Η Τουρκία με την πλάτη στον τοίχο;

Η τελευταία σύνοδος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) με την Τουρκία για το ζήτημα της ενταξιακής πορείας και της προσφυγικής κρίσης απέδειξε δύο πράγματα: πρώτον ότι η ΕΕ δεν μπορεί μόνη της να διαχειριστεί τις τεράστιες προσφυγικές ροές, καθώς τα κράτη-μέλη αδυνατούν να συνεννοηθούν για τον επιμερισμό των υποχρεώσεων με τρόπο ώστε να μην πέφτει το βάρος αποκλειστικά ή κατά κύριο λόγο στην Ελλάδα. Δεύτερον, απέδειξε ότι η Τουρκία είναι σε θέση να ζητήσει (και να πάρει) ό,τι θέλει προκειμένου να συνεργαστεί με την ΕΕ, αναδεικνύοντας έτσι τον στρατηγικό της ρόλο στη διαχείριση του ζητήματος. Όσο για τα κεφάλαια της ενταξιακής πορείας για τα οποία δεσμεύτηκαν οι Βρυξέλλες να «ανοίξουν» από τις αρχές του νέου έτους, έγινε σαφές και εκεί ότι η Άγκυρα έχει το πάνω χέρι, ασχέτως εάν βασικές και θεμελιώδεις ελευθερίες βρίσκονται στο στόχαστρο τα τελευταία δύο χρόνια στη γείτονα, αναφορικά κυρίως με την ελευθερία του τύπου και την απρόσκοπτη λειτουργία του δικαστικού συστήματος.

Το περιστατικό ωστόσο με την κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού από τις τουρκικές δυνάμεις ήρθε να μπλέξει την κατάσταση.

Όσο άτρωτη έδειχνε η Τουρκία το τελευταίο τρίμηνο αναφορικά με τις ετεροβαρείς σχέσεις της με την ΕΕ, άλλο τόσο τρωτή δείχνει το τελευταίο μήνα αναφορικά με τις σχέσεις της με τη Ρωσία, τη θέση και το ρόλο που η Άγκυρα επιθυμεί να έχει τόσο στη Συρία όσο και ευρύτερα στη Μέση Ανατολή, αλλά και στο ζήτημα του Κυπριακού. Οι κυρώσεις που έχει ήδη επιβάλλει η Μόσχα πλήττουν και αναμένεται να πλήξουν την Τουρκία στο αμέσως προσεχές διάστημα, κυρίως στο επίπεδο της ενεργειακής επάρκειας, στον τουρισμό και στις εξαγωγές προϊόντων. Παράλληλα, η Μόσχα έχει εντείνει την πίεσή της προς την τουρκική κυβέρνηση και στο ζήτημα του Ισλαμικού Κράτους (ΙΚ), όπου τόσο οι ρωσικές μυστικές υπηρεσίες όσο και επισήμως ο Πρόεδρος Πούτιν συνδέουν το περιβάλλον Ερντογάν με το ΙΚ αναφορικά με την παράνομη προμήθεια και διακίνηση πετρελαίου από και προς τη Συρία.

Η πίεση προς την Τουρκία εντείνεται και από το Ιράν, έναν από τους βασικούς (μετά τη Ρωσία) προμηθευτές φυσικού αερίου στην τουρκική αγορά. Η απόφαση της Τεχεράνης να μειώσει κατά 50% την προμήθεια αερίου αναμένεται να αποσταθεροποιήσει τις θερμές σχέσεις που επί χρόνια «χτίζει» ο Ερντογάν και το ΑΚΡ με τους Ιρανούς. Αιτία αποτελεί η παρουσία τουρκικών στρατευμάτων στο βόρειο Ιράκ και οι σχέσεις με το ιρακινό Κουρδιστάν στο επίπεδο της ενεργειακής συνεργασίας. Η Τεχεράνη εκτιμά ότι απειλείται από τη στρατιωτική παρουσία της Τουρκίας δίπλα στα σύνορά της, ενώ δεν πρέπει να αγνοούμε και το ρόλο που παίζει η Μόσχα σε αυτή τη διαφαινόμενη σύγκρουση: με επίκεντρο τις μεταπολεμικές εξελίξεις στη Συρία, τόσο η Ρωσία όσο και το Ιράν θέλουν να χτίσουν τις κατάλληλες ισορροπίες στην περιοχή ώστε να ελέγξουν πλήρως το νέο καθεστώς στη Δαμασκό, με ή χωρίς τον Άσαντ στην εξουσία.

Ανάλογη πίεση δέχεται η Τουρκία και στο Κυπριακό ζήτημα, όπου η χρονική συγκυρία κάθε άλλο παρά ευνοϊκή είναι για την Άγκυρα. Αναστασιάδης και Ακιντζί έχουν αναπτύξει ένα πνεύμα αγαστής συνεργασίας και κατανόησης, με τις ΗΠΑ να πιέζουν για λύση και μεγάλο τμήμα της τουρκικής επιχειρηματικής κοινότητας να επιθυμεί διακαώς να κλείσει το ζήτημα προκειμένου να προχωρήσουν και επισήμως μεγάλης κλίμακας επενδύσεις, τόσο στο ελληνοκυπριακό όσο και στο τουρκοκυπριακό τμήμα του νησιού. Η Άγκυρα δεν μπορεί πλέον να «μπλοκάρει» τις εξελίξεις, ενώ η πρόσφατη αναβάθμιση των τριμερών σχέσεων Ελλάδας, Κύπρου και Αιγύπτου στο ενεργειακό κομμάτι, σε συνδυασμό με τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Τουρκία στο ζήτημα αυτό, αναγκάζουν την τουρκική ηγεσία να αναπροσαρμόσει, να συμπιέσει ασυνήθιστα τη στάση της ή, τουλάχιστον, να βρει έναν τρόπο να ξεφύγει από την αρνητικές, για την ίδια, εξελίξεις.

Η εμπειρία με την Τουρκία μέχρι τώρα έχει αποδείξει επανειλημμένως το εξής: όσο η πολιτική ηγεσία πιέζεται σε ένα θέμα, αντιδρά και ξεσπά σε κάποιο άλλο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι παραβιάσεις στο Αιγαίο, όπου κάθε φορά που προκύπτει κάποιο ζήτημα στα ανατολικά της σύνορα, η «εκτόνωση» επιχειρείται από την άλλη πλευρά των συνόρων της και αντίστροφα. Ωστόσο εκείνο που διαφοροποιεί τη σημερινή κατάσταση από το πρόσφατο παρελθόν είναι πως από όλες τις πλευρές και για όλα τα φλέγοντα ζητήματα που την απασχολούν, η Τουρκία βρίσκεται, τη συγκεκριμένη περίοδο, ιδιαίτερα πιεσμένη. Από διαφορετικές καταστάσεις, και από διαφορετικούς δρώντες. Και αυτή είναι μια «συνθήκη» που δεν έχουμε γνωρίσει στο πρόσφατο παρελθόν, δυσκολεύοντας ιδιαίτερα τις εκτιμήσεις και αναλύσεις για τα επόμενα βήματα των Νταβούτογλου και Ερντογάν.