας Δημοκρατίας. Φθάσαμε πολύ κοντά στην αναθεώρησή του το 2006, αλλά συνάντησε την αντίρρηση του ΠΑΣΟΚ. Έτσι χάθηκε μία ακόμη ευκαιρία να εισέλθει και η Ελλάδα στο χώρο του εκσυγχρονισμού, στον οποίο είχαν προ πολλού ενταχθεί όλες οι χώρες του ΟΟΣΑ, ακόμη και χώρες όπως η Τουρκία, η Τσεχία, η Σλοβακία, η Ουγγαρία και η Κορέα. Ο πίνακας, που ακολουθεί, πηγάζει από τα επίσημα στοιχεία του ΟΟΣΑ (OECD) και είναι ενδεικτικός της καθυστέρησης στης χώρας μας. Δείχνει ότι η Ελλάδα είναι τραγικά μόνη στο θέμα της ενίσχυσης του κρατισμού και της έλλειψης αυτοδιοίκησης των Πανεπιστημίων της.

Από το 1990 έως το 2011 σχεδόν στο σύνολο των ευρωπαϊκών χωρών είχαν πραγματοποιηθεί μεγάλες αλλαγές στην ανώτατη εκπαίδευση με έμφαση τη θεσμοθέτηση του Συμβουλίου Διοίκησης και το άνοιγμα των ιδρυμάτων στην κοινωνία και στην οικονομία. Στις 26 από τις 29 χώρες της ΕΕ (πλην Ελλάδας, Βουλγαρίας και Ρουμανίας) είχε υιοθετηθεί το μοντέλο, στο οποίο το Συμβούλιο ελέγχει και χαράσσει την πολιτική ανάπτυξης του Πανεπιστημίου, η Σύγκλητος χαράσσει την εκπαιδευτική και ερευνητική πολιτική και ο Πρύτανης διοικεί το ίδρυμα, βάσει των αποφάσεων που λαμβάνει το Συμβούλιο Ιδρύματος και η Σύγκλητος.

Είχα προτείνει από το 2006 στην τότε υπουργό παιδείας Μ. Γιαννάκου να τολμήσει την αναθεώρηση του άρθρου 16, όχι μόνον για να επιτραπεί η λειτουργία μη κρατικών Πανεπιστημίων, αλλά για αλλαγή του καθεστώτος των δημόσιων από ν.π.δ.δ. σε ν.π.ι.δ. Και αυτό προκειμένου να δοθούν πολλοί βαθμοί ελευθερίας στον σχεδιασμό, στην ανάπτυξη, στην λειτουργία των Πανεπιστημίων και στην προσέλκυση πόρων και επιφανών ερευνητών, αλλά και στην σύνδεσή τους με τις παραγωγικές δυνάμεις. Έκτοτε, το επαναλαμβάνω σε κάθε ευκαιρία, ενώ με ικανοποίηση διαπιστώνω ότι έχει γίνει επίσημη θέση τόσο της ΝΔ όσο και του ΚΙΝΑΛ.

Η μόνη προσπάθεια, που έγινε από την Μεταπολίτευση και μετά, είχε τη σφραγίδα της Άννας Διαμαντοπούλου, υπουργού παιδείας της περιόδου 2009-2012, και του τότε πρωθυπουργού Γ. Α. Παπανδρέου, ο οποίος στήριξε την προσπάθεια. Ακόμη και αυτή η προσπάθεια έγινε στο ασφυκτικό πλαίσιο των περιορισμών του άρθρου 16, αφού τα Πανεπιστήμια παρέμεναν ν.π.δ.δ. Εισήχθη ο θεσμός των Συμβουλίων των Ιδρυμάτων, στα οποία ανετέθησαν σχεδόν όλες οι ελεγκτικές και αποφασιστικές αρμοδιότητες του υπουργού παιδείας.

Όμως, ακόμη και αυτή η μεταρρύθμιση θεωρήθηκε εκτός ορίων αποδεκτών από τη δογματική Αριστερά (ΣΥΡΙΖΑ και ΚΚΕ), με αποτέλεσμα να καταργηθεί σε όλο το φάσμα του ο νόμος 4009/2011.

Δεκατρία χρόνια μετά η Νέα Δημοκρατία και το ΠΑΣΟΚ (Κίνημα Αλλαγής) συμφωνούν για την αναγκαιότητα αναθεώρησης του άρθρου 16 του Συντάγματος, αλλά όχι η Αριστερά. Για τον ΣΥΡΙΖΑ και το ΚΚΕ ο κρατισμός και ο πλήρης έλεγχος των Πανεπιστημίων είναι ιερό εικόνισμα, δόγμα αναλλοίωτο. Έτσι, χάθηκε ακόμη μία ευκαιρία εκσυγχρονισμού της Ανωτάτης Εκπαίδευσης και ένταξης της χώρας μας στις δομές του παγκόσμιου γίγνεσθαι. Απομένει η επανάληψη του εγχειρήματος του 2011, προκειμένου να δοθούν κάποιοι βαθμοί ελευθερίας στα Πανεπιστήμια, και φυσικά να επανέλθει η Τεχνολογική Εκπαίδευση με την επανίδρυση Τεχνολογικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων. Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης το έχει συμπεριλάβει στο Πρόγραμμα Παιδείας, η υπουργός παιδείας Νίκη Κεραμέως το στηρίζει. Και επειδή ο χρόνος κυλάει με τεράστια ταχύτητα, πρέπει να επισπεύσουν την εισαγωγή του σχετικού νόμου εντός του 2019. Όπως έγραψα και σε άλλο άρθρο, η ακαδημαϊκή ηρεμία και το ακαδημαϊκό άσυλο δεν διασφαλίζονται αποκλειστικά και μόνον με έναν (απολύτως ορθό και επιβεβλημένο) νόμο δίωξης του εγκλήματος εντός των Πανεπιστημίων.