Βία ανηλίκων: Ένας τρόπος να νομίζεις ότι «ψήλωσες»

Τον πρόσφατο Σεπτέμβριο η Ελληνική Αστυνομία προχώρησε σε 1.353 συλλήψεις ανηλίκων, για 1.201 υποθέσεις, στα πλαίσια της αντιμετώπισης της νεανικής παραβατικότητας. Μια άσχημη είδηση που πέρασε στο ντούκου. Βλέπετε, έχουμε άλλα σοβαρότερα πράγματα να ασχοληθούμε, όπως η μικροπολιτική. Φυσικά και η Αθήνα έχει την τιμητική της σε τέτοια περιστατικά, χωρίς βεβαίως να υπολείπεται η υπόλοιπη Ελλάδα. Τα κοινωνικά δίκτυα μπορούν να διασπείρουν κάθε μόδα παντού. Ιδιαίτερα όταν αυτή διακρίνεται για τα αρνητικά και αντικοινωνικά χαρακτηριστικά της. Ένας έφηβος στην αναζήτηση ταυτότητας μπορεί να επιλέξει την ταυτότητα του νταή. Για κάποιον νεαρόκοσμο είναι ελκυστική. 

Τα χαρακτηριστικά του φαινομένου δεν είναι πρωτόγνωρα για τις σύγχρονες κοινωνίες. Η βίαιη παραβατικότητα αρχίζει από την προεφηβεία (12-14), δεν έχει κοινωνικές διαφοροποιήσεις, αφορά κυρίως ναρκωτικά, οπαδικές διαφορές, κλοπές, σωματικές βλάβες και βανδαλισμούς. Η στατιστική λέει ότι στις περισσότερες περιπτώσεις πίσω από παραβατικούς ανήλικους κρύβεται μια «δύσκολη» ή αδιάφορη οικογένεια. Όχι κατ’ ανάγκη φτωχή, αλλά ούτε και πλούσια. Γι’ αυτό και το μαχαίρι βγαίνει από το Αιγάλεω και το Περιστέρι μέχρι το Ψυχικό και την Κηφισιά.

Η εύκολη απάντηση, για ένα φαινόμενο που καλπάζει τα τελευταία χρόνια, είναι φυσικά το διαδίκτυο. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ευνοούν τέτοιες συμπεριφορές. Μέσω της κοινοποίησης και της επίδειξης των νικών ή των τροπαίων της μιας εγκληματικής ομάδας εις βάρος της άλλης. Αλλά δεν αποφασίζει μια παρέα να κλέψει ή να δείρει επειδή υπάρχει το Τik-Τok. Το κίνητρο είναι η λατρεία της βίας που οδηγεί στην επιλογή της ανάλογης ταυτότητας. Αυτός που ρίχνει μια κροτίδα στο γήπεδο, σημαδεύοντας τον διαιτητή ή τον παίκτη της αντίπαλης ομάδας, δεν το κάνει γιατί η ομάδα του ηττάται ή αδικείται. Το κάνει διότι πηγαίνει στο γήπεδο με βασικό κίνητρο τη βιαιοπραγία. Να ρίξει την κροτίδα και να τραυματίσει κάποιον. Όλα τα άλλα είναι προσχήματα που δικαιολογούν στη συνείδησή του τη βασική επιλογή.

Η νεανική βία παλιότερα και σήμερα

Η νεανική βία υπήρχε ανέκαθεν, δεν είναι φαινόμενο σημερινό. Συμμορίες που έπαιζαν ξύλο κυρίως στις λαϊκές γειτονιές, για τη μαγκιά, τον τσαμπουκά και την ομάδα, έχουν γράψει ιστορία, οι παλιοί το γνωρίζουν. Στην πρώιμη μεταπολίτευση, η νεανική βία πήρε και πολιτικά χαρακτηριστικά σ’ έναν αγώνα του ποιος θα κολλήσει την αφίσα του επάνω από την αφίσα του άλλου. Απλώς σήμερα το φαινόμενο διαπήδησε και στους γόνους των «καλών» οικογενειών και των ιδιωτικών σχολείων, των βορείων και νοτίων προαστίων. Και ως καθολικό φαινόμενο προκαλεί το ενδιαφέρον των ΜΜΕ και κινητοποιεί τους μηχανισμούς ασφαλείας της πολιτείας.

