Ο σχολικός εκφοβισμός και η συμβολή της λογοτεχνίας στην αντιμετώπισή του
Ο σχολικός εκφοβισμός αποτελεί ένα φαινόμενο που αν και, εδώ και τόσο καιρό, απασχολεί την κοινότητα των εκπαιδευτικών, ανησυχεί τους κηδεμόνες, και αναλύεται από τα ΜΜΕ, δεν φαίνεται να γνωρίζει κάμψη. Θα έλεγε κανείς ότι μοιάζει με μεταδοτική ασθένεια που εξαπλώνεται ραγδαία στις σχολικές αυλές βασανίζοντας ψυχολογικά – και κάποιες φορές σωματικά- κάθε παιδί που διαφέρει από τους συμμαθητές του λόγω εμφάνισης, καταγωγής, κοινωνικής τάξης ή σεξουαλικότητας.
Συχνά οι εκπαιδευτικοί αντιμετωπίζουν τέτοιου είδους επιθέσεις με αμηχανία, αποφασίζοντας να μην αντιδράσουν ώστε να αφήσουν τα παιδιά «να τα βρουν μεταξύ τους». Το ίδιο ισχύει και για τους μαθητές που γίνονται μάρτυρες περιστατικών εκφοβισμού -συνήθως αποφεύγουν να εμπλακούν για διάφορους λόγους: από φόβο για αντίποινα, επειδή αυτή είναι η συμβουλή του οικογενειακού τους περιβάλλοντος, από θαυμασμό για τον θύτη και αντιπάθεια για το θύμα, ή λόγω ανάλογων περιστατικών όπου δεν βρέθηκε κανείς να τους βοηθήσει, εδραιώνοντας μέσα τους την άποψη ότι η καλύτερη αντιμετώπιση για το μπούλινγκ είναι η υπομονή. Όποιος και αν είναι ο λόγος που σιωπούν, η απραξία τους απέναντι στα ξεσπάσματα των νταήδων μπορεί να έχει ολέθρια αποτελέσματα για την ψυχολογία και την σωματική ακεραιότητα των θυμάτων.
Το πρόβλημα είναι πολυδιάστατο και η επίλυσή του είναι εξαιρετικά σύνθετη, ιδίως για μια κοινωνία που δεν έχει μάθει να εκφράζεται έλλογα, να επικοινωνεί τα όσα την απασχολούν με τρόπο που επιτρέπει τόσο την σοβαρή διαφωνία όσο και την ουσιαστική συνεννόηση. Όσο και αν ακούγεται παράξενο, η λογοτεχνία όταν προσεγγίζεται με τρόπο σύγχρονο ακόμα και όταν τα κείμενα που διδάσκονται είναι «παραδοσιακά», θα μπορούσε να προσφέρει σημαντική βοήθεια ως προς την ευαισθητοποίηση και ταυτόχρονα την ενδυνάμωση των μαθητών αλλά και των εκπαιδευτικών.
Ξεφυλλίζοντας τις προάλλες τα εγχειρίδια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας των τάξεων του Λυκείου διαπίστωσα ότι η διάσταση του φύλου έχει ήδη ενταχθεί στην ανάλυση των κειμένων ζητώντας από τους μαθητές να εντοπίσουν τα σημεία που απεικονίζουν την διαφορετική κοινωνική θέση της γυναίκας και την εξέλιξη των ρόλων των φύλων τις τελευταίες δεκαετίες. Θα ήταν καλό να ενταχθούν στη συζήτηση και άλλα κοινωνικά ζητήματα όπως η ελευθερία του λόγου, ο τρόπος που η εξουσία κατανέμεται στις σύγχρονες κοινωνίες, ο αντισημιτισμός, η έμφυλη βία, η ποικιλομορφία της σεξουαλικής ταυτότητας.
Για να γίνει κάτι τέτοιο δεν είναι απαραίτητο να καταργηθεί η διδασκαλία των παραδοσιακών κειμένων· τουναντίον. Εκείνο που καταρχήν χρειάζεται είναι να συνδεθούν τα παραδοσιακά έργα με την λογοτεχνία που γράφεται σήμερα, με βιβλία καταξιωμένων σύγχρονων δημιουργών που πραγματεύονται θέματα τα οποία αποτελούν σταθερές του ανθρώπινου βίου, και που μπορεί να απασχολούν κάθε έφηβο – τη μοναξιά, τη φθορά, τη φιλία, τις φωτεινές μα και τις σκοτεινές όψεις των σχέσεων, τη στάση μας προς ό,τι μας ελκύει μα και με ό,τι μας «ξενίζει» πριν συνειδητοποιήσουμε πόσο μπορεί να μας μοιάζει.
Οι επισκέψεις ποιητών και πεζογράφων σε σχολικές μονάδες και η συζήτηση για τις διαφορετικές όψεις των κειμένων τους με μαθητές (που θα έχουν ιδεωδώς διαβάσει έστω ένα δείγμα του έργου τους), θα μπορούσε, μεταξύ άλλων, να δώσει το έναυσμα στους καθηγητές να κουβεντιάσουν ευαίσθητα ζητήματα και συναισθηματικά αδιέξοδα που οδηγούν κάποιους εφήβους να εκτονώνουν τα άγχη και τις ανασφάλειές τους κάνοντας επίθεση σε οποιονδήποτε αδυνατούν να κατανοήσουν ή να κατατάξουν σε κάποια εύκολα προβλέψιμη κοινωνική «κατηγορία».
Παρακολουθώντας πριν από λίγες μέρες την ωραία παράσταση «Το σφαγείο του έρωτα», μια εξαιρετική ιδέα που υλοποιήθηκε από τον Θοδωρή Γκόνη και τους συνεργάτες του, βασισμένη στο βιβλίο Το αίμα της αγάπης: ο πόθος και ο φόνος στη δημοτική ποίηση του Παντελή Μπουκάλα, συνειδητοποίησα ότι τα κείμενα που ακούστηκαν στην παράσταση μπορούν μεταξύ άλλων να λειτουργήσουν και ως άριστο μέσο ευαισθητοποίησης ανθρώπων κάθε ηλικίας. Τα κείμενα της λογοτεχνικής μας παράδοσης - δημοτικής και λόγιας – έχουν πολύ περισσότερα να μας πουν από ό,τι γενικά θεωρούμε, αρκεί κάποιος να δημιουργήσει το κατάλληλο πλαίσιο όπου οι ακροατές ή οι αναγνώστες να μπορούν να αντιληφθούν τον τρόπο με τον οποίο συνδέονται με τα πλέον δύσκολα και ευαίσθητα θέματα που μας απασχολούν σήμερα.
Ας χρησιμοποιήσουμε τη δύναμη της λογοτεχνίας στις σχολικές αίθουσες για να απελευθερώσουμε όχι μόνο τη φαντασία αλλά και τις αντιλήψεις μαθητών - και εκπαιδευτικών - από προκαταλήψεις που, όπως μας δείχνει η επικαιρότητα, έχουν άμεσο αρνητικό αντίκτυπο στην συμπεριφορά και τις σχέσεις των παιδιών. Ίσως αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος να παροτρύνουμε τους εφήβους να ενδιαφερθούν για τη λογοτεχνία - αντί να την αντιμετωπίζουν ως ένα βαρετό μάθημα που δεν σχετίζεται με τη δική τους πραγματικότητα, να την δουν ως πηγή αναγνωστικής απόλαυσης αλλά και έμπνευσης όσον αφορά την αντιμετώπιση των προσωπικών τους διλημμάτων.