Η βίαιη και σκληρή νεολαία δεν ντρέπεται να βγάλει μαχαίρι αλλά και δεν δείχνει να φοβάται κανέναν. Απλά δέρνει.

Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της σύγχρονης νεανικής βίας είναι το κλειδί για να κατανοήσουμε την έξαρση του φαινομένου. Και αυτό είναι η δημόσια και ανοικτή εκδήλωσή της. Τα γεγονότα δεν συμβαίνουν κάτω από γέφυρες, ή σε εγκαταλελειμμένα εργοστάσια στην άκρη της πόλης. Συμβαίνουν ακόμα και μέρα μεσημέρι, μέσα και έξω από το Mall, στο Κεφαλάρι της Κηφισιάς, στο κέντρο της Γλυφάδας, στο Μπουρνάζι ή στην πλατεία Αττικής. Σε προαύλια σχολείων, σε εμπορικούς δρόμους, ακόμα και στην πλατεία Συντάγματος, το Σάββατο το βράδυ. Η βίαιη και σκληρή νεολαία δεν ντρέπεται να βγάλει μαχαίρι αλλά και δεν δείχνει να φοβάται κανέναν. Απλά δέρνει. Όποιος συλληφθεί θα περάσει ένα βράδυ στο τμήμα και θα έχει να το λέει ως κατόρθωμα στην παρέα του. Κολλάει ένσημα για αρχηγός. Κάποιοι καταλήγουν και στις φυλακές ανηλίκων.

Η κανονικοποίηση της βίας και η εναλλακτική βίαιη κουλτούρα 

Όσα παιδιά τσιμπάνε στην κουλτούρα της βίας είναι θύματα της εργαλειοποίησης αυτής ως μέσο χειραφέτησης και διεκδίκησης δικαιωμάτων.

Η βαθύτερη αιτία είναι η πολιτική «νομιμοποίηση» και κανονικοποίηση της βίας. Κι αυτή ξεκινάει από τις πλατείες των αγανακτισμένων, περνάει στο βίαιο δημόσιο ή ιδιωτικό λόγο, συναντά το γνωστό απόφθεγμα «η βία για καλό σκοπό» και δικαιώνεται όταν κάποιοι πολιτικοί ή διανοούμενοι κλείνουν το μάτι στην τρομοκρατία κάθε απόχρωσης. Μπροστά σ’ αυτά, μια απειλή, δυο σφαλιάρες και ένα κλεμμένο κινητό φαντάζουν πταίσματα τα οποία η κοινωνία είναι έτοιμη να συγχωρήσει. Όταν μάλιστα «τα μνημόνια και οι ευρωπαϊκές νεοφιλελεύθερες πολιτικές πίνουν το αίμα του λαού και δη της νεολαίας», όπως συχνά λέγεται.

Σίγουρα οι νεαροί που ληστεύουν τον συμμαθητή τους δεν ασχολούνται με την πολιτική, αλλά αφομοιώνουν ασυνείδητα την αποδοχή και το δικαίωμα στη βία που εγκαταστάθηκε σταδιακά στην ελληνική κοινωνία και δύσκολα πλέον θα την εγκαταλείψει. Όσα παιδιά τσιμπάνε στην κουλτούρα της βίας είναι θύματα της εργαλειοποίησης αυτής ως μέσο χειραφέτησης και διεκδίκησης δικαιωμάτων.

Σε εποχές πολιτικής και οικονομικής κανονικότητας, σαν και αυτήν που διατρέχουμε σήμερα, η βία, η οργή και η αγανάκτηση σίγουρα υποχωρούν. Φεύγουν από την κεντρική σκηνή αλλά «κάνουν εισιτήρια» σε μικρότερες περιθωριακές σκηνές, όπως αυτές της νεολαίας των προαστίων, των σχολείων και των γηπέδων. Που πάντοτε έχει λόγους για να αγανακτεί και πάντοτε θα βρει κάποιους να δικαιώσουν την οργή της, ως εκδήλωση ανυπακοής. Γύρω τους ανθεί μια αντιδραστική εναλλακτική κουλτούρα που εκφράζεται σε βιντεοπαιχνίδια, βίντεο, γκράφιτι και κόμικς, σε διάφορα είδη μουσικής και συχνά στην ταπείνωση του γυναικείου φύλου. Ο μισογυνισμός κατέχει περίοπτη θέση σε αυτού του είδους το περιθώριο.

Αυτή η εναλλακτική βίαιη κουλτούρα έχει αρκετούς φίλους και θαυμαστές στις μικρές ηλικίες. Ούτως ή άλλως η δικαιοσύνη είναι επιεικής με τα παιδιά και οι γονείς των θυμάτων αποφεύγουν να μπλέξουν με δικαστήρια. Συνεπώς δεν κοστίζει και τίποτα η μισαλλόδοξη ρητορική, η στοχοποίηση και η βίαιη συμπεριφορά απέναντι σε έναν αδύναμο, σε έναν γέρο, σε μια γυναίκα, σ’ έναν μοναχικό. Δέρνουν απλά γιατί μπορούν, γιατί είναι συνήθως τσάμπα και κυρίως γιατί τους αρέσει. Είναι κι αυτός ένας τρόπος να πιστέψεις ότι «ψήλωσες», ότι μεγάλωσες και άντρεψες πριν την ώρα σου. Αλλά δεν είναι ο κανόνας, έστω και αν τώρα τελευταία τα περιστατικά πολλαπλασιάζονται.

Δεν παύει να είναι μειοψηφία

Το σχολείο πρέπει να σε μάθει ελληνικά και μαθηματικά, δεν έχει χρόνο για να σε διαπαιδαγωγήσει αλλά ούτε τις γνώσεις και τη διάθεση να το κάνει. Ποτέ δεν ασχολήθηκε πραγματικά. Κάποιες οικογένειες χάνουν πολύ νωρίς τους κώδικες επικοινωνίας με τα παιδιά τους ή αδυνατούν να βάλουν εγκαίρως τα απαιτούμενα όρια. Κάποιοι πνευματικοί ταγοί βλέπουν στη βία μια αμφισβήτηση στο σύστημα και την επικροτούν. Και έτσι μια μειοψηφία δέρνεται μέχρι να μεγαλώσει, να βαρεθεί και να βρει κάτι άλλο. Ή να κάνει τη βία προσοδοφόρο επάγγελμα. Ωστόσο δεν παύει να είναι μειοψηφία και αυτό συχνά το ξεχνάμε και γενικεύουμε διασπείροντας τον πανικό. Η πλειοψηφία των νέων μας προσπαθεί να μάθει γράμματα, κοιτάζει τη δουλειά της και αγωνιά για το μέλλον της σε πολύπλοκους καιρούς.

Ας μη δίνουμε στη νεανική βία διαστάσεις και βαρύτητα που δεν έχει διότι έτσι τη διαφημίζουμε, αλλά ας την παρακολουθούμε επισταμένως, ας την έχουμε από κοντά. Όπως κάθε κοινωνική βία μπορεί να μετουσιωθεί και σε κοινωνικό φασισμό. Αν έχουν ένα καθήκον η πολιτεία, οι ταγοί, το σχολείο, η οικογένεια είναι η απαξίωση της βίας ως μέσο διεκδίκησης δικαιωμάτων ή επίλυσης διαφορών. Ως στοιχείο ηρωισμού ή ως μέσο πλουτισμού και κοινωνικής αποδοχής. Ως εργαλείο ενηλικίωσης. Διότι κάθε μορφή πολιτικής ή κοινωνικής βίας σε δημοκρατικό περιβάλλον είναι φασιστική και ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπίζεται και να τιμωρείται.